ضرورت و اهمیت زیارت امام زادگان از منظر معظم له

شكّى نيست كه يكى از مكان‏ هاى كسب فيض و نزول رحمت الهى، قبور امام‏ زادگان والا مقام است، قبورى كه علماى اعلام به استحباب زيارات آن، تصريح كرده ‏اند، و بحمداللَّه در بسيارى از مناطق شيعه‏ نشين قبورشان شناخته شده است و مورد توجّه همگان مى‏ باشد.[1] لذا مردم در مناسبت های مختلف همچون مناسبت های متعدد مذاهبی یا سفرهای زیارتی و مذهبی و نیز هنگام تحویل سال در مراکز عبادی مانند امامزاده ها می روند و سال خوبی برای خود و دیگران تقاضا می کنند و از طريق زیارت مى‏ توانند به خدا نزديك شوند.^[2]

پس بر مؤمنان و شيفتگان خاندان عصمت است كه قبور اين بزرگ‏ زادگان والامقام را زيارت كنند، كسانى كه به جهت حاكميّت فشار و اختناق اموى و عبّاسى بر دو كشور حجاز و عراق (كه عرصه را بر عموم شيعه، خصوصاً سادات و ذرارى رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله تنگ كرده و انواع ناامنى و خطرهاى جانى و ساير مشكلات را براى آنان به وجود آورده بودند) بر اساس آیۀ شریفۀ‏«أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ‏اللَّهِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوا فيها؛[3]مگر سرزمین خدا، پهناور نبود که مهاجرت کنید؟»!هجرت از ديار خويش را برمى‏ گزيدند و از زادگاه خود و از آن محيط هاى پرخفقان به مكان‏ هاى ظاهراً امن و شهرها و روستاهاى شيعه‏ نشين، پناه مى‏ آوردند و آن ها مقدمشان را گرامى مى‏ داشتند، هر چند عدّه‏ اى از آنان سرانجام توسّط مأموران خشن و مزدور آن ظالمان و جبّاران به شهادت مى‏ رسيدند.[4]،[5]

جایگاه زیارت در اسلام

از جمله امورى كه در اسلام‏ به مسلمان ها دستور داده شده، زيارت‏ اهل قبور است كه از يك سو، احترامى است به ارواح گذشتگان از مؤمنان و از سوى ديگر، يكى از عوامل مهم بيدارى است‏.^[6]

لذا در روايات اهل بيت عليهم السلام با مضامين و تعابير مختلف به زيارت بزرگواران اهمّيّت زيادى داده شده است كه بخشى از آن عام و مربوط به همه ائمّه علیه السلام است و بعضى از آن خاص است. از این رو از رواياتی متعدّد به دست مى‏ آيد كه اگر انسان بخواهد كاملًا به عهد و پيمانش نسبت به هر كدام از ائمّه وفا كند، بايد به زيارت قبورشان رود و بداند كه هر كس با ميل و رغبت به زيارتشان رود و مكتب آنان را تصديق نمايد مشمول شفاعتشان در روز قيامت قرار مى‏ گيرد[7]،[8]

زيد شحّام از امام صادق عليه السلام نقل مى‏ كند كه زائر ما اهل‏بيت، مثل كسى است كه رسول‏ اللَّه صلى الله عليه وآله را زيارت كرده باشد و زائر رسول ‏اللَّه صلى الله عليه وآله زائر خدا در عرش اوست‏:[9]،[10]

 در روايت جابر كه در آن، رسول گرامى صلى الله عليه وآله از شهادت اهل بيتش خبر مى‏ دهد می خوانیم وقتى فرزندش حسين عليه السلام از زائرين قبور آنها مى‏ پرسد، رسول مكرّم صلى الله عليه و آله در جواب مى‏ فرمايد: «آنان طوايفى از امّت من هستند كه شما را زيارت مى‏ كنند و از آن، بركت مى‏ جويند، و شايسته است بر من كه در روز قيامت به سراغشان بروم تا از مشكلات آن روز و از گناهانشان رهايشان سازم و خداوند آنان را در بهشت جاى دهد؛ يا بُنَيَّ، اولئِكَ طَوائِفُ مِنْ أُمَّتى‏، يَزُورُونَكُمْ، فَيَلْتَمِسُونَ بِذلِكَ الْبَرَكَةَ، وَحَقيقٌ عَلَيَّ أَنْ آتيهِمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ، حَتَّى أُخَلِّصَهُمْ مِنْ أَهْوالِ السَّاعَةِ مِنْ ذُنُوبِهِمْ، وَيُسْكِنَهُمُ اللّهُ الْجَنَّةَ »[11]،[12]

