سیری در فضایل حضرت عبدالعظیم الحسنی علیه السلام از منظر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

واقعیت این است که امامزادگان در سراسر کشور به ویژه حرم حضرت عبدالعظیم الحسنی علیه السلام پناهگاهی برای مردم به شمار می آیند؛ لذا هنگامی که مشکلی برای مردم پیش بیاید و بخواهند توسل به درگاه خدا پیدا کنند و شفیعانی داشته باشند برای حل مشکلاتشان به سراغ آنها می روند و یقین داریم که در روحیه آنها اثر می‌گذارد و هم روحیه می‌دهد و هم سطح تقوا را بالا می‌برد و هم حالت توبه از گناه به آنها دست می‌دهد و این‌ها برکاتی است که از امامزادگان و از زیارت امامان و پیغمبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم و خانه خدا حاصل می‌شود.[1]

در این میان حضرت عبدالعظیم الحسنی علیه السلام از شخصیت‌های بزرگ علمی، از مشایخ حدیث و از زهاد و عبّاد زمان و از شاگردان برجسته امام هادى عليه السلام است که داراى آثار ارزشمند علمى و فقهى است و حرم ایشان در شهر ری واقع شده است.^[2]

نگاهی اجمالی به شخصیت والای حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام

نسب شريف آن حضرت با چند واسطه به امام حسن مجتبى عليه السلام منتهى مى شود. قبر شريفش در شهر رى معلوم و مشهور و پناهگاه خاص و عام است. علوّ مقام و جلالت شأن آن حضرت بر كسى پوشيده نيست، چرا كه آن جناب علاوه بر آن كه از سادات و دودمان والامقام حضرت خاتم النّبيّين است، از محدّثين كبير و علماى بزرگ و اهل زهد و عبادت و صاحب ورع و تقوا مى باشد. او از اصحاب امام جواد و امام هادى عليهما السلام بود و نهايت توسّل و ارادت را به آن دو بزرگوار داشت، از آنان روايات بسيارى را نقل كرده است. دو كتاب «خُطَب اميرالمؤمنين» و «كتاب يوم و ليلة» تأليف اوست. [3]

عرضه دین حضرت عبدالعظیم الحسنی علیه السلام بر امام هادی علیه السلام

حضرت عبدالعظيم حسنى مردى بسيار بزرگ و عالى مقام و دانشمند بود. با وجود اين، او عقايد خود را بر امام زمان خود يعنى امام على النقى عليه السلام عرضه داشت: من معتقدم خدا يكى است و ذات او به هيچ چيز شباهت ندارد، آن طور عقيده اى كه او را از دو حد «ابطال و تشبيه» خارج مى كند[4].[5]

خروجِ از حد «ابطال» يعنى از روى آثار و مخلوقات، پى به ذات مقدس او مى برم و عقل خود را براى شناسايى او به كار مى گيرم. خروجِ از «تشبيه» يعنى ذات پاك خدا منزه است از اين كه شبيه موجودات ديگر باشد.او خارج از حد تصور و تشبيه است.[6]

به عقل نازى حكيم تا كى؟                  به فكرت، اين ره نمى شود طى

به كنه ذاتش خرد برد پى                    اگر رسد خس به قعر دريا[7]

بلكه بايد گفت:

شود رسد خس به قعر دريا                 رد به ذاتش نمى برد پى![8]

آری او كسى است كه دين خودش را بر امام زمانش حضرت هادى عليه السلام عرضه كرد و آن حضرت تصديقش نمود[9] و فرمود: «يا ابَاالْقاسِمِ! هذا وَاللَّهِ دينُ اللَّهِ الَّذِى ارْتَضاهُ لِعِبادِهِ، فَاثْبُتْ عَلَيْهِ، ثَبَّتَكَ اللَّهُ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فىِ الدُّنْيا وَالْا خِرَةِ؛ اى ابوالقاسم، به خدا سوگند اين (عقايد و كلمات تو) همان دينى است كه خداوند براى بندگانش پسنديده است؛ بر همين عقيده پايدار باش! خداوند تو را به گفتار و اعتقاد ثابت در دنيا و آخرت استوار نگه دارد».[10]،[11]

کسی که امام هادی علیه السلام به او سلام رساند

 نيز صاحب بن عبّاد در وصف علم آن بزرگوار چنين مى گويد: «ابوتراب رويانى» مرا روايت كرده كه گفت: از ابوحمّاد رازى شنيدم كه مى گفت: در «سرّ من رأى» بر حضرت امام هادى عليه السلام وارد شدم و تعدادى از مسائل حلال و حرام را از آن حضرت پرسيدم و جواب گرفتم، هنگام وداع به من فرمود: اى حمّاد! هرگاه چيزى از امور دينى ات بر تو مشكل شد در ناحيه خود در شهر رى از عبدالعظيم پسر عبدالله حسنى سؤال كن و سلام مرا به او برسان.[12]

همسانی زیارت حضرت عبدالعظیم علیه السلام با زيارت امام حسين علیه السلام در كربلا

در اهمّيّت زيارت آن حضرت همين بس كه «ابن قولويه»، در «كامل الزيارات» از يكى از اهالى شهر رى نقل مى كند كه گفت: بر امام هادى عليه السلام وارد شدم، فرمود: كجا بودى؟ عرض كردم: به زيارت حضرت حسين بن على عليه السلام (در كربلا)، رفته بودم فرمود: «آگاه باش اگر قبر عبدالعظيم كه در شهر شماست را زيارت مى كردى، مثل كسى بودى كه امام حسين عليه السلام را زيارت كرده باشد».[13]

كيفيّت زيارت حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام

مرحوم محدّث قمى رحمه الله مى نويسد: علما براى حضرت عبدالعظيم عليه السلام زيارتى نقل نكرده اند فقط «فخر المحقّقين آقا جمال الدين» در كتاب «مزار» خود نوشته: زيارت آن حضرت به اين نحو مناسب است:[14] «السَّلامُ عَلى آدَمَ صَفْوَةِ اللَّهِ، السَّلامُ عَلى نُوحٍ نَبِىِ اللَّهِ، السَّلامُ عَلى ابْراهيَمَ خَليلِ اللَّهِ...؛ سلام بر آدم برگزيده خدا، سلام بر نوح پيامبر خدا، سلام بر ابراهيم خليل خدا...»[15]

در ادامه مى نويسد: همين زيارت را براى امام زاده حمزه پسر امام موسى عليه السلام (كه مزار او نزديك حضرت عبدالعظيم علیه السلام است) نيز مى توان خواند (البتّه با حذف جمله «السلام عليك يا ابا القاسم» و جمله بعد از آن).[16]

لازم به ذکر است در صحن امام زاده حمزه، قبر شيخ جليل و مفسّر كبير، ابوالفتوح رازى حسين بن على خزاعى رحمه الله صاحب تفسير معروف ابوالفتوح، واقع شده و نيز در شهر رى قبر جناب شيخ صدوق رئيس المحدّثين، معروف به «ابن بابويه» قرار گرفته، كه لازم است از زيارت اين دو قبر شريف نيز غفلت نشود.[17]

روایاتی از حضرت عبدالعظیم علیه السلام

در سجایای سخاوت

مرحوم خطيب نويسنده كتاب مصادر بعد از آنكه كلام حكيمانه ای از حضرت علی علیه السلام بدین مضمون از كتاب زهر الآداب نقل مى كند که آن حضرت فرمود: «مَنْ أَيْقَنَ بِالْخَلَفِ جَادَ بِالْعَطِيَّةِ؛ كسى كه يقين به پاداش دارد در بخشش، سخاوتمند است» اخبار الرضا عليه السلام از عبدالعظيم حسنى رحمه الله نقل مى كند كه مى گويد: خدمت امام جواد عليه السلام رسيدم و عرض كردم حديثى از پدرانت براى من نقل كن. آن حضرت حديثى از اميرمؤمنان نقل فرمود. من پيوسته مى گفتم: باز هم حديث ديگرى بفرما و آن حضرت پى در پى احاديث نابى از جدش اميرمؤمنان عليه السلام نقل مى كرد. تا رسيدم به اينجا گفتم: باز هم چيزى بيفزا و آن حضرت كلام مورد بحث (مَنْ أيْقَنَ بِالْخَلَفِ جادَ بِالْعطيَةِ) را ذكر فرمود.[18]،[19]

ظلم به بندگان خدا

مرحوم خطيب در ذكر مصادر، كلام نورانى امام علی عليه السلام که فرمود: «بِئْسَ الزَّادُ إِلَى الْمَعَادِ، الْعُدْوَانُ عَلَى الْعِبَادِ؛ بدترين توشه براى آخرت ستم بر بندگان (خدا) است.» حديثى طولانى از عبدالعظيم حسنی نقل مى كند كه خدمت امام جواد عليه السلام رسيد و از آن حضرت تقاضاى حديثى كرد. امام عليه السلام به او پاسخ داد. باز تقاضاى بيشتر كرد و همين طور تكرار نمود تا به چهارده حديث رسيد كه تمام آنها از اميرمؤمنان عليه السلام است و بسيارى از آنها در كلمات قصار نهج البلاغه آمده است.[20]،[21]

تا مرد سخن نگفته باشد عيب و هنرش نهفته باشد

مرحوم شيخ طوسى در كتاب امالى از عبدالعظيم حسنى علیه السلام از امام جواد عليه السلام از پدرش امام على بن موسى الرضا علیه السلام از اجدادش از جدش اميرمؤمنان عليهم السلام در ضمن روايتى نقل كرده است كه آن حضرت فرمود: چهار جمله من گفته ام كه در قرآن مجيد تصديقش آمده است؛ گفته ام: «الْمَرءُ مَخْبُوءٌ تَحْتَ لِسانِهِ فَإذا تَكَلَّمَ ظَهَرَ؛ انسان زير زبان خود پنهان است، هنگامى كه سخن بگويد شخصيتش آشكار مى شود (و تا سخن نگفته باشد عيب و هنرش نهفته باشد)»^[22]. خداوند در قرآن مجيد (درباره منافقان) فرموده است: «وَلَتَعْرِفَنَّهُمْ في لَحْنِ الْقَوْلِ؛^[23] آنها را از طرز سخنانشان خواهى شناخت»و... ^[24]،^[25]

روایت حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام از امام عسکری عليه السلام درباره مردم قم

حضرت عبدالعظيم حسنى علیه السلام مى گويد:^[26] «از امام حسن عسكرى عليه السلام شنيدم كه فرمود: «اهْلُ قُمْ وَاهْلُ آبَةِ^[27]مَغْفُورٌ لَهُمْ لِزِيارَتِهِمْ لِجَدّى عَلِىّ بْنِ مُوسَى الرّضا عليه السلام بِطُوسٍ؛ مردم قم و مردم آبة مورد غفران و بخشش الهى قرار گرفته اند؛ زيرا توفيق زيارت قبر جدّم على بن موسى الرضا عليه السلام را در طوس يافته اند».^[28]،^[29]

سخن آخر

در خاتمه باید گفت امامزادگان در واقع مبلغان خاموش هستند؛ یعنی هر امامزاده‌ای تبلیغ شب و روز دارد، به سوی خدا و پاکی دعوت می‌کند ولو اینکه ظاهراً خاموش است و به همین دلیل باید مردم را تشویق کرد که از این برنامه استفاده کنند.[30] 

با این تفاسیر باید گفت آستان مقدس امامزادگان به ویژه آستان مقدس حضرت عبدالعظیم الحسنی علیه السلام می تواند در مناسبت های مختلف برای زائران، به کانون تبلیغ فرهنگ شیعی ناب تبدیل شود.[31]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir