حقیقت «غدیر» از منظر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

جریان غدیر یک واقعه مهم و بی نظیر تاریخی است^[1] لیکن تاکنون اهمیت لازم را به آن نداده‌اند.^[2]

در این میان مسائل سیاسی بعد از واقعه غدیر به قدری پر رنگ بود که اجازه نداد این واقعه خود را نشان دهد تا جایی که حتی برخی این واقعه مهم را فرموش کردند.^[3]

این در حالی است که غدیر پایه اصلی تمام حوادثی است که بعد از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بوجود آمده است.^[4]

 لذا در راستای اهمیت دادن به غدیر و اینکه غدیر از مظلومیت درآید،^[5] در وهلۀ نخست باید از افراط و تفریط اجتناب کرد، بلکه باید روی اعتدال معقولانه این مسائل را گسترش داد و گرامی داشت چرا که اگر با مسائل نا مناسب و کارهای افراطی آمیخته شود از عظمت این ایام کاسته می شود.^[6]

هم چنین برای اینکه غدیر در متن و محوری برای بیان همه مسائل باشد.^[7] باید مردم را با حقیقت غدیر آشنا کرد،^[8] که تحقق این مهم نیازمند کار محتوایی عمیق و دقیق است.^[9]

ماهیت غدیر در یک نگاه

بی شک پيامبر اسلام نمى‏توانست اسلام را كه همچون نهالى نو خواسته در معرض همه گونه خطرات بود، و نياز شديدى به مراقبت و نشر تبليغ‏داشت، بحال خود واگذارد و براى بعد از وفات خود پيش بينى لازم را نكند.^[10]

از سوى ديگر نمى‏توانست اين امر را به انتخاب مردم نيز واگذار كند، چرا كه جانشينان پيامبر صلى الله عليه و آله بايد صفات ويژه پيامبر را از «علم، تقوا و مقام، عصمت» داشته باشند. بديهى است آگاهى بر وجود اين صفات در كسى، جز براى خداوند ممكن نيست چون اينها امورى نيستند كه با مشاوره و انتخاب مشخص گردند.

به همين دليل روشن، بايد جانشينان پيامبر صلى الله عليه و آله به وسيله خود او و از طرف خداوند تعيين گردند، و لذا پيامبر اسلام در طول عمر خود به خصوص در سال آخر كه احساس مى‏كرد وفاتش نزديك شده جانشين خود، على عليه السلام را به مناسبت‏هاى گوناگون معرفى نمود، و داستان‏ «غدير خم» يكى از اين موارد است.

اين جريان در سال آخر عمر پيامبر صلى الله عليه و آله پس از بازگشت از حجة الوداع (آخرين حج) در سرزمينى به نام‏ «غدير خم» صورت گرفت، و پيامبر صلى الله عليه و آله در آنجا على عليه السلام را در مقابل ديدگان ده‏ها هزار تن به طور رسمى به جانشينى خود تعيين نمود.

متأسفانه بعضى روى جهات مختلفى به اين وصيت پيامبر صلى الله عليه و آله عمل نكرده و سرچشمه شكافى در ميان مسلمانان شدند.

به همين صورت يازده تن ديگر از دودمان پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله كه بر جاى او نشستند نيز از طرف امام پيشين تعيين شدند كه اسناد آن در كتب معتبر حديث ما ثبت شده است.

بنابراين انتخاب امامان منحصراً از طريق نصب پيامبر صلى الله عليه و آله و امام پيشين و در حقيقت از طرف خداوند است چرا جز خدا نمى‏تواند شايستگى آنها را تشخيص دهد.

به‏ شهادت‏ تاريخ‏ اسلام‏، صفات و ويژگى‏هايى درعلى عليه السلام و همچنين امامان ديگر وجود داشته كه شايستگى زعامت و رهبرى مسلمانان را به آنها اختصاص مى‏داد، مطالعه تاريخ و منابع حديث اسلامى نشان مى‏دهد كه هيچ يك از ياران پيامبر صلى الله عليه و آله در علم، دانش، تقوا، فضيلت و ساير صفات عالى انسانى به پايه على عليه السلام نمى‏رسيدند.^[11]

غدیر؛ هم تراز رسالت و نبوت

چيزى كه پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله تا سال آخر عمر شريفش بطور رسمى آن را بيان نكرده بود و همسنگ و همطراز رسالت‏ و نبوت خاتم الانبياء بود و عده زيادى براى مبارزه با آن هم قسم شده بودند و خداوند براى حفظ پيامبر صلى الله عليه و آله در اجراى اين مأموريت تضمين داده بود، همان مسأله مهم و سرنوشت‏ساز جانشينى پيامبر صلى الله عليه و آله بود.^[12]

 زيرا هر چند پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مسأله ولايت على عليه السلام را بارها مطرح كرده بود ولى به صورت رسمى و در حضور مسلمانان سراسر جهان بيان نشده بود؛ بدين جهت، اين مأموريت عظيم و بزرگ به هنگام بازگشت آن حضرت از حجة الوداع و در صحراى غدير خم به بهترين شكلى انجام شد.^[13]

این مسأله‏ آنچنان از نظر اسلام دارای اهمیت است که به پيامبر صلى الله عليه و آله دستور داده مى‏شود آن را ابلاغ كند؛ و اگر ابلاغ نكند رسالت‏ پروردگار را ابلاغ نكرده است! و به تعبير ديگر چيزى بوده است هم‏سنگ مسأله نبوت، كه اگر انجام نشود، رسالت پيامبر صلى الله عليه و آله ناتمام مى‏ماند! «وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ»‏^[14]

بديهى است منظور اين نيست كه اين يك دستور الهى معمولى بوده؛ و هر دستور الهى ابلاغ نشود رسالت او ابلاغ نشده است. زيرا اين سخن از قبيل توضيح واضح است و نيازى به بيان ندارد؛ در حالى كه ظاهر آيه^[15] اين است كه مسأله مورد نظر داراى اهميت ويژه‏اى است كه با كيان رسالت و نبوت گره خورده است.^[16]

آری غدیر هم سنگ رسالت است و این گونه نیست که با غدیر رسالت کامل شود بلکه به وسیله غدیر، رسالت انجام پذیرفت.^[17]

لذا موضوع ولایت که به صورت رسمی در آیه ۶۷ سوره مائده^[18] بیان شده است تداوم بخش رسالت و تضمین کننده بقای دین است و انکار آن هم سنگ انکار اسلام است ^[19]چرا که غدیر ضامن دوام و بقای اسلام است.^[20]

غدیر؛ تداوم راه نبوت در قامت امامت

در مسأله امامت‏ و خلافت بعد از پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله دو نظر در ميان مسلمانان وجود دارد؛ مطابق عقيده شيعه، امامت و خلافت با نص است؛ يعنى به وسيله خداوند از طريق پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله، امام عليه السلام و خليفه بعد از او تعيين شده است. علاوه بر دلایل عقلی، آياتى از قرآن نيز اين نظر را تأييد مى‏كند و احاديثى همچون حديث غدير، منزلت و حديث ثقلين نيز گواه بر آن است.^[21]

ولى اهل تسنن طرفدار شورى هستند و معتقدند پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله تعيين خليفه بعد از خود را به امّت واگذار كرده و آنها بر طبق شوراى مهاجرين و انصار و بيعت مردم تعيين شده‏اند.^[22]

در این بین، غدیر از واضح ترین دلایل امامت^[23] و برنامه ای برای رسمیت بخشیدن به ولایت بود^[24] ، حال این که برخی زیر بار بروند یا نروند کاری نداریم و الا معنا ندارد پیامبر آن جمعیت عظیم را در آن مکان زیر آفتاب سوزان جمع کند و خطبه بخواند که علی علیه السلام دوست من است.^[25]و مردم باید علی علیه السلام را دوست داشته باشند؛ زیرا دوست داشتن علی علیه السلام توسط پیامبر علیه السلام مساله ای واضح و روشن بود و نیازی به بیان آن به این صورت وجود نداشت.^[26]

بلکه خداوند در سوره مائده خطاب به پیامبر اسلام می‌فرماید که آن‌چه به تو نازل شده است را ابلاغ کن در حالی که همه احکام دین تا آن زمان به مردم ابلاغ شده بود و تنها مساله ولایت باقی مانده بود. ^[27]

لذا غدیر روز نصب امامت ائمه اطهار علیهم السلام ^[28] و پایه ولایت بوده و^[29] ولایت نیز مکمل نبوت است.^[30]

البته مسأله ولایت، مسأله پیچیده و مشکلی نیست ولی متأسفانه حرکت‌های سیاسی بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله به خاطر حب و بغض‌ها مسیر آن را تغییر داد.^[31]

حقیقت غدیر ارائه الگوی حکومت اسلامی است

بی شک بسيارى از احكام الهى است كه بدون تشكيل حكومت نمى‏توان آنها را اجرا كرد و يا لا اقل به طور مطلوب تحقّق نمى‏يابد.[32]

از اين رو، پيامبران پيشين تا آنجا كه شرايط اجازه مى‏داد، درصدد تشكيل حكومت دينى بودند و پيامبر بزرگ اسلام صلى الله عليه و آله نيز در نخستين فرصت، اقدام به تشكيل حكومت اسلامى در مدينه كرد و خود شخصاً رهبرى اين حكومت را به عهده گرفت.[33]

البته هم اکنون عده اى اصرار دارند تا دین را از حکومت جدا کنند، حال آنکه اگر بنا بود پیامبر صلی الله علیه و آله تنها منادى اخلاق باشد، احتیاج به تشکیل حکومت نداشت و اصولاً براى پیشرفت اهداف دین جزء از طریق حکومت نمى توان کارى انجام داد.[34]

لذا آن حضرت براى ادامه خطّ حاكميّت صالحان به فرمان الهى در روز عيد غدير خم، على عليه السلام را به جانشينى خود و امامت‏ مردم پس از خويش منصوب كرد. [35]

در حقیقت از جمله نشانه هاى تشکیل حکومت مسأله غدیر است، زیرا اگر بنا بود حضرت على(علیه السلام) عالمى باشد که فقط بیان حلال و حرام کند، مسأله غدیر و بیعت گرفتن معنى نداشت.[36]

اینگونه است که ولايت از نماز و روزه و حج و زكات بالاتر است[37] زیرا ولايت به معناى اجراى قانون اسلام توسّط أئمّه معصومين «عليهم السّلام» و جانشينان آنان مى‏باشد؛ که نتيجه‏اش حكومت‏ اسلامى است؛ ولايتى كه از ولايت حضرت على عليه السلام در غدير خم نشأت گرفته است.[38]

غدیر؛ کانونِ وحدت امت اسلامی

بی شک جریان غدیر را می توان یک واقعه مهم بی نظیر تاریخی و بسیار تاثیرگذار در تاریخ جهان اسلام ارزیابی کرد.^[39] چرا که غدیر عامل وحدت[امت اسلامی] است.^[40]

در حقیقت مسأله ولایت علی علیه السلام حلقه اتصال همه مسلمین جهان^[41] و نويدبخش وحدت‏ و اتّحاد و يكپارچگى است و اين، آغاز خوشبختى و برق اميد رهايى است^[42] چرا که در سایه ولایت آن حضرت می توانیم با دشمنان اسلام مبارزه کنیم و شر آنها را از سرزمین های اسلامی دفع کنیم^[43]

به راستی چه خوب است که مسلمانان همگی گرد مشعل غدیر گردآیند و دست اتحاد به هم دهند و دربرابر ظالمان و خودکامگانی که آنها را به جان هم می‌اندازند تا هستی آن‌ها را غارت کنند و فرهنگ فاسد خود را بر آن‌ها تحمیل نمایند، بایستند^[44]

بی تردید اگر كشورهاى پراكنده اسلامى به این اصل اساسى عمل مى‏كردند داستان اسفبار فلسطين هر از چند گاهى تكرار نمى‏شد. بنابراين، تنها راه يأس و نااميدى كفّار تمسّك به ولايت است.[45]

سخن آخر:( غدیر تکرار اولین است در کلام آخرین )

در خاتمه باید تأکید کرد فعالیت‌های گسترده‌ در مورد غدیر نباید محدود به حوادث روز غدیر و شخص حضرت علی ع باشد، بلکه هدف باید کیان تشیع و شیعه باشد. غدیر نقطه شروع است.[46]اما گره زدن مهدویت به غدیر خم ابتکار خوبی است، چرا که بیش از ۲۵ جمله در خطبه غدیر مربوط به مهدویت است^[47]

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در خطبۀ غدیر فرمود: ای مردم! من نبی هستم و بعد از من اوصیاء هستند. آخرین امام حضرت مهدی عج الله تعالی فرجه الشریف است. کسی که دین را در همه زمین منتشر می‌کند. او قلعه‌های کفر و ظلم را ویران می‌کند.او کمک‌کار دین خداست. او غرفه‌های فراوان از علم الاهی در اختیار دارد. هنگامی که ظهور کند.صفوف از هم جدا شده عالمان از جاهلان مشخص می‌شوند. او وارث همه علوم انبیاء و پیامبران پیشین و احاطه دارنده به علم آنان است.^[48]

آری درغدیر تنها نخستین امام منصوب نشد، بلکه تمام ولایت از آغاز تا انجام بر جای خود قرار گرفت.^[49]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir

منابع:

1. بیانات معظم له

2. آیات ولایت در قرآن