در روايت ديگرى امام صادق عليه السلام از اجدادش از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل مى‏ كند كه خطاب به اميرمؤمنان على عليه السلام فرمود: «خداوند قبر تو و قبور فرزندان تو را بقعه‏ ها و عرصه هايى از بقاع و عرصات بهشت قرار داده است، و قلب هاى برگزيدگان از خلق و نخبگان از بندگانش را شيفته شما قرار داده، به گونه ‏اى كه با تحمّل انواع آزارها و مشكلات، قبور شما را تعمير مى‏ كنند و فراوان به زيارت آن قبور مى‏ روند».[13] 

مفهوم شناسی زیارت

بر همه مسلمين روشن است كه ميان «زيارت‏» و «عبادت‏» فرق واضح و روشنى است و هيچ كس قبور اولياء الله را پرستش نمى ‏كند؛ ما همان گونه كه به زيارت و ديدار احيا و زنده ‏ها مى‏رويم و بزرگان را احترام كرده و از آنها التماس دعا مى‏ كنيم، همين گونه به زيارت اموات مى‏ رويم و به بزرگان دين و شهداى راه اسلام احترام مى‏ گذاريم و از آنها التماس دعا داريم.^[14]

آيا هيچ عاقلى مى‏ گويد زيارت بزرگان در حياتشان به صورتى كه گفته شد، عبادت، كفر و شرك است؟ زيارت بعد از وفات نيز همين گونه است.^[15] لذا پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله) به زيارت قبور بقيع مى‏ رفت و روايات بسيارى در منابع اهل سنّت در مورد زيارت قبر پيامبر (صلى الله عليه و آله) و زيارت ساير قبور آمده است.^[16]

حال  بعضى از شيعيان به هنگام تشرّف به زيارت‏ يكى از ائمّه اطهار عليهم السلام یا امام زادگان، بر آستان در حرم آن حضرت بوسه مى‏ زنند، در حقيقت سجده شكر براى خداوند به جا مى آورند، كه چنين توفيقى نصيب آن‏ها كرده است؛ نه اين كه نعوذ باللَّه در برابر امام سجده كنند؛ چرا كه شيعه هيچ موجودى غير از خداوند را سزاوار پرستش نمى‏ داند و بر هيچ آستانى جز آستان خداوند پيشانى نمى‏ سايد.^[17]

هم چنین كسانى كه با زيارت شيعيان جهان از قبور امامان و امام زادگان عليهم السلام آشنا هستند، مى‏ دانند هنگام نمازهاى واجب وقتى صداى مؤذّن بلند مى ‏شود، همه رو به قبله مى‏ ايستند و نمازهاى واجب را به جماعت برگزار مى‏ كنند و موقع زيارت نخست صد بار تكبير مى ‏گويند و بعد از زيارت نيز دو ركعت نماز مستحب رو به قبله بجا مى‏ آورند، تا در آغاز و پايان روشن شود پرستش مخصوص خداست.[18]

لذا ما همان گونه كه به زيارت و ديدار احيا و زنده ‏ها مى‏ رويم و بزرگان را احترام كرده و از آنها التماس دعا مى‏ كنيم، همين گونه به زيارت اموات مى‏ رويم و به بزرگان دين و شهداى راه اسلام  احترام مى‏ گذاريم و از آن ها التماس دعا داريم.[19]

