با ظهور اسلام و تعليمات ويژه آن زندگى زنان وارد مرحله نوينى گرديد و از كليه حقوق فردى و اجتماعى و انسانى برخوردار شد.[1] هم چنین امتیازها و حقوقی که به مردان تعلق داشت به همان مقدار نیزبه زنان نيز تعلق گرفت.[2] از این رو در تاريخ اسلام با شخصيت هاى بزرگ و با فضيلتى از جنس زنان برخورد مى كنيم.[3]
بی تردید نقش و جایگاه زنان در پيشرفت اسلام و اجراى حق و عدالت غیر قابل انکار است، زنانی که با ايمانى محكم و تفكرى عالى، مردان خود را با تمام وجود در اين مسير حمايت مى كردند،[4] و از آنجا که زن و مرد، به هنگام دفاع از حق و جهاد براى كسب عزت و شرف و جلب رضاى خدا، يكسانند، همه به ميدان آمدند و هر كدام به نوبه خود، وظيفه خود را ايفا کردند، و چه جالب است که صحنه كربلا همه درسها را دراین مسأله، در خود نهفته دارد.[5]
اینچنین است که پس از شهادت امام حسين عليه السلام که از همان روز عاشورا اثر بيداركننده خود را گذاشت، فرياد انتقام از يكى از زنان سربازان دشمن كه از قبيله بكر بن وائل بود سر داده شد. و با فرياد يالثارات رسول الله مردم را به گرفتن انتقام از قاتلان امام حسين عليه السلام تشويق كرد و در پى آن قيام هاى متعددى رخ داد تا بالاخره حكومت بنى اميه را سرنگون ساخت[6].،[7]
حمایت و مشارکت زنان در نهضت عاشورا در سایۀ شجاعت و مجاهدت
گذشته از مردان با شخصيت در نهضت امام حسین علیه السلام، زنان بزرگى هم بودند که تاريخ نام آنها را در واقعۀ کربلا ، بر صفحات زرين خود به يادگار گذاشته است.[8]
«طوعه»؛ تنها «حامی مسلم بن عقیل» نخستین زن عاشورایی
«طوعه» آن زن بزرگوارى است كه وقتى همه درها به روى مسلم بن عقيل (عليه السلام)، آن مظلوم، آن نماينده حجت خدا حسين بن على عليه السلام بسته مىشود، درب خانه او به روى مسلم علیه السلام باز مى گردد و به او پناه مى دهد،[9] آرى نام طوعه در تاريخ كوفه و نهضت حسینی به يادگار مانده است به تعبیر دیگر نام اين زن در كنار نام امام حسين عليه السلام در تاريخ كربلا جاودانه شد ه است. [10]،[11]
ام وهب؛ اولین و تنها زن شهیده در واقعه عاشورا
در تبیین حمایت های بی دریغ زنان از یاران دلیر نهضت عاشورا، باید به ام وهب (همسر عبدالله بن عمير) اشاره نمود؛آنجا که «عبدالله بن عمير كلبى» از جوانان شجاع و دلاور كوفه، تصميمش برای یاری امام حسین علیه السلام را با همسرش «ام وهب» در ميان گذاشت. وى نيز نظرش را تأييد كرد و به اتفاق همسرش شبانه به سوى كربلا شتافت.[12]
در روز عاشورا و در صحنۀ نبرد، عبدالله بن عمير پس از جنگی نمایان، اين رجز را خواند:[13] إني زعيم لك أم وهب بالطعن فيهم مقدما والضرب[14]
ام وهب (همسر عبدالله بن عمير) كه شاهد ماجرا بود، عمود خيمه را گرفت و به سوى همسرش رفت و گفت: پدر و مادرم به فدايت، در برابر اين ذريه رسول خدا مبارزه كن.[15]
ام وهب پس از شهادت همسرش در كنار پيكر قطعه قطعه اش حاضر شد و گفت: «بهشت بر تو گوارا باد، از خدايى كه بهشت را بر تو ارزانى داشت مى خواهم كه مرا نيز در كنار تو قرار دهد».[16]
چيزى نگذشت كه غلام شمر با فرود آوردن عمود خويش بر فرق ام وهب او را در كنار همسرش به شهادت رساند و بدين ترتيب دعاى او به هدف اجابت رسيد.اين تنها زنى بود كه در كربلا به افتخار شهادت نايل آمد.[17]
بنابراین فداكارى اين زن تنها در آن نبود كه با عمود خيمه به مبارزه با دشمن برخاست و تنها به اين نبود كه در اين راه شربت شهادت نوشيد، بلكه از آن مهمتر اين بود كه وقتى پيكر پاره پاره همسرش را ديد، گفت: «گوارا باد بر تو بهشتى كه خدا نصيب تو كرد، از او مى خواهم مرا به تو ملحق كند». اين سخن حكايت از بالاترين درجه ايمان آميخته با شجاعت بى نظير او مى كرد، چيزى كه مى تواند الگو براى همه نسل ها باشد.[18]
تابلوهای شورانگیز یک زن رزمنده در حماسه زنان عاشورایی
گفتنی است جنادة بن كعب انصارى در حالى كه يازده سال بيشتر نداشت علیرغم مخالفت امام عليه السلام که فرمود؛ «شايد مادرش راضى نباشد». اما جناده عرض كرد: «مادرم به من فرمان داده است گام در اين ميدان بگذارم».[19]،[20]
اين نوجوان چون به شهادت رسيد دشمن سرش را جدا كرده و آن را به سوى امام عليه السلام پرتاب كرد. مادر شجاعش «بحريه» سر فرزندش را برداشت و بوسيد و با همان سر به طرف دشمن حمله كرد و آن را بر سر مردى از سپاه ابن سعد كوبيد. آنگاه برگشت و ستون خيمه را گرفت و در حالى كه اين رجز را مى خواند بر دشمن حمله كرد: «با اينكه در ميان زنان، پيره زنى ضعيف، سست استخوان، فرو ريخته و لاغر اندامم، ولى در حمايت از فرزندان فاطمه گرامى، ضربات مهلكم را بر شما وارد مى سازم».پس از آن عمود خيمه را به سوى دشمن پرتاب كرد كه به دو نفر از آنها برخورد كرد.[21]،[22]
زنی که شوهرش را حسینی و بهشتی کرد
«زهير بن قين» را بايد به جد از چهره هاى شگفتى ساز واقعه عاشورا دانست.[23] زیرا مردى كه عمرى از هواداران عثمان به شمار مى رفت و حتى حاضر نبود در منزلى كه امام عليه السلام و خانواده اش فرود آمدند، لحظهاى درنگ كند؛[24] يك اتفاق ناخواسته دست اورا به دامن امام عليه السلام رساند[25] وبه اوج عظمت و افتخار رسيد و از چهره هاى ماندگار عاشورا شد.[26]
بدین نحو که در منزل «زرود» (يكى از منازل بين راه) که زهیر فرود آمد؛ ناگهان فرستاده امام وارد شد و سلام كرد و گفت: «اى زهير! مرا اباعبدالله الحسين عليه السلام به سوى تو فرستاده كه او را ملاقات كنى!».[27]
همسر زهير گفت: سبحان الله! فرزند پيامبر تو را خوانده، اما تو از رفتن خوددارى مى كنى؟!،[28] «زهير» از جا برخاست و با چهره اى گرفته و درهم به سوى امام رفت، ولى طولى نكشيد كه با چهره اى باز و خندان بازگشت. همسر زهير برخاست و گريست و با او وداع كرد و گفت: خداوند يار و ياورت باشد و براى تو اين سفر را به خير كند و روز قيامت نزد جد حسين عليه السلام به ياد من هم باش.[29]،[30]
شکوه صبر و استقامت بانوان انقلابی عاشورا
ريشه ايمان، صبر و شكيبايى در مقابل مشكلات است،[31] لذا مشاهده صحنه هاى دلخراش واقعۀ کربلا با آن بدن هاى پاره پاره و پايمال سم اسبان كه عمدتا قابل شناسايى نبودند، مى تواند هر بيننده اى را از پاى درآورد ولى طمأنينه و آرامشى كه در زينب كبرى عليها السلام، يادگار صبر و شكوه على عليه السلام و دیگر زنان عاشورایی ظهور كرد و صلابت و استحكامى كه در كلمات دلنشين او موج مىزد، تا حدود زيادى آن فضاى سنگين را شكست و آن را براى آل رسول قابل تحمل كرد.[32]
زينب دختر شجاع اميرمؤمنان عليه السلام سنگ صبور اهل كاروان،[33] و تسلی بخش برادر خود و ترسیم کنندۀ آينده كربلا و عاشورا است.[34] که منشأ این مسأله را باید در سفارش نورانی امام حسین علیه السلام جستجو نمود؛ مرحوم سيد بن طاووس در این زمینه نقل می کند حسين عليه السلام زنان را دلداری داد، امام حسين عليه السلام ام كلثوم، زينب، رقيه، فاطمه و رباب را مورد خطاب قرار داد و آنها را به صبر و بردبارى دعوت كرد[35]،[36]
لذا تاريخ اين واقعيت را نشان داد كه دشمنان امام حسین علیه السلام، آن حضرت و یارانش را در كربلا به خاك و خون كشيدند و خاندان او و زنان و کودکان را به اسارت كشاندند و آنچه از دستشان بر مىآمد از ظلم و ستم بود روا داشتند ولى زنان حماسه ساز صبر و استقامت كردند.[37]
بلاغت زنان عاشورایی؛ تکمیل عنصر رسالت و تبیین و تبلیغ نهضت حسینی
نباید فراموش کرد قسمت زيادى از حماسه هاى كربلا شوق آفرين و شورانگيز است و به دنبال آن سيلاب اشك شوق به خاطر آن همه رشادت ها، فداكارى ها، شجاعت ها، آزادمردى ها، و سخنرانى هاى آتشين زنان به ظاهر اسير، از ديدگان شنونده سرازير مى گردد.[38]
پس از آنكه كاروان اسيران را به كوفه و شام بردند، با خطبه هاى افشاگرانه زينب كبرى عليها السلام، اوضاع شهر شام برگشت و با جو ايجاد شده بر ضد دستگاه خلافت اموى، يزيد چاره اى جز اظهار ندامت و فرافكنى نداشت. در چنان شرايطى، زنان حرم حسينى در «شام» مراسم عزا و ماتم برپا كردند، تا آنجا كه حتى زنان خاندان اموى نيز در آن شركت نمودند و اين برنامه تا سه روز ادامه داشت.[39]،[40]
لذا بی شک خطبه خوانی جناب ام كلثوم، دختر اميرمؤمنان على عليه السلام[41]و نیز خطبه خوانی دختر امام حسين عليه السلام همچون خطبه های پرشور عمه اش زينب عليها السلام که گاه خود را سپر بلاى قرار مى دادند و در كوفه و شام با افشاگرى هايشان ظالمان را رسوا ساختند، بذر انقلاب را در همه جا پاشيد و پيام خونين كربلا را به گوش مردم رساند.[42]
سخن آخر
در خاتمه باید گفت زنان عاشورایی در مواقع حساس به سهم خود در پيشبرد اهداف اسلامى همراه مردان در برابر دشمن مى ايستاده اند، صفحات درخشان زندگى زينب كبرى علیه السلام و دیگر زنان عاشورایی كه در تاريخ اسلام، گام بر جاى گام هاى بزرگترین زنان عالم هم چون حضرت فاطمه زهرا علیها السلام نهاده اند، گواه اين حقيقت است.[43]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
[1] تفسير نمونه ؛ ج2 ؛ ص162.
[2] همان ؛ ج11 ؛ ص392.
[3] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج3 ؛ ص297.
[4] ترجمه گويا و شرح فشرده اى بر نهج البلاغه، متنوترجمه(ج1)، ص: 390.
[5] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص460.
[6] سوگنامه آل محمد، ص 533.
[7] اهداف قيام حسينى ؛ ص79.
[8] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقين) ؛ ج1 ؛ ص406.
[9] همان ؛ ص406.
[10] از تو سوال مى كنند(مجموعه سوالات قرآنى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله) ؛ ص56.
[11] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقين) ؛ ج1 ؛ ص406.
[12] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص435.
[13] همان.
[14] «... اى ام وهب( همسرم) من تعهد مىكنم كه با نيزه و شمشير زدن رو به سوى دشمن كنم».
[15] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها، ص: 436.
[16] همان.
[17] ر.ک: ابصار العين، ص 106؛ تاريخ طبرى، ج 4، ص 327؛ كامل ابن اثير، ج 4، ص 69؛ بحارالانوار، ج 45، ص 17 و اعيانالشيعة، ج 1، ص 603- 604.
[18] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها، ص: 437.
[19] ابصار العين، ص 54؛ كامل ابناثير، ج 4، ص 73 و بحارالانوار، ج 45، ص 28.
[20] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص460.
[21] بحارالانوار، ج 45، ص 28 و ابصار العين، ص 94.
[22] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص460.
[23] همان ؛ ص445.
[24] همان.
[25] همان.
[26] همان.
[27] همان ؛ ص446.
[28] همان.
[29] ملهوف( لهوف)، ص 133؛ و ر.ک: بحارالانوار، ج 44، ص 371.
[30] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص446.
[31] برگزيده تفسير نمونه ؛ ج3 ؛ ص611.
[32] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص546.
[33] همان ؛ ص549.
[34] همان ؛ ص550.
[35] ملهوف( لهوف)، ص 141.
[36] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص615.
[37] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج12 ؛ ص144.
[38] احكام عزادارى ؛ ص22.
[39] ... فخرجن حتى دخلن دار يزيد فلم تبق من آل معاوية امرأة إلا استقبلهن تبكي و تنوح على الحسين عليه السلام فأقاموا عليه المناحة ثلاثا.( تاريخ طبرى، ج 4، ص 353) همين مطلب در بحارالانوار، ج 45، ص 142 نيز به گونهاى مشروحتر آمده است.
[40] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص62.
[41] همان ؛ ص571.
[42] همان ؛ ص639.
[43] تفسير نمونه ؛ ج2 ؛ ص590.
