سیری در کتاب «از تبعید تا پیروزی»؛ مجموعه مقالات، مصاحبه ها و زندگینامه سیاسی و اجتماعی معظم له

در میان خیل بی‌شمار فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی مبارزین پیش از انقلاب اسلامی برای تحقق آرمان پیروزی بر رژیم ستمشاهی، فعالیت‌های مبارزاتی جامعه روحانیت رنگ و بوی دیگری داشته است. روحانیت مبارز از سویی در صف مقدم مبارزه از هیچ تلاشی برای برملا کردن ماهیت رژیم دریغ نمی‌کرد و از سوی دیگر به عنوان مرجعیت دینی اقشار مختلف جامعه، نقش هدایت مبارزه به سوی مسیر درست به ویژه مسیری که منطبق با آموزه‌های اسلامی و نه ماتریالیستی باشد را برعهده داشت.

در میان این مبارزین، نقش آیت‌الله‌ العظمی مکارم شیرازی و فعالیت وی برای تحقق این دو مهم در نوع خود قابل توجه بود. ایشان که در زمینه‌های مذهبی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی صاحب قلمی توانمند بود، پس از اینکه در 21 دی ماه سال 56 به اتهام اقدام علیه امنیت و اخلال در نظم و آسایش عمومی به چابهار، مهاباد و انارک نائین تبعید شد، در مردادماه 57 از تبعید رها و شروع به نگارش مقالاتی و مصاحبه‌هایی در روزنامه‌های کثیرالانتشار اطلاعات و کیهان کرد که همگی از جنبه استمرار و نظم در انتشار، منسجم بودن ساختار، به‌روز بودن موضوعات مطرح شده، شیوا و فهیم بودن، فراگیری و انتشار در زمان رژیم پهلوی منحصر به فرد به شمار می‌روند و در واقع الگویی از چگونگی استفاده هوشمندانه یک شخصیت مبارز علیه یک حکومت مستقر را ارائه می‌کند.

کتاب «از تبعید تا پیروزی» که به همت و تلاش میرزا باقر علیان‌نژاد تألیف و از سوی انتشارات سوره مهر منتشر شده است با هدف معرفی زندگینامه و بازنشر مقالات و مصاحبه‌های آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی به ویژه در دوران مبارزه علیه رژیم ستمشاهی صفحات و فصول خود را شکل داده است.

این اثر ابتدا زندگینامه سیاسی ـ اجتماعی آیت‌الله مکارم شیرازی سپس مجموعه‌ای از مقالات و مصاحبه‌های مربوط به وی را ارایه می‌کند.

کتاب «از تبعید تا پیروزی» در دو بخش تنظیم شده است:

1. زندگینامه سیاسی اجتماعی حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(مدظله)

2.مقالات و مصاحبه 

فلسفۀ تألیف اثر

در پیشگفتار کتاب «از تبعید تا پیروزی»، میرزا باقر علیان‌نژاد که نگارش این اثر را بر عهده داشته است، علت ارایه زندگینامه سیاسی ـ اجتماعی آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی(مدظله) در این اثر را نبود اثری مستقل و کامل درباره زندگی معظم له  به‌ویژه درباره مبارزات وی در دوران انقلاب اسلامی عنوان کرده است.

ویژگی های کلی اثر

1. زندگینامه نگاری مبتنی بر مستندنگاری(واقعه پردازی)

اثر حاضر را نمی توان جزء آثار سرگذشت نگاری صرف دانست زیرا هم نویسنده سعی نداشته است که مجموعه حاضر را در حد نگارش زندگی نامه شخصیت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به نگارش در آورد و وقایع روز مره ایشان را مورد توجه قرار دهد. از سوی دیگر شخصیت این بزرگوار به گونه ای است که بدون در نظر گرفتن تاثیراتی که بر جامعه و سیاست روزگار داشته است، نمی توان تصویری واضح از ایشان به مخاطبان ارایه داد.

به بیان دیگر بخشی از کتاب حاضر ماهیت زندگینامه ای دارد و بخش دیگر که تکمیل کننده تصویر زنده و واقعی از زندگی نامه ایشان است رویکرد های سیاسی و اجتماعی ایشان می باشد، که نویسنده در ارائه آن موفق عمل نموده و اثر را در خور توجه قرار داده است.