آداب کلی زيارت امام‏ زادگان

مرحوم «علّامه مجلسى» در این زمینه مى ‏گويد: هم مى‏ توان امام زادگان را با آنچه كه ساير مؤمنان با آن زيارت مى‏ شوند  زيارت كرد و هم مى‏ توان به آنچه از فضل و فضيلتشان بر زبان جارى مى‏ شود آنان را مخاطب قرار داد و به ايشان و اجداد طاهرينشان (صلوات فرستاد و) توسّل جست و طلب شفاعت كرد.^[20] البته آنچه را در بيان «علّامه مجلسى» آمده مى ‏توان به دو طريق انجام داد:^[21]

پس از طلب مغفرت و علوّ درجه براى امام‏ زاده‏ اى كه به زيارتش تشرّف يافته ‏ايم و قرائت فاتحه مى‏ توان خدا را به شأن و مقام او قسم داد و حوايج خويش را طلب كرد.^[22]

پس از طلب مغفرت و علوّ درجه، مى‏ توان اوّلين امام معصومى كه پدر يا جدّ آن امام زاده است را مخاطب قرار داد و پس از عرض سلام و ارادت و يا خواندن زيارتى از زيارت‏ هاى جامعه، او را به اين فرزند صاحب قبر، قسم داد و طلب شفاعت در پيشگاه خداوند نمود. و در پایان نیز نخست فاتحه بخوانند و سپس دو ركعت نماز بجا آورند و ثواب آن را هديه به آن امام‏ زاده كنند و بعد از آن دعا نمايند.^[23]

زيارت معصومين و امام زادگان عليهم السلام مستحب موکد است

زيارت قبر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و امامان اهل بيت عليهم السلام وامام زادگان و  بزرگان از علما و دانشمندان و شهداى راه خدا از مستحبّات مؤكّد است.[24]

لذا در تمام طول تاريخ علماى بزرگ اسلام و تمام قشرهاى مردم، به اين كار اهميّت‏ مى‏ دادند، و كتاب‏ ها پر است از شرح حالات كسانى كه به زيارت‏ قبر معصومان و  يا ساير قبور بزرگان مى‏ رفتند و در مجموع مى‏ توان گفت اين مسأله از مسائل مورد اتّفاق و اجماع همه مسلمين است.[25]

حرمت به امامزادگان و سادات؛ چرا و چگونه؟

بديهى است خداوند احترام معنوى  نسبت به سادات‏ مقرّر فرموده‏^[26]است، که يك نوع احترام به شخص پيغمبر صلى الله عليه و آله و احترام زحمات بى‏ پايان او در راه هدايت مردم است.^[27]

بنابراین «سيادت» يك نوع شرافت معنوى است كه در دودمان پيغمبر اسلام صلى الله عليه و آله وجود دارد و اساساً اين موضوع عمومى است كه دودمان و فرزندان شريف و برجسته به تناسب مقام بزرگ خاندان آنها، در ميان تمام اقوام داراى احترام و شخصيّت خاصّى هستند؛ بنابراين، احترام و شخصيّت «سادات‏» در نظر ما براى همان نسبتى است كه با بزرگترين شخصيّت عالم انسانيّت يعنى پيغمبر اسلام صلى الله عليه و آله- دارند و كلمه «سيّد» كه در لغت عرب به معناى «آقا» است روى همين نظر به آنها اطلاق مى‏ شود و در كلمات پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله و ائمه- عليهم السّلام- در مورد بعضى از اهل بيت به كار برده شده است.[28]

ولى ناگفته پيداست كه «سادات» نمى‏ توانند به اتّكاى اين انتساب با پيغمبر صلى الله عليه و آله كوچك ترين تخلّفى بنمايند و از نظر قوانين عمومى تفاوتى با ديگران ندارند.[29]

در حقيقت «ريشه سيادت» همان عظمت پيامبر صلى الله عليه و آله و على عليه السلام از نظر صفات و روحيّات و اعمال است؛ آنها به خاطر شخصيّت والايشان آقا و سيّد و بزرگ‏ بودند و شعاع اين شخصيّت تا جدّ اعلاى پيامبر صلى الله عليه و آله يعنى «هاشم» را شامل مى‏ گردد و فرزندان او نيز از اين رهگذر كسب افتخار مى ‏كنند.[30]

بر همين اساس، بسيارى از مردان نامى و سادات‏ جليل‏ القدر و نواده‏ هاى پيشوايان مذهب شيعه وقتی برای ترویج اسلام نبوی  به اين سرزمين آمدند، كه در رأس آنها مى‏ توان به دختر بزرگ و با عظمت امام موسى بن جعفر عليهما السلام، حضرت فاطمه معصومه عليها السلام اشاره كرد باید مورد احترام و تکریم واقع شوند.‏[31] لذا همه مؤمنان آگاه براى اداى احترام‏ و طلب شفاعت به زيارت امام زادگان‏ مى‏ روند.[32]

با این تفاسیر بهتر می توان به روایت حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله پی برد که فرمود: «مَنْ‏ زَارَنِي‏ أو زَارَ أحَداً مِنْ ذُرِيَّتِي زُرْتُهُ يَومَ القِيَامَةِ فأنقَذْتُهُ مِنْ أهوالِهَا؛[33] کسی که زیارت کند من، یا یکی از ذریه من را، زیارت می‌کنم او را در روز قیامت و او را از هول‌ها و آتش آن روز نجاتش خواهم داد.»[34]

زیارت امام زادگان؛ راهی به سوی خدا

زيارت ائمه اطهار علیه اسلام و امام زادگان همان برقرار كردن ارتباط روحى و به وجود آوردن پيوند قلبى با آن بزرگواران است چه از طريق حضور نزد مرقد آنان باشد، يا ارتباط از راه دور، و فرستادن سلام و درود و تحيّت و اظهار ارادت و اخلاص به آستانشان، همراه با بيان فضايل، كرامات، عبادات، اطاعات و خدمات آنان، آثار فوق‏ العاده سازنده ‏اى در تربيت نفوس زيارت‏ كنندگان، و ارتقاى روح آنان و پرورش والاترين ارزش ‏هاى معنوى و اخلاقى دارد؛ و چنانچه زيارت ‏كننده، بداند چه مى‏ كند و چه مى‏ گويد و چه مى‏ خواهد؛ به خوبى مى‏ تواند راه قرب الى‏ اللَّه را با سرعت بپيمايد، و از كنار قبر آنان، با روحى باصفا، پاك از گناه و آماده براى اطاعت پروردگار و انجام وظايف انسانى بازگردد.[35]

زيرا: چگونه ممكن است توجّه به مقامات والاى اين پيشوايان بزرگ و ذكر صفات و سجاياى آنان بازتابى در زيارت كننده آن بزرگواران نداشته باشد و او را به سوى خود فرا نخواند و تدريجاً به رنگ خود در نياورد؟![36]

زيارت امام زادگان علیهم السلام؛ بهترین فرصت برای توبه و خود سازی

زيارت قبور پيشوايان بزرگ دين، و تقاضاى شفاعت در پيشگاه خدا از آنان كه آميخته با توبه و انابه به درگاه الهى است، اثر معنوى فوق العاده ‏اى در تربيت نفوس و پرورش اخلاق و ايمان دارد و بسيارى از گنهكاران آلوده، در جوار بارگاه ملكوتى آنان توبه كرده و مى ‏كنند، و براى هميشه اصلاح مى ‏شوند، و صالحان نيز به مقام‏هاى والاترى از صلاح مى‏ رسند.[37]

لذا مردم با تحمّل سختي هاى سفر و هزينه كردن مبالغ زيادى خود را به حرم امام زادگان‏ يا امامان يا پيامبر صلى الله عليه و آله يا خانه خدا مى‏ رسانند تا بار خود را سبك و براى گناهان و خطاهايش چاره ‏اى بينديشد.[38]

هم چنین محتواى بلند زيارت نامه ‏هايى كه آميخته با توبه‏ و انابه، و دعا و نيايش و عبوديّت و خضوع در مقابل پروردگار يگانه و بازگشت به سوى اوست؛ حقيقتى را آشکار می کند و از  آثار فوق ‏العاده تربيتى زیارت حکایت می کند.^[39]

لذا كسى كه كمترين آشنايى با مسايل روانى و روحيه الگوپذيرى انسان داشته باشد، تصديق‏ خواهد كرد كه اگر زائرى با توجّه و حضور قلب و با عنايت به «محتواى بلند كلمات و جملات زيارات» در حرم آن بزرگواران حضور يابد، در هر جمله ‏اى از اين زيارات يك درس مهمّ تربيتى و انسان‏ ساز نهفته است.[40]

حال چگونه ممكن است عرض حاجات معنوى يا مادّى نزد آنان نمائیم و آنها را به شفاعت در پيشگاه خدا بطلبیم در حالى كه كارى كه در خور توجّه آنان و موجب رضايت آنان است انجام نداده ‏ایم؟! آيا توجّه به اين امور، براى توبه از گناه و خودسازى و پاكى كافى نيست؟![41]

از این جهت شایسته است زائر در حرم ائمۀ معصومین و اماکن متبرکه لحظه‏ اى و يا ساعتى توقّف كند و در جلالت و عظمت و صفات و مكارم آن بزرگواران و نقصان و آلودگى خودش تفكّر نمايد، و از گناهان خويش توبه‏ كند و كوله ‏بار سعادت آينده‏ خود را محكم ببندد و در رابطه با اين‏كه چه كند تا آنچه را در اين زيارت ‏ به دست آورده، از دست ندهد و ذخيره قبر و قيامتش گرداند، و نيز در رابطه با اين‏كه چه كند كه اين ارتباط و اتّصالى كه برقرار شد برايش باقى بماند، برنامه‏ ريزى نمايد.^[42]

نقش امام زادگان در صیانت ازاعتقادات اسلامی مردم

حفظ ميراث فرهنگى هر قوم و ملّت و صیانت از اعتقادات اسلامی مردم از جمله مسائل مهم در بزرگ شمردن قبور بزرگان پيشين به ویژه امام زادگان به شمار می آید، زیرا مسلمانان جهان فرهنگ غنى و عظيمى دارند كه بخش مهمّى از آن در قبور متبرکه و آرامگاه‏ هاى شهدا و علماى بزرگ و پيشروان علم و فرهنگ و به خصوص در مشاهد پيشوايان بزرگ دين نهفته است. لذا حفظ و يادآورى و بزرگداشت آنها سبب حفظ اسلام و سنّت پيغمبر اكرم (صلى الله عليه و آله) است.[43]

لذا هنگامى كه به حرم معصومین علیه السلام و دیگر قبور متبرکه وارد می شویم و^[44]شجاعت‏ ها، فداكارى‏ ها، مبارزه با شرك و ظلم و باطل و دفاع آنها را از حق در روح خود حاضر مى‏ كنيم، در فكر فرو مى‏ رويم كه ما نيز بايد در همان مسير و در همان طريق وارد شويم و با يزيديان زمان خود به پيكار برخيزيم و اسلامى را كه آنان براى حفظ آن، خون خود و خون عزيزان و يارانشان را فدا كردند زنده نگه داريم و در وجود خود پياده كنيم، حريمشان را پاس داريم و در برابر دشمنانى كه در هر عصر و زمانى وجود دارند بايستيم و دفاع كنيم تا مشمول شفاعت آن بزرگواران شويم.^[45]

سخن آخر: «امام زادگان مامن و پناهگاه مردم اند»

واقعیت این است که امام زادگان در سراسر کشور پناهگاهی برای مردم به شمار می روند، چرا که هنگامی مشکلی برای مردم پیش بیاید و بخواهند توسل به درگاه خدا پیدا کنند برای حل مشکلاتشان به سراغ آنها می روند و یقین داریم که در روحیه آنها اثر می گذارد و هم روحیه می دهد و هم سطح تقوی را بالا می برد و هم حالت توبه از گناه به آنها دست می دهد و این ها برکاتی است که از امام زادگان و از زیارت امامان و پیغمبر اکرم صلوات الله علیهم اجمعین و خانه خدای متعال حاصل می شود.[46]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir