رهیافت هایی بر کتاب «زهرا برترین بانوی جهان» اثر ارزشمند حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(مدظله)

اسناد تاریخی گواه بر این واقعیت هستند که در طول تاریخ بشریت، ظلم های زیادی نسبت به شخصیت و جایگاه زن صورت گرفته است. در این میان، با ظهور حقیقتی به نام اسلام که به منظور اتمام مکارم اخلاق به دست رسول خاتم صلّی الله علیه وآله وسلّم از سوی رب العالمین ابلاغ شد، احیای شخصیت و منزلت حقه زن به عنوان یکی از مهم ترین کرامات اخلاقی صورت پذیرفت تا جایی که بانویی به عنوان الگو نه تنها برای مردم عادی؛ بلکه حجتی برای حجج معرفی گردید.

اثر ارزشمند «زهرا سلام الله علیها، برترین بانوی جهان» تنها گوشه ای از ارادت مرجع عالیقدر جهان تشیع، حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی مدّ ظلّه نسبت به بزرگ بانوی اسلام، حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها می باشد.

این کتاب مجموعه ای  از مباحث تاریخی و اعتقادی است كه به منزلت حضرت زهرا سلام الله علیها پرداخته و به برخی از ظلم هایی که بر حضرتش روا داشته‌اند، اشاراتی دارد. موضوع کتاب بر تبیین ویژگی‌های شخصیتی حضرت فاطمه سلام الله علیها، با استناد به روایات و متون تاریخی معتبر استوار است. با این حال، بخش‌هایی از کتاب به شرح وقایع تلخ پس از رحلت پیامبر گرامی اسلام صلّی الله علیه وآله وسلّم و غربت دختر گرامی آن حضرت اختصاص یافته است.

نثر کتاب، همچون دیگر آثار و تألیفات پر ارج معظم له، ساده، روان و بی‌تکلف است و هر خواننده‌ای، با هر میزان اطلاع و سواد، می‌تواند از آن بهره ببرد. در واقع، می‌توان ویژگی اصلی این کتاب را قابل استفاده بودن آن برای اقشار مختلف جامعه دانست.

معظم له کتاب خود را در پنج بخش تنظیم کرده که در آن به سیر اجمالی زندگانی حضرت  فاطمه زهرا سلام الله علیها از ولادت ایشان تا رحلت پیامبر خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم پرداخته و در ضمن  به گوشه هایی از فضائل و مقامات معنوی ایشان نيز اشاراتي دارد که شامل فصل های زیر است:

1. فاطمه سلام الله علیها از ولادت تا بعد از رحلت پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم
2.  فضائل حضرت زهرا سلام الله علیها
3.  هدیه پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم به فاطمه سلام الله علیها
4. حماسه بزرگ
5. دومین خطبه بانوی اسلام فاطمه زهرا سلام الله علیها
 
1. فاطمه سلام الله علیها از ولادت تا بعد از رحلت پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم
مولّف در بخش نخست از کتاب، به سیر اجمالی زندگانی فاطمه زهرا سلام الله علیها از ولادت تا رحلت پیامبر خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم اشاره دارد، در این فراز از کتاب ابعاد و زوایای ولادت باشکوه فاطمه سلام الله علیها و آثار و برکات آن مولود خجسته با استناد به آیات و روایات مورد توجه نویسنده دانشمند آن اثر قرار گرفته است.

هم چنین ترسیم حقایق موجود در محبت فراوان پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم نسبت به فاطمه سلام الله علیها با بهره گیری از منابع شیعه و اهل سنت، ضرورت احترام به شخصیت والای آن حضرت و نیز فضای منحط دختر ستیزانه ی عصر جاهلیت عرب (پیش از ظهور اسلام) را آشکار می سازد.

حمایت و همراهی همه جانبه حضرت زهرا سلام الله علیها از پدر در وقایع مختلف برهه های متعدد تاریخی و تبیین گفتمان معرفتی ازدواج حضرت زهرا و امیر مومنان سلام الله علیهما و نیز ارائه ی الگوی کامل و متعالی از مولفه های پیش نیاز ازدواج در فرهنگ اسلامی از قبیل مهریه، چیستی جهیزیه حضرت فاطمه سلام الله علیها و چگونگی برگزاری مراسم جسن عروسی... برگ درخشانی از سبک زندگی اسلامی را رقم زده و حقیقت اصل ازدواج در فرهنگ اسلام اصیل را به مخاطبان ارائه می دهد.

در فراز پایانی فصل اول نیز واکاوی ابعاد و زوایای طوفان های تازه بر فاطمه زهرا سلام الله علیها پس از رحلت پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم، از جمله شاخصه های راهبردی این اثر به شمار می آید که در نهایت اوج مظلومیت جانکاه آن حضرت را به تصویر می کشد.

2. فضائل حضرت زهرا سلام الله علیها
صاحب اثر ارزشمند «زهرا برترین بانوی جهان»، در بخش دوم، به گوشه ای از فضائل حضرت زهرا سلام الله علیها پرداخته و چندی از مقامات معنوی ایشان را ذکر می‌کند. نویسنده چهل روایت از شیعه و سنی در فضائل زهرای اطهر سلام الله علیها نقل می‌کند.

«او برترین بانوی جهان بود؛ او بانوی بهشتی بود؛ او محبوب پیغمبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم و پاره ی تن او بود؛ او مقرب درگاه خدا بود؛ رضای او رضای خدا و خشم او خشم خدا بود؛ او ایثار و فداکاری عجیبی داشت؛ نخستین کسی که وارد بهشت می شود اوست؛ نام های پرمعنی فاطمه سلام الله علیها؛ مقام علمی فاطمه سلام الله علیها؛ کرامات بانوی اسلام سلام الله علیها و ... همه و همه محورهای اصلی بخش دوم این اثر فاخر را تشکیل می دهد که به نوبه ی خود حاکی از دقت و ژرف اندیشی مولّف در مقام شناسی حضرت زهرا سلام الله علیها با  بهره گیری از روایات و منابع معتبر و معروف اهل سنت است.

طرح افضلیت مطلق برای فاطمه سلام الله علیها در مجموعه روایات مندرج در منابع اهل سنت و تبیین وضع استثنائی آن حضرت در خلق و خوی و گفتار و سخنان به عنوان یک بانوی بهشتی، و نیز درجات والای اظهار علاقه و محبت طرفینی میان پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم و حضرت فاطمه سلام الله علیها، تحقق بخش جاذبه ی نیرومند میان پدر و فرزند و الگوی بی بدیل از رفتار شناسی متعالی میان والدین و فرزندان در ساحت نهاد خانواده به شمار می آید.

هم چنین مولّف ارجمند با تبیین مقام قرب فاطمه سلام الله علیها در پیشگاه خداوند با استفاده از مهمترین و معروفترین احادیث اهل سنت در کنار فضایل اخلاقی، زهدگرایی، مقامات والای آن حضرت در حجاب و عفاف و... در واقع الگویی جامع و کامل برای دختران و زنان جامعه ی اسلامی معرفی کرده است.

در ادامه، بیان مقامات علمی و کرامات بی حد و حصر آن حضرت به آنجا منتهی می شود که بنابر قول منابع معتبر اهل سنت «اول شخص یدخل الجنه فاطمه؛ نخستین کسی که وارد بهشت می شود فاطمه است.»[1]

ورود در بهشت دلیل روشنی بر سعادت یک انسان به شمار می‌رود و اگر شخصی پیش از همه وارد آن شود برترین فضیلت برای او اثبات خواهد شد. مؤلف در قسمتی از این کتاب به روایاتی، اشاره دارد که این افتخار را از زبان پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم برای حضرت زهرا سلام الله علیها ثبت کرده است.

همانگونه که حاشیه‌ی این کتاب به اسما و القاب حضرت زهرا سلام الله علیها مزین شده که بر قداست آن افزوده است در فرازهای پایانی بخش دوم نیز مولف با تشریح نام های حضرت فاطمه سلام الله علیها، نامگذاری آن حضرت به وسیله ی حکیم علی الاطلاق یعنی خدای عالم، به منصه ی ظهور رسانده است. 

3. هدیه پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم به فاطمه سلام الله علیها
از جمله مباحثی که اثر گرانسگ «زهرا سلام الله علیها، برترین بانوی جهان» بدان پرداخته است، هدیه پیامبر به زهرای مرضیه است که نگارنده با اشاره به ماجرای فدک به تحلیل و توصیف غصب فدک همت گماشته و مظلومیت خاندان رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم را به تصویر کشیده است.

«فدک چه بوده و کجا قرار داشته است؟ عوامل سیاسی غصب فدک چه بود؟ فدک چگونه به اهل بیت بازگشت؟ سیر تاریخی این سرزمین خصوصاً در دوران امامان معصوم چگونه بود؟ و...» تنها گوشه‌ای از سوالاتی است که دراین کتاب بدان پاسخ داده خواهد شد.

بدیهی است بهره گیری هدفمند از منابع معتبر اهل سنت در این زمینه مجالی باقی نمی گذارد تا خوانندگان این اثر به اعتراف علمای بزرگ اهل سنت هم چون ابن ابی الحدید معتزلی و جلال الدین سیوطی، مبنی بر هدیه ی فدک به حضرت زهرا سلام الله علیها از سوی پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم پی ببرند و  اقرار علمای اهل سنت در وجود پشت پرده سیاسی و اقتصادی در  غصب ناجوانمردانه ی فدک از صاحبان اصلی آن یعنی حضرت علی و حضرت فاطمه سلام الله علیهما در راستای توجیه غصب خلافت امیرمومنان علی علیه السلام را دریابند.

چگونگی بازگشت فدک به اهل بیت علیهم السلام و ناگفته هایی از شبهات موجود در این مسأله بالأخص تبیین جایگاه ویژه فدک در تحولات سیاسی آن برهه از زمان و روشنگری فدک از غصب خلافت امیر مومنان علی علیه السلام در سقیفه... نشان دهنده ی عمق استراتژیک باغ فدک در میان اهل بیت علیهم السلام است که به خوبی توسط مولف آن اثر فاخر به تصویر کشیده شده است.

4. حماسه بزرگ
شاید بتوان هدف اصلی نویسنده از نگارش این کتاب را، شرح دو خطبه‌ای دانست که از حضرت فاطمه سلام الله علیها، منقول است. حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی مدّ ظلّه با اشاره به خطبه تاریخی ام ابیها حضرت زهرا سلام الله علیها در مسجد پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم، مباحث آن را در هفت محور، مورد بررسی قرار داده و به تفسیر مباحث آن همت گماشته است که عبارتند از:
1. تحلیل فشرده و عمیق پیرامون مسألۀ توحید و صفات پروردگار و اسماء حسنی و هدف آفرینش.
مولف ارجمند کتاب «زهرا برترین بانوی جهان» در تفسیر فرازهای آغازین خطبه ی حضرت زهرا سلام الله علیها به حقایق معرفتی هم چون «وجوب شکر منعم در خدا شناسی و آثار آن، عجز بندگان از ادای حق شکر، نقش اخلاص در ارتقای روح توحید و فطری گرایی در آن، اعتراف به عجز در معرفت واقعی نسبت به ذات و صفات خداوند، خلقت آفرینش بعد از عدم محض و ابداع گری از سوی خداوند بدون هیچ طرح و الگوی قبلی، بی نیازی مطلق خداوند و ترسیم اهداف چند گانۀ آفرینش در خطبۀ حضرت زهرا اشاره دارد.

2.مقام والای پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم، مسئولیت ها، ویژگی ها و اهداف آن حضرت.
معظم له با استناد به خطبه ی حضرت زهرا سلام الله علیها، افتخارات و مواهب پیامبران و امامان را بخشی ذاتی و بخشی اکتسابی بر می شمرد که تکمیل اوامر الهی و مسأله ی خاتمیت پیامبر و تکمیل مواهب تکوینی از طریق تشریع و احکام الهی را موجب شده است.

تبیین وضع رقت بار امت ها قبل از بعثت علیرغم وجود مسألۀ توحید فطری و جهل زدایی از سوی پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم و در نهایت مرگ پرافتخار از جمله محورهای خطبه ی حضرت فاطمه سلام الله علیها است که از نگاه ژرف اندیشانه ی نویسنده ی آن اثر فاخر دور نمانده است.

3. اهمیت قرآن مجید و لزوم تعمیق در تعلیمات اسلام، فلسفه و اسرار احکام، و پند و اندرزهایی در این مسأله.
مولف در تفسیر فراز سوم از کلام حضرت زهرا سلام الله علیها، به مسائلی از قبیل مسئولیت سنگین مسلمانان در ابلاغ رسالت اسلام به سراسر جهان، جهل زدایی قرآن ناطق، لزوم تعمق در فلسفه و اسرار احکام و عبادات و در نهایت دعوت به تقوا اشاره کرده است.

4. فاطمه زهرا و معرفی خویش، باز خوانی خدمات رسول الله صلّی الله علیه وآله وسلّم به امت، یادآوری گذشته ی تاریک و سراسر جاهلی اعراب (پیش از ظهور اسلام)، ضرورت پذیرش پند و اندرز از وقایع و دگرگونی ها.

معظم له با توجه به بخش چهارم خطبه به محورهایی هم چون «فاطمه زهرا سلام الله علیها و معرفی خویش، دلسوزی فوق العاده پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم نسبت به امت اسلامی، تبیین زحمات طاقت فرسای  آن حضرت در ابلاغ رسالت، یادآوری حضرت فاطمه سلام الله علیها نسبت به گذشته ی تاریک و سراسر جاهلی اعراب (پیش از ظهور اسلام)، و تأکید بر خدمات علی علیه السلام» اشاره می کند.

5. باز شناسی حوادث و رویدادهای بعد از رحلت پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم، افشای حرکت حزب منافقین برای نابودی اسلام.
در بخش پنجم خطبه می توان تفسیر حرکت های مشکوک و خطوط انحرافی و تبیین گروه های منحرف و شیطانی و هشدار آن حضرت مبنی بر اجتناب از افتراق از قرآن کریم، و بانگ رسای آن حضرت در هشدار به اصحاب و یاران پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم را در افق فکری و معنایی نگارنده مشاهده نمود.

6. خطابه آن حضرت در موضوع غصب فدک و روشنگری از بهانه های واهی غاصبین فدک و پاسخ آن حضرت به توهمات و بهانه ها در این مسأله.
نویسنده در بخش ششم از خطبه، «زنده کردن آیین جاهلی، پاسخ دندان شکن آن حضرت به مدعیان عدم واگذاری ارث توسط پیامبران، راهکارهای بی بدیل حضرت زهرا سلام الله علیها در مقابله با بهانه جویی های غاصبان فدک و تأکید مجدد آن حضرت بر آشنایی کامل اهل بیت وحی به ویژه حضرت علی علیه السلام به قران و تفسیر قرآن» را مورد توجه قرار می دهد.

7. اتمام حجت حضرت زهرا سلام الله علیها با گروه انصار و اصحاب راستین ...، پایان گفتار با تهدید به عذاب الهی.
«هشدار به غاصبان فدک مبنی بر عذاب و کیفر الهی، نقش موثر انصار در پیشرفت اهداف اسلامی، فاطمه سلام الله علیها انصار را زیر رگبار حملات قرار می دهد، با رحلت پیامبر اسلام صلّی الله علیه وآله وسلّم نمی میرد، چرا در برابر پایمال شدن احکام اسلام خاموش نشسته اید؟، غلبه ی روح عافیت طلبی، با این روحیه می دانم از شما کاری ساخته نیست!، در انتظار حوادث دردناک باشید، او انذار کرد، و من هم انذار می کنم» ساختار کلی بخش انتهایی خطبه ی آن حضرت را تشکیل می دهد که به خوبی در تفسیر معظم له مورد اشاره قرار گرفته است.

5. دومین خطبه بانوی اسلام فاطمه زهرا سلام الله علیها
گفتنی است حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی مدّ ظلّه در بخش پایانی کتاب، به شرح دومین خطبه حضرت که در میان زنان مدینه ایراد نموده اند، اشاره داشته تا بخشی از مظلومیت حضرتش را بر همگان نمایان سازد.

معظم له با واکاوی دقیق و تحلیلی از خطبه ی حضرت زهرا سلام الله علیها در برابر زنان مدینه، به خوبی توانسته است تشنگان به معارف و آموزه های فاطمی را سیراب نموده و با بررسی سندی خطبه ی بانوی اسلام بر حقانیت بی بدیل آن خطبه و اعتبار و ارزش کتاب «زهرا برترین بانوی جهان» بیفزاید.

بی تردید نگارش شرح های کوتاه پس از هر فراز از خطبه، خود عامل کلیدی در شناخت روز افزون از افق معنایی خطبه ی حضرت زهرا سلام الله علیها در میان خوانندگان آن اثر ذی قیمت پدید آورده است.

«لزوم بصیرت در برابر حوادث و وقایع و تلاش برای پیروزی در امتحان الهی، معیارها و ارزش های الهی در جامعه اسلامی، ترجیح مرجوح بر راجح!، ثمره شوم انتخاب نادرست و پاسخ های تلخ و دردناک» از جمله عناوین کلیدی فصل پایانی این اثر فاخر به شمار می آید.

در خاتمه باید گفت تألیف این اثر  نفیس توسط حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، در یک جلد و در 247 صفحه، در قطع رقعی توسط انتشارات امام علی بن ابی طالب علیه السلام به زیور طبع آراسته شده و در سال 1376 برای اولین بار منتشر شده و تاکنون نیز چندین مرتبه تجدید چاپ شده است، این کتاب به زبان عربی نیز چاپ و منتشر شده است.

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir

[1] میزان الاعمال؛ ج 2؛ ص 131.