بهره گیری از معارف و آموزه های دینی در زندگی جوامع بشری، حاکی از پیوند ناگسستنی حکمت عملی با حکمت نظری است؛ از این رهگذر، لزوم ترسیم چهارچوب تئوریک فقهی در ساحت زندگی انسانی اجتناب ناپذیر است.
با این تفاسیر، جایگاه والای فقه و احکام شرعی در زندگی انسان ها غیر قابل انکار است. در این بین می توان به مراسم باشکوه راهپیمایی اربعین حسینی و اعمال زائرین در این گردهمایی عظیم اشاره کرد. پدیده ای شگرف که باید در ترازوی فقه قرار گیرد تا شاخصه های حُکمی و حِکمی آن اجتماع بزرگ تبیین شود.
مجموعۀ حاضر نظرات فقیه عالی قدر جهان تشیّع، حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله العالی) در مورد مسائل مبتلابه مربوط به اربعین است که در ادامه تقديم علاقمندان به احکام و معارف اربعینی خواهد شد.
آیا پیاده روی اربعین استحباب دارد؟
با توجه به اینکه تعظیم شعائر اسلامی (بزرگداشت ارزش های اسلامی) محسوب می شود، ترجیح و استحباب دارد.
استحباب زیارت اربعین در روایات
؟ آیا زیارت امام حسین علیه السلام در روز اربعین استحباب دارد؟
بله، از برخی روایات استحباب خاصی استفاده می شود. مهم ترین دلیل بزرگداشت اربعین سیدالشهدا علیه السلام روایت مرسله ای از امام عسکری علیه السلام است که فرموده است: «نشانه هاى مؤمن پنج چيز است: به جا آوردن پنجاه و يك ركعت نماز در هر شب و روز (17 ركعت نماز واجب و 34 ركعت نافله) و زيارت اربعين (امام حسين عليه السلام) و انگشتر بر دست راست نهادن، و پيشانى را به هنگام سجده، بر خاك گذاردن و بسم الله الرحمن الرحيم را در نماز بلند گفتن».[1]
افزون بر این، براى اين روز، زيارت مخصوصى از امام صادق عليه السلام نقل شده است.[2]
چرا تنها برای امام حسین (ع) اربعین می گیرند؟
زيارت اربعين تنها در مورد امام حسين عليه السلام وارد شده، و براى ساير معصومين عليهم السلام زيارت اربعين وجود ندارد. [3] علّت آن نقش بسیار مهمّى بود که شهادت امام حسین (علیه السلام) در بقاء اسلام داشت. به علاوه مصائب آن حضرت، قابل مقایسه با مصائب هیچ یک از معصومین (علیهم السلام) نیست.
حکم شرعی گرفتن وام برای سفر اربعین
؟ فردی که توانایی مالی ندارد، آیا می تواند پول قرض کرده و به سفر اربعین برود؟
اگر برای ادای قرض به زحمت نمی افتد، کار خوبی هست و مستحب است.
؟ استفاده از وام برای سفر عتبات چه حکمی دارد؟
تنها وامی که از نظر شرعی می توان برای عتبات و سایر سفر ها استفاده کرد، وام قرض الحسنه است و حداکثر کارمزد مجاز برای این وام ها چهار درصد می باشد، و استفاده از سایر وام ها که در مقابل آن سود دریافت می شود و یا کارمزد بیش از چهار درصد دارد جایز نیست و سفر آنها اشکال دارد.
حکم شرکت زنان در پیاده روی اربعین
؟ شرکت زنان در پیاده روی اربعین چه حکمی دارد؟
نباید از شکوه اربعین چیزی کاست و شرکت زنان اشکالی ندارد، ولی مسائل شرعی را باید کاملا رعایت نمایند و بهتر است که با محارم خود بروند.
تيمّم بدل از غسل
؟ اگر زن حائض یا مستحاضه در مسیر پیاده روی پاک شود و یا فردی جنب بشود و آب مناسب برای غسل نداشته باشد تکلیف چیست؟
در فرض سوال؛ در صورت تنگی وقت تیمم بدل از غسل نماید.
وظیفه معذورین در مورد مساجد و حرم های ائمه (علیهم السلام)
؟ چنانچه فردی جنب یا حائض باشد، می تواند شب در مساجد بیتوته و توقف داشته باشد؟
نبايد در مسجد توقف نمايد اما ماندن در قسمتي که حکم مسجد ندارد و معمولاً در مساجد، براي افراد معذور، در نظر گرفته مي شود و يا ماندن در حسينيه اشکالي ندارد.
؟ آیا فرد جنب یا حائض می تواند به زیارت امامزادگان برود؟
زیارت امامزادگان اشکالی ندارد ولی توقف در قسمت هایی که مسجد است جایز نیست.
؟ آیا زن مستحاضه مى تواند در مسجد توقّف داشته باشد؟ در حرم ائمّه علیهم السلام چطور؟
رفتن به مسجد و توقف در آن و حرم ائمّه معصومین علیهم السلام، براي زن مستحاضه قليله حرام نيست و زن مستحاضه کثيره در صورتي مجاز به اين کار است که غسل هاي روزانه را انجام داده باشد.
؟ جنب و حائض تا کدام قسمت از صحن ها و رواق ها و حرم مطهر امامان معصوم می توانند وارد شوند یا توقف کنند؟
توقف در قسمت هايي که مسجد است جايز نيست و احتياط واجب آن است که در حرم (محوطه اطراف ضريح) امامان عليهم السلام توقف نکند، ولي داخل شدن به رواق هاي اطراف ضريح مطهر ائمه و زيارت امامزادگان اشکالي ندارد.
؟ اگر کسی در مسجد یا حرم امام معصوم خوابش ببرد و در خواب جنب شود، تکلیفش چیست؟
در فرض سوال باید به محض بیدار شدن و اطلاع، از مسجد یا حرم ائمه معصوم علیهم الیلام خارج شود.
حکم پیاده روی نمادین اربعین
؟ آیا پیاده روی به حرم دیگر ائمه معصومین علیهم السلام یا امامزادگان در روز اربعین به صورت نمادین، مشروع و جایز است؟
روايت خاصي نداريم، ولي به عنوان يك حركت نمادين مانعي ندارد، مخصوصا اگر موجب تعظيم شعائر اسلامی (بزرگداشت ارزش های اسلامی) شود.
سفر اربعین بدون اجازه پدر؛ آری یا خیر؟
؟ آیا می توان بدون اجازه ی پدر در پیاده روی اربعین شرکت نمود؟
اگر این سفر موجب اذیت و آزار پدر و مادر نشود اشکالی ندارد، وگرنه جایز نیست.
؟ اگر زنی با رضایت همسرش بخواهد به عتبات مشرف شود، ولی پدر زن بدلیل ناامنی در عراق، به سفر دخترش راضی نباشد، آیا زن می تواند به این سفر برود؟
در صورتی که حق شوهر و رضایت پدر با هم تعارض کنند رعایت حق شوهر مقدم است.
حکم نماز افرادی که بدون ویزا به کربلا رفته اند
؟ فردی تصمیم دارد بدون گرفتن ویزا به زیارت اربعین برود، نماز او چه حکمی دارد؟
ایرانی ها باید بدانند که این برنامه در کشور عراق است و حاکمیت کشور مال آن هاست، آن ها میزبان هستند و باید تدبیر میزبان را پذیرفت، از این رو افراد نباید بدون گذرنامه بروند و فشار بیاورند تا از کشور خارج شوند که کار نادرستی بوده و در این صورت نمی توانند نماز را شکسته بخوانند چون سفر آن ها اشکال دارد.
بیمه زائران اربعین!
؟ با توجه به وجود مخاطرات و تهدیدات پیش روی زائرین حضرت ابا عبداله الحسین (ع) در مراسم اربعین حسینی و با عنایت به اشتیاق وافر دوستداران آن حضرت به شرکت در این گردهمائی عظیم خواهشمند است نظر معظم له در خصوص بیمه زوار اربعین را بیان فرمائید.
هر گاه بیمه عادلانه باشد کار خوبی است ولی بیمه عادلانه آن است که حوادثی که تخمین زده می شود، بیش از مجموع مبلغی که می گیرند هزینه نداشته باشد و معروف است که آنچه را می گیرند، بیشتر است و سزاوار است مسئولین با مردم به طور شفاف و صادقانه پاسخ گویند.
حکم شرعی آب درون تاول چیست؟
؟ در مسیر پیاده روی اربعین، کف پای افراد آبله و تاول می زند. آیا این آبله ها و تاول ها سر باز کنند آیا ترشحات آن نجس است و آیا می تواند با همان حال وارد مسجد و یا حرم بشوند؟
اگر آلوده به خون نباشد پاک است.
؟ در مسیر پیاده روی اربعین، کف پای افراد زخم می شود و یا جراحاتی پیدا می کند و طبیعتا خون یا خونآبه از محل جراحات خارج می گردد آیا با همان حال می توانند وارد مساجد و حرم ها بشوند؟
در صورتى که بى احترامی نباشد و سبب آلودگى نیز نشود، حرام نیست.
ضرورت رعایت قوانین عراق
؟ آیا رعایت قوانین عراق برای دیگر مسلمانان که در ایام اربعین به آن کشور سفر می کنند لازم است؟
زائران توجه داشته باشند که این برنامه در کشور عراق است و آن ها میزبان هستند و باید تدبیر و قوانین میزبان را پذیرفت.
استفاده تجاری از معافیت گمرکی شرعاً جایز نیست
؟ مسافران خارج از کشور از بعضی از معافیت های گمرکی برای واردات گوشی تلفن همراه برخوردار هستند، اما هرگونه استفاده تجاری از این مزیت و معافیت خلاف قانون است؛ این در حالی است که متاسفانه قاچاقچیان یا افراد سودجو اخیراً با بدست آوردن اطلاعات هویتی افراد مسافر این قوانین را دور می زنند؛ قاچاقچیان اطلاعات مسافران خارجی را از آژانس ها یا بعضاً از خود مسافران خریداری می کنند و گوشی های همراهی که به صورت قاچاق وارد کشور شده اند، به اسم کالای مسافری رجیستر و در بازار عرضه می شود؛ این چالش با توجه به نزدیکی اربعین اکنون حساس تر هم شده است؛ اکنون با توجه به نزدیکی ایام عزاداری اربعین و سفر میلیونی زائران محترم به کربلای معلی، حکم «همکاری زائران» با فروشندگان برای استفاده «تجاری» از معافیت گمرکی از نظر شرعی چیست؟ همینطور سو ءاستفاده از «اطلاعات هویتی» مسافران اربعین برای «نیات تجاری» داخل کشور چه حکمی دارد؟
«این کار جایز نیست»
تاکید بر پرهیز از اسراف در ایام اربعین
؟ در مراسم اربعین بعضاً دیده می شود که برخی افراد چند پرس غذا را از یک موکب یا موکب های مختلف دریافت می کنند به طمع خورشت های همراه آن و معمولا قسمت عمده این غذا دور ریخته می شود ، این کار چه حکمی دارد؟
هرگونه اسراف در این سفر مانند مواقع دیگر شرعاً حرام است. دوری از اسراف در برپایی موکب های اربعین نیز ضروری است؛ نباید در این موکب ها ریخت وپاش صورت بگیرد، یعنی نباید این موکب ها آن قدر غذا درست کنند که دیگر قابل مصرف نباشد.[4]
احکام نماز در سفر اربعین
نماز؛ اولویت زائران اربعین حسینی
؟ در مراسم پیاده روی اربعین آیا افراد مجاز هستند که بدون اعتنا به اذان و نماز علی رغم برپایی نماز های جماعت در اکثر موکب ها، همچنان به پیاده روی ادامه دهند به این قصد که نمازشان را در مقصد مورد نظر می خوانند؟
احترام نماز اولویت دارد. هم چنین با توجّه به اهميّت فوق العاده اى كه نماز مخصوصاً به صورت جماعت دارد چند دقيقه اى زيارت ياعزادارى و یا پیاده روی را براى نماز تعطيل كردن اشكالى ندارد بلكه كار خوبى است، خداوند از شما قبول فرمايد.
؟ نماز افرادی که در ایام اربعین به صورت پیاده روی به کربلا می روند، به چه صورت می باشد؟
نماز آنها در بین راه شکسته می باشد و زمانی که وارد عراق و کربلا نیز شدند نماز به صورت شکسته خوانده می شود مگر این که ده روز در کربلا توقف داشته باشند.
نماز در کربلا و کوفه شکسته است یا کامل؟
در چند محل مسافر مخيّر است نماز را تمام يا شكسته بخواند:
- مسجد کوفه که حكم در تمام مسجد جارى است و فرقى ميان بخش قديم و قسمت توسعه يافته امروز نيست.
- حرم حضرت سيّد الشّهداء عليه السلام که منظور از حرم، قسمت زیر گنبد و رواق ها است (و تنها شامل رواق های قدیم و ساختمان های قدیم می شود و رواق جدید و حیاط و صحن را شامل نمی شود).
؟ حکم نماز افرادی که تمام ماه محرم و صفر یا قسمت عمده این دو ماه یا یک ماه صفر را در عراق حضور دارند و در واقع به صورت مستمر بین شهر هایی که اماکن مترکه و حرم های مطهر در آن است، تردد می کند چه حکمی دارد؟
در فرض سوال چنانچه کثیر السفر نباشد نماز شکسته می باشد مگر این که حداقل ده روز پشت سرهم یکجا بماند که در این مدت نماز کامل است.در یکی از این چهار حالت، کثیر السفر می شود و نماز و روزه اش در بین راه و مقصد کامل است: 1- در مدت زمان یک ماه، هر روز (هرچند بدون جمعه ها) رفت و آمد کند. 2- در مدت زمان 45 روز، 5 روز در هفته رفت و آمد کند. 3-در مدت زمان دو ماه و بیشتر، حداقل سه روز در هفته (یا 12 روز در ماه) رفت و آمد کند. 4- در مدت حداقل دو ماه و کمتر از دو سال، حداقل سه روز در هفته در جایی بماند.
آیا ثواب زیارت اربعین مختص همان روز است؟
در صورتی که اجتماع زائران حرم حسینی در روز اربعین، اسباب مشکلاتی شود و واقعا نیت زائر، درک اربعین باشد درهر روز از ماه صفر که امام حسین علیه السلام را زیارت کند زیارت اربعین محسوب می شود و ثواب اربعین را دارد.
رساندن دست به ضریح، به هر قیمت !!
؟ برخی از زوّار اصرار دارند که به ضریح حرم مطهر، دست خود را برسانند و لو این که ازدحام جمعیت باشد، آیا این کار صحیح است؟ معظم له چه توصیه ای برای این اشخاص دارید؟
بهتر است اصراری بر این کار نداشته باشند.
روزۀ اربعین
؟ روزه گرفتن در روز اربعین چه حکمی دارد؟
روزه گرفتن در این روز برای افرادی که مسافر نمی باشند مستحب است.
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
منابع:
1. سایت جامع المسائل (سایت تخصصی احکام شرعی و پاسخگویی به مسائل فقهی)، https://ahkam.makarem.ir
2. هم قدم با زائرین اربعین (مطابق با فتاوای حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی)
[1] مصباح المتهجد، ص 787 و اقبال، ص 589؛ (عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويداد ها، پيامد ها، ص633).
[2] برای اطلاعات بیشتر ر.ک: مفاتيح نوين، زيارت اربعين، ص393؛ (عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويداد ها، پيامد ها، ص633).
[3] اهداف قيام حسينى، ص73.
[4] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان قم، 18/8/1395.