لذا نگرش نویسنده ی این اثر از سبک نگارش مستند گونه جالب توجه است؛ نگارنده سعی داشته وقایع مستند را بر اساس مصاحبه ها و پژوهش هایی که حول و حوش زندگی آیت الله العظمی مکارم شیرازی انجام داده است را با ترکیبی مناسب با قدرت مستند پردازی خود به رشته تحریر در آورد، لذا می توان به این نتیجه رسید که اولویت اول او حوادث و وقایعی است که در زندگی شخصیت اصلی اتفاق افتاده است. نویسنده مخاطبان را با نگارش مولّفه های واقعی زندگینامه شخصیت اصلی آشنا می­ سازد.

در جای جای اثر تصاویر خلق شده توسط نویسنده بسیار چشمگیر و قابل اعتنا می باشد. این تصاویر بر گرفته از تاریخ معاصر است او به هر شکل ماده ی خام نگارش را در هر یک از فصول کتاب مد نظر قرار داده است. هم چنین سرنخ هایی که در لابلای سطور اثر وجود دارد ونویسنده از این سر نخ ها به بهترین شکل بهره گرفته است و موضوع خود را درتفکر مستند گونه به مخاطبان ارائه می دهد.

بدین ترتیب در این اثر، بیش از هر چیزی به وقایع و حوادث مهم اتفاق افتاده در دوره زندگی شخصیت اصلی کتاب اشاره می‌شود و کمتر به وقایع و حوادث پیش پاافتاده توجه می‌شود، لذا اثر پیش رو را می توان در کل زندگینامه مستند اجتماعی سیاسی دانست.

2. مستند گرایی و عینی سازی خاطرات

خاطرات به جا مانده از زبان راویان آنها دست مایه خوبی شده است تا نویسنده ارجمند، از بیان این خاطرات بهره کافی ببرد؛ در واقع او بخشی ازخاطرات را به گونه ای باز سازی کرده است که مخاطب در هنگام خواندن اثر به اصل و ریشه ی آن پی می برد. در برخی از فصول آن چنان اطلاعات مستند در لا به لای سطور رسوب کرده اند که در نگاه نخست اصولاً در ذهن مخاطب، بیشتر وقایع قابل باور پدیدار می‌شود.

  به معنی دیگر نویسنده توانسته است اطلاعات خامی را که توسط پژوهش و مصاحبه به دست آورده است را چنان آمیخته با مستند پردازی خود کند که مخاطبان نمی توانند تمایزی میان بخش مستند بر گرفته از خاطرات را با آن چه که نویسنده از ذهن خود به آن افزوده است مورد مقایسه و تحلیل قرار دهد.

3. طرح مقدمات کلی؛ اشارات و پیوست ها

بی تردید طرح مقدمه ای کلی که در مجموع مخاطبان را با ویژه گی های شخصیتی آن مرجع انقلابی و مبارز آشنا می سازد توانسته نهایتاً به درک مخاطبان از آنچه که نویسنده در پی بازگو کردن آن بوده است ارتقا بخشد.

مولف این اثر، با هدف آشنایی مخاطبان با موقعیت انقلاب اسلامی ایران در زمان انتشار مقاله یا مصاحبه، برای هر کدام از آن‌ها با توجه به اوضاع جاری ایران و محتوای مقاله‌ و با استفاده از منابع مختلف، مطلبی با عنوان «اشاره» عرضه کرده است. به بیان دیگر نویسنده در بخش اشاره پیش از مقالات فضای سیاسی و حوادث اتفاق افتاده در آن برهه ی تاریخی را چنان بازگو می‌کند که مخاطبان درکی از اوضاع آن روزگار به دست بیاورند و دریابند مقاله پیش رو با توجه به چه تحولاتی به نگارش در آمده است. . البته نویسنده در پیش گفتار کتاب به طور خلاصه تمام وقایع و جریانات منتهی به یازده مقاله و دو مصاحبه مندرج در بخش دوم کتاب  را خلاصه شرح داده است.

همچنین صاحب این اثر برای برخی مقالات با هدف گویاسازی، پاورقی ارایه شده و تصویر برخی از مقالات آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در پایان این بخش آمده است در حقیقت نه تنها مقالات چاپ شده در کتاب از کیفیت زمان نگارش و چاپ آنها کاسته نشده است، بلکه با رویکرد هوشمند نویسنده به بار علمی آنها نیز اضافه شده است.

4. بازشناسی پیوند عمیق حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی  با امام خمینی(رحمه الله علیه) و انقلاب اسلامی

کتاب از «تبعید تا پیروزی» به گونه ای توسط نویسنده ی این اثر ارزشمند به نگارش در آمده است، که به روشنی  پیوند عمیق جان فشانی های حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی با انقلاب اسلامی و رهبریت امام خمینی(رحمه الله علیه) به منصۀ ظهور می رسد؛این نکته را می توان بزرگترین و در عین حال واضح ترین ویژگی شخصیت معظم له  دانست.

5.گزیده گویی توأم با صیانت از اصالت متن

شخصیت اصلی اثر (آیت الله العظمی مکارم شیرازی) در بسیاری از زمینه های مذهبی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دست به خلق آثار نگارشی متعدد زده است. توصیف اینگونه شخصیتی چالشی است که در پیش روی نویسنده قرار دارد. بسیار در خور توجه است که ذکر مطالب گوناگون از زبان آیت الله العظمی مکارم شیرازی که بر گرفته از مصاحبه ها و پژوهش های نویسنده است، باعث شده مخاطبان کتاب به پیچیدگی شخصیت ایشان واقف شوند.

  زیرا این روحانی مبارز در مراحل مختلف زندگی خود با رویکرد های انقلابی فعالیت هایی انجام داده است. حال اگر نویسنده بنا داشت، تمامی جزییات فعالیت ایشان را یک به یک بیان کند، اثر خویش را می بایست در چند جلد سامان می بخشید. اما گزیده گویی در دستور کار او قرار دارد. نویسنده تمام تلاش خود را کرده است که، تا جای امکان هم کوچکترین آسیبی به متن اصلی کتاب وارد نیاید و هم با گزیده گویی و انتخاب جزییات مهم مخاطب اثر خود را از درک ابعاد شخصیتی آیت الله العظمی مکارم شیرازی محروم ندارد.

بخش نخست؛ ره یافت هایی از زندگینامه سیاسی اجتماعی حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(مدظله)

این کتاب در بخش نخست از خود به سراغ زندگینامه آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی رفته است که با استفاده از منابع موجود در آرشیو واحد فرهنگ ناموران معاصر ایران، بانک اطلاعات واحد تدوین انقلاب اسلامی (حوزه هنری)، فیش‌برداری از شصت عنوان کتاب، دوازده عنوان نشریه و چندین پایگاه اینترنتی، زندگینامه سیاسی ـ اجتماعی آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی ارایه شده است.

عناوینی هم چون تولد، ورود به حوزه علمیه، هجرت به قم و نجف اشرف، تالیف کتاب فیلسوف‌نماها و تبعات آن، انتشار مجله درس‌هایی از مکتب اسلام، فعالیت‌های مبارزاتی در سال‌های دهه 40 و دستگیری توسط ساواک و اقامت در زندان و تبعید و ... از مهم‌ترین فرازهای این بخش محسوب می شود.

سالهای آغازین نهضت امام خمینی(رحمه الله علیه)، بخش مهمی از زندگینامه آیت الله العظمی مکارم شیرازی را تشکیل می دهند. چرا که اندکی پس از آغاز انتشار مجله درسهایی از مکتب اسلام (آذر 1337)، زمزه های شروع نهضت اسلامی جدید به گوش ایشان رسید. تا آنکه ایشان در همان ماه های آغازین دهه 1340 به این نهضت پیوستند.

چگونگی تالیف نامه به هویدا در مخالفت با تبعید حضرت امام (رحمه الله علیه) به ترکیه، فعالیت در مسجد ارک و ممنوع‌القلم شدن مشروط از جذاب‌ترین مطالبی است که در این بخش از کتاب می‌توان از آن سراغ گرفت.

کتاب «از تبعید تا پیروزی» روزهای زندان آیت‌الله مکارم شیرازی، آزادی از زندان و از سرگیری مبارزات و همینطور روزهای تصویب لایحه کاپیتولاسیون و تبعید امام خمینی(ره)، خاطرات سالهای تبعید و نهایتا پیروزی انقلاب اسلامی را مورد توجه قرار داده است. 

