شرح فرازهایی از خطبۀ عید فطر امام علی علیه السلام از منظر معظم له

از جمله مستحبّات نماز عيد فطر  این است که ائمۀ جماعات بعد از نماز عید فطر، دو خطبه‏ بخوانند مانند خطبه‏ هاى نماز جمعه، با اين تفاوت كه در نماز جمعه قبل از نماز و در نماز عيد بعد از نماز خوانده مى‏شود.[1]

در این میان خطبه امام علی عليه السّلام در روز عيد فطر  از جمله خطبه‏ هاى بسيار پر ارزش، پر محتوا و فصيح و بليغ است، كه گواه ديگرى بر عظمت امير مؤمنان عليه السّلام و ارتباطش با عالم قدس، و بهره‏ گيرى‏اش از علم بى انتهاى الهى است.[2]

حمد و ثنای الهی در خطبه حضرت علی علیه السلام

در بخش آغازین  خطبه آن حضرت در روز عید فطر، سخن از حمد و ثناى الهى است، با تعبيراتى بسيار پر معنى و حساب شده، و در آن به شش وصف از اوصاف الهى اشاره شده كه هر كدام در بر گيرنده نعمتى است كه مى‏تواند انگيزه حمد و ثنا و پرستش او شود؛ لذا می خوانیم «الحمد للّه غير مقنوط من رحمته، و لا مخلوّ من نعمته و لا مأيوس من مغفرته و لا مستنكف عن عبادته، ألّذي لا تبرح منه رحمة، و لا تفقد له نعمة؛ستايش ويژه خداوندى است كه كسى از رحمتش مأيوس نمى‏شود و هيچ جا و هيچ كس از نعمتش خالى نيست، از مغفرت و آمرزش او كسى نوميد نمى‏گردد و از پرستش و عبادتش نمى‏توان سرپيچى كرد، همان خدايى كه رحمتش دائمى و زوال ناپذير و نعمتش هميشگى و جاودانى است!»^[3]

از رحمت خدا ناامید نشوید

نخست مى‏ فرمايد: «الحمد للّه غير مقنوط من رحمته؛ستايش ويژه خداوندى است كه كسى از رحمتش مأيوس نمى‏شود». اما به راستی چگونه ممكن است از رحمت بى‏ پايان او مأيوس شد در حالى كه خودش مى‏فرمايد: «وَ رَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْ‏ءٍ؛^[4] رحمت من همه موجودات را فرا گرفته است».^[5]

و نيز علی علیه السلام از زبان پيامبر خدا حضرت يعقوب علیه السلام مى‏فرمايد: «لا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكافِرُونَ؛^[6] از رحمت خدا مأيوس نشويد كه تنها كافران از رحمت خدا مأيوس مى‏شوند». هم چنین از زبان پيامبر بزرگ ابراهيم نقل مى‏كند؛ «وَ مَنْ يَقْنَطُ مِنْ رَحْمَةِ رَبِّهِ إِلَّا الضَّالُّونَ؛^[7] چه كسى از رحمت پروردگارش مأيوس مى‏شود جز گمراهان؟!» بنا بر اين انسان در هر شرايطى باشد و هر قدر آلوده به گناه گردد باز بايد به سوى خدا برگردد، و از رحمتش مأيوس نباشد كه اين يأس كفر و ضلالت و بزرگترين گناهان است.^[8]

 شكر نعمت در پرتو شناخت منعم

حضرت علی علیه السلام در ادامه مى‏ فرمايد: «و لا مخلوّ من نعمته؛و هيچ جا و هيچ كس از نعمت هايش خالى نيست» همان گونه كه در قرآن کریم آمده است: «أَ لَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ أَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً؛^[9]آيا نديديد كه خداوند آنچه در آسمان ها و زمين است مسخر شما كرده، و نعمت هاى آشكار و پنهان خود را به طور گسترده بر شما ارزانى داشته است؟!»[10]

هدف مولا امير مؤمنان عليه السّلام بيشتر بيان شكر نعمت‏ وضرورت شکرگزاری از نعمت های بی شمار الهی است.^[11] زیرا شكر منعم، نخستين گام در طريق شناخت خداست؛  به تعبير ديگر انگيزه حركت به سوى شناخت خداوند همان مسأله شكر نعمت‏ است؛ چرا كه انسان، هنگامى كه چشم باز مى‏كند خود را غرق نعمت هاى فراوانى مى‏بيند، و بلافاصله وجدان او وى را به شناخت بخشنده نعمت دعوت مى‏كند، و اين آغاز راه براى معرفة اللَّه است.^[12]

غفران الهی به چه معناست

آن حضرت  براى تكميل اين سخن در ادامه فرمود: «و لا مأيوس من مغفرته؛و از مغفرت و آمرزش او كسى نوميد نمى‏گردد». چرا كه خودش فرموده: «قُلْ يا عِبادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ»^[13]، بگو اى بندگان من كه بر خود اسراف و ستم كرده‏ايد! از رحمت خدا نوميد نشويد كه خدا همه گناهان را مى‏آمرزد، زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است».[14]

«غفران» نیز به معناى پوشاندن گناه و به فراموشى سپردن آن است.^[15] بعضى «غفران‏» را به معناى پوشاندن شخص از عذاب ، معنا كرده‏اند^[16] لذا مفهوم غفران اين است كه: خداوند عيوب و گناهان بندگان نادم را، مى‏پوشاند و آنها را از عذاب و كيفر حفظ مى‏كند.^[17]،^[18]

حقیقت مفهوم عبادت و عبوديت

در فراز دیگر از خطبه عید فطر از آن حضرت می خوانیم:«و لا مستنكف‏ عن عبادته؛از پرستش و عبادتش نبايد سرپيچى كرد»؛ چرا كه با آن همه نعمت و رحمت، استنكاف از عبادت او جز عذاب و خوارى نتيجه‏اى ندارد قرآن مجيد مى‏گويد: «وَ أَمَّا الَّذِينَ اسْتَنْكَفُوا وَ اسْتَكْبَرُوا فَيُعَذِّبُهُمْ عَذاباً أَلِيماً وَ لا يَجِدُونَ لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَ لا نَصِيراً؛^[19]، و آنها را كه ابا كردند و تكبّر ورزيدند مجازات دردناكى خواهد كرد، و براى خود غير از خدا سرپرست و ياورى نخواهند يافت!^[20]

در تبیین مفهوم حقیقی عبادت و پرستش باید گفت «پرستش» و عبادت‏ به معنى حداكثر خضوع فرد در مقابل خداوند است. انسان در «پرستش» خود اعلام مى‏كند تسليم بى‏قيد و شرط خداوند است و اين نقطه مقابل طغيان و سركشى و سرپيچى‏ در مقابل آن ذات متعال است. اين همان حقيقتى است كه از آن به توحيد در عبادت يا توحيد «اله» و معبود تعبير مى‏شود. ^[21] همانگونه که حقيقت سجده، نهايت خضوع‏ و تواضع و پرستش‏ و تسليم است.^[22]

بديهى است هرگاه انسان براى كسى تا اين حد احترام قائل شود و با تمام وجود در برابر او نهايت خضوع كند، به خاك افتد و سجده نمايد مسلّماً در برابر فرمان‏هاى او نيز تسليم خواهد بود.^[23]

بنابراين‏ «عبادت» آخرين حدّ خضوع‏ و تواضع است كه به عنوان تعلّق و وابستگى مطلق و تسليم بى‏قيد و شرط «عابد» در برابر «معبود» انجام مى‏گيرد، اين كلمه كه با واژه‏ «عبد» ريشه مشترك دارد روشن مى‏سازد كه در حقيقت عبادت‏كننده، با عبادت خود در برابر معبود، تسليم محض است و سرنوشت خود را در دست او مى‏داند، اين همان چيزى است كه از لفظ عبادت در «عرف» و «شرع» فهميده مى‏شود.^[24]

تأملی در مفهوم رحمت؛ نعمت و مغفرت

حضرت علی علیه السلام در خطبۀ عید فطر و در  تبیین مواهب الهى مى‏فرمايد: «الّذى لا تبرح منه رحمة، و لا تفقد له نعمة؛همان خدايى كه رحمتش دائمى و زوال ناپذير است» (نعمتش هميشگى و جاودانى» و هر زمان نعمت تازه‏اى از او فرا مى‏رسد»^[25]

با اين كه در اوصاف پيشين سخن از «رحمت» و «نعمت» الهى بود باز در اينجا هر دو تكرار شده است و از ظاهر تعبيرات اين چند جمله چنين استفاده مى‏شود كه نخست اشاره به اصل رحمت و نعمت الهى شده، سپس از دوام و پايدارى آنها سخن به ميان آمده كه هر كدام موهبتى جداگانه است، نعمت و رحمت او از مواهب اوست، و داوم آنها نيز از عنايات او.^[26]

در تبیین این مسأله باید گفت واژه‏هاى رحمت و نعمت و مغفرت، با اين كه با يكديگر پيوند دارند هر يك مفهوم جداگانه‏اى دارند، رحمت معنى وسيعى دارد كه هر گونه محبت الهى را در باره بندگان شامل مى‏شود، خواه از طريق بخشش نعمت ها باشد يا از طريق آمرزش گناهان، و به تعبير ديگر: نسبت ميان رحمت و هر يك از آن دو (نعمت و مغفرت) نسبت عموم و خصوص مطلق است، ولى نعمت و مغفرت دو مفهوم جداى از هم دارند، نعمت در مورد امكانات وجودى به كار مى‏رود كه به انسان در مسير تكامل كمك مى‏كند، و او را بهره‏مند مى‏سازد، ولى مغفرت زدودن آثار گناه و برداشتن موانع از سر راه است.^[27]

توجه به فناپذیری دنیا درکلام امام علی علیه السلام

بخش مهمی از خطبۀ حضرت علی علیه السلام در عید فطر به مذمّت دنيا، و هشدار به مردم براى تهيه زاد و توشه آخرت است، که بسيار پر معنى و هشدار دهنده است.[28]

از آنجا كه هميشه حبّ دنيا بزرگترين مانع راه سعادت انسانها بوده است، و شيفتگى نسبت به زرق و برق آن سرچشمه انواع گناهان مى‏باشد امام عليه السّلام در این بخش از خطبه به نكوهش دنيا پرداخته، و با شش ويژگى آن را وصف مى‏كند.نخست مى‏فرمايد: « و الدّنيا دار مني‏^[29] لها الفناء؛[30]دنيا سرايى است كه فنا بر پيشانيش نوشته شده!»[31]

آرى آثار فنا و زوال از در و ديوار جهان نمايان است، درختانى كه در بهار شكوفه مى‏آورند و برگهاى زيبا بر شاخسار آنها ظاهر مى‏شود چند ماه بعد به هنگام پاييز پژمرده و خشك شده و با تند باد به هر سو پراكنده مى‏شوند، گويى نه بهارى در كار بود و نه برگ و نه شكوفه‏اى! جوانان نيرومند و پر نشاط ديروز، پيران ناتوان و خسته امروزند، و پيران خسته امروز استخوانهاى پوسيده فردا! عجبا كه قانون فرسودگى و پيرى در مجموعه جهان آفرينش و عالم خلقت نيز حاكم است و دانشمندان از آن تعبير به «آنتروپى» مى‏كنند، اتم هاى موجودات تدريجا متلاشى مى‏شود، و انرژي ها به سوى يكنواختى پيش مى‏رود و منظومه‏ها و كهكشان ها رو به زوال مى‏گذارد.[32]

بانگ رحیل نزدیک است

سپس امام عليه السّلام به بعد ديگرى از معنى دنیا پرداخته، مى‏فرمايد: «و لأهلها منها الجلاء^[33]؛و جلاى وطن براى اهل آن مقدر شده است» [34]

در تیین این کلام نورانی باید گفت همه انسان ها بدون استثنا دير يا زود با اين سراى فانى وداع مى‏گويند و به سوى زندگى جاويدان سراى ديگر مى‏شتابند، اين يك تقدير حتمى الهى است كه هيچ كس نمى‏تواند آن را انكار كند، و به همين دليل در آيات قرآن از مرگ به عنوان «يقين» ياد شده، چرا كه حتّى منكران مبدأ و معاد نيز به آن يقين دارند! [35]

لذا باید آماده بود همانگونه که امام علی علیه السلام مى‏فرمايد: «تجهّزوا رحمكم اللّه فقد نودى فيكم بالرّحيل‏؛ آماده حركت شويد! كه نداى رحيل‏ در ميان داده شده است».[36]،[37]

هنوز انسان دمى در دنیا نياسوده است  که بانگ «الرحيل‏» زده مى‏شود[38] که نشان می دهد دنيا گذرگاهى است نه جايگاه اقامت، بازار تجارتى است كه بايد همه از آن زاد و توشه بر گيرند و در هر زمان آماده رحيل‏ و حركت باشند.^[39]

به گفته آن شاعر با ذوق:

اهل دنيا چون مسافر، خفت و خوابى ديد و رفت‏       در مسافرخانه دنيا، شبى خوابيد و رفت‏

خفته شب خواب‏هايى نغز و شيرين ديده بود       با مدادان تا به هوش آمد همه پاچيد و رفت‏

صيحه‏اش ناگه بگوش آمد كه دكان تخته كن ور     بساطى چيده بود از هول جان برچيد و رفت‏

گو بر آراى پير غافل سر به غوغاى رحيل‏        همرهان بستند بار و كاروان كوچيد و رفت‏

خار زاراست اين جهان ليكن به سود آخرت‏        مى‏توان از وى گل مقصود خود را چيد و رفت!^[40]

غفلت از مرگ با طعم دلبستگی به دنیا

مولی علی علیه السلام در سومين و چهارمين وصف دنیا به پاره‏اى از جهات فريبنده دنيا كه گروهى را به سوى خود جذب مى‏كند اشاره كرده، مى‏فرمايد: «(و هي حلوة خضراء؛اين دنيا (ظاهرا) شيرين و سرسبز (و دل انگيز و وسوسه‏آميز) است» [41]

شيرينى مربوط به ذائقه و خرمى و طراوت مربوط به باصره و بينايى است، آرى زيبايى خيره كننده و زرق و برق دنيا انسان هاى غافل را به سوى خود مى‏كشاند، و حلاوت و شيرينى‏اش انسان ها را آلوده مى‏سازد، بديهى است جهات فريبنده دنيا تنها مربوط به اين دو حسّ نيست، بلكه از طريق تمام حواس نيز جاذبه‏هاى مخصوص به خود دارد، در واقع ذكر اين دو واژه‏ (حلوة خضراء) كنايه از تمام جهاتى است كه ايجاد جاذبه مى‏كند.^[42]

حال دلبستگی به زرق و برق زندگى و شيرينى‏ لذّات دنيا موجب می گردد انسان مرگ را به كلّى فراموش ‏كند، و يا خود را به فراموشكارى بزند، حركات بلكه تفكرات او بگونه‏اى مى‏شود كه گويى جاودانه در اين جهان مى‏ماند.^[43] البته به محض قرار گرفتن در آستانه مرگ‏ و انتقال از دنيا، پرده‏ها كنار رفته و انسان با چشم برزخى، حقايق جهان را مى‏بيند كه در آن هنگام ديگر چيزى از «غفلت‏» باقى نمى‏ماند^[44]

ضرورت فهم حقیقت دنیا

آن حضرت در دیگر اوصاف دنیامى‏فرمايد: «و قد عجلت للطّالب و التبست‏ بقلب النّاظر؛دنيا با سرعت به سوى علاقه‏مندانش پيش مى‏رود (و در آنها نفوذ مى‏كند)، و با قلب و روح آن كس كه به آن نظر افكند مى‏آميزد»[45]

آرى طبيعت دنيا اين است كه ظاهرا «خير عاجل» و منفعت زودرسى دارد، و هنگامى كه به سراغ انسان مى‏آيد چنان نفوذ مى‏كند كه گاهى جزيى از روح و جان او را تشكيل مى‏دهد، زيرا در ديده‏ها زيبا و سرسبز است، و در ذائقه‏ها شيرين و گوارا است و به همين دليل رهايى از عشق آن آسان نيست، آرى آنچه ديده مى‏بيند دل از آن ياد مى‏كند، تا آنجا كه شاعر را وادار مى‏سازد كه از دست ديده و دل فرياد بكشد و خنجرى از فولاد بسازد و بر ديده بزند تا دل را آزاد سازد![46]

کلام نورانی امام علیه السلام در مورد كسانى است كه دنيا را هدف نهايى قرار مى‏دهند و به آن دل مى‏بندند، و بر آن تكيه مى‏كنند و آخرين آرزويشان، وصول به آن است، اما اگر مواهب اين جهان مادى وسيله‏اى براى وصول به ارزش هاى والاى انسانى و سعادت جاودان باشد، هرگز دنيا نيست، بلكه مزرعه‏ آخرت‏، و قنطره و پلى براى رسيدن به آن هدف‏هاى بزرگ است.^[47]،^[48]

بهترین توشه آخرت چیست؟

آن حضرت پس  از بيان ويژگى‏هاى ششگانه دنیا و آماده شدن دل ها براى پذيرش فرمان الهى فرمود: «فارتحلوا منها بأحسن ما بحضرتكم من الزّاد و لا تسألوا فيها فوق الكفاف، و لا تطلبوا منها أكثر من البلاغ‏^[49]؛بنا بر اين سعى كنيد با بهترين زاد و توشه‏اى كه در اختيار شماست از آن كوچ نماييد، و بيش از نياز و كفاف از آن نخواهيد، و زائد بر آنچه حاجت داريد از آن نطلبيد»[50]

فراموش نكنيم ما مسافرانى هستيم كه موقّتا در اين منزلگاه اقامت جسته‏ايم، حال آنکه مسافران آگاه و بيدار در چنين منزلگاه هايى به تهيه زاد و توشه مى‏پردازند، و از بهترين و مفيدترين زاد و توشه‏ها براى خود فراهم مى‏كنند، هرگز بار خود را با اشياء بيهوده سنگين نمى‏كنند، و به گردنه‏هاى صعب العبور كه در مسير خود پيش رو دارند مى‏انديشند![51]

لذا به تعبیر قرآن کریم مسافر آگاه از اين فرمان الهى الهام مى‏گيرد كه: «وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوى‏ وَ اتَّقُونِ يا أُولِي الْأَلْبابِ؛^[52] زاد و توشه تهيه كنيد كه بهترين زاد و توشه پرهيزگارى است، و از (مخالفت فرمان) من بپرهيزيد اى خردمندان».[53]

مفهوم تقوا به خوبی در این آیۀ شریفه به خوبی منعکس شده است که  به معناى نگهدارى يا خويشتن‏دارى است و در اصل به معناى نگهدارى اشيا در برابر امورى است كه به آن‏ها زيان مى‏رساند ؛ لذا تقوا  به معناى قراردادن روح و فكر در پوشش حفاظتى در برابر خطرها و گناهان است؛ تقوا آن حالت خداترسى و احساس مسئوليت درونى است كه بازدارنده انسان در برابر سرپيچى از فرمان خداست.^[54]

سبک زندگی اسلامی؛ روزی به قدر کفاف

هم چنین امام عليه السّلام براى نجات از خطرات دنيا دستور مؤثّرى در اينجا بيان فرموده، و آن قناعت به «كفاف» و «عفاف» است.[55]

منظور از «كفاف»^[56] و «عفاف» اين است كه انسان در دنيا به مقدار نيازش قانع باشد و زياده طلبى را كنار بگذارد و از اموال حرام چشم بپوشد كه در اين صورت هم قرين آرامش در زندگى دنيا خواهد بود، و هم بار او براى آخرت سبك مى‏شود چرا كه بيشترين بدبختى انسان به خاطر حرص و ولع و افزون طلبى است.^[57]

البتّه اگر اضافات را براى خدمت به محرومان بخواهد نه تنها با كفاف و عفاف منافات ندارد، بلكه در طريق تقويت برنامه كفاف و عفاف ديگران است.^[58]

قرآن مجيد الگويى در اين زمينه براى همه انسان ها