لازم به ذکر است مخاطبان برای آشنایی با برخی آثاری که به قلم آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی به رشته تحریر درآمده‌اند، می‌توانند به صفحات پایانیِ بخش نخست این اثر مراجعه کنند. «تفسیر نمونه»، «اخلاق در قرآن»، «آیات ولایت در قرآن»، «پیام امیرالمومنین علیه السلام»، «پیدایش مذاهب»، «خدا را چگونه بشناسیم؟»، «در جستجوی خدا»، «شیعه پاسخ می‌گوید»، «معمای هستی»، «شیوه همسرداری» و «فلسفه روزه» عناوین برخی از این آثار را تشکیل می‌دهند.

بخش دوم، نقش بی بدیل معظم له در پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی در ساحت قلم و اندیشه

بخش دوم اثر عموماً مربوط به تحولات سیاسی موثر بر زندگی اجتماعی شخصیت اصلی است که این بخش، در درون بخش اول جای گرفته است. در واقع پدیدآورنده توأماً هم به تحولات سیاسی اجتماعی مبتنی بر تاریخ نگاری توجه کرده است و هم به عناصر سرگذشت زندگی شخصیت اصلی.

این بخش از کتاب در بر گیرنده مقالات و مصاحبه‌های حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی است كه بعد از ماجرای 19 دی ماه سال ۵۷ فیضیه قم، در مجلات و مطبوعات مختلف به ویژه كیهان و اطلاعات نوشته شده‌اند. و شامل یازده مقاله و یادداشت و دو مصاحبه آیت الله العظمی مکارم شیرازی است که از روزنامه های کیهان و اطلاعات سال 1357 تهیه شده اند.

نکته کلیدی که باید در مورد این مقالات گفت این است که تمامی این مقالات در دوره رژیم پهلوی نوشته شده اند که نشان از شهامت این مرجع عالی قدر دارد. بخصوص اینکه در برخی از این مقالات، با وجود آنكه در دوران استقرار رژیم طاغوت نوشته شده اند، ایشان به صورت واضح حكومت وقت را تهدید به جهاد اسلامی می‌كنند و مبانی رژیم را زیر سؤال می‌برند. همین نوع فعالیت‌های ایشان سبب می‌شود تا به شهرهای دورافتاده مانند مهاباد و انارك تبعید شوند. معمولاً هم ایشان به جایی تبعید می‌شدند كه به دلیل بعد مسافت، كم  بودن ساكنان آن شهر و یا اصلاً به دلیل اینكه فقط انقلابیون در آن شهر حضور داشتند، امكان تبلیغ برایشان فراهم نمی شد.

«هفت ماه در تبریز»، «بلای استبداد و ریاکاری»، «حکومت اسلامی چگونه حکومتی است»، «10 اصل برای پیروزی انقلاب»، «اصول اساسی حکومت اسلامی»، «زن کالای تزیینی و مصرفی نیست»، «بختیار و مسئله جهاد و جمهوری اسلامی» مقالات منتشر شده در روزنامه کیهان سال 1357  و مقالات «دولت نظامی با جهاد روبرو خواهد شد»، «نامه سرگشاده به آقای دکتر بختیار»، «بیایید از یک فاجعه خونین جلوگیری کنیم»، «سخنی با امرای ارتش»، «استبداد اتهام بزرگ روز»، «توطئه خطرناک» منتشر شده در روزنامه اطلاعات سال 1357 در این بخش از کتاب به چشم می‌خورد.

بخش‌های پایانی کتاب به گزارش زندگی و فعالیت‌های روزانه کنونی معظم له می‌پردازد.  نویسنده اثر، برای دسترسی به اسناد ساواک درباره آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی به حدود سی عنوان کتاب سندی مراجعه داشته است.[1]

در پایان کتاب نیز منابع و مآخذ، بریده روزنامه ها و اسناد و تصاویر ی از روزهای انقلاب ضمیمه شده است.

لازم به ذکر است کتاب ارزشمند «از تبعید تا پیروزی» اثر میرزا باقر علیان‌نژاد، با شمارگان 2500نسخه در ۲۴۴ صفحه ، نخستین باز در سال 1392 از سوی انتشارات سوره مهر منتشر شده است.

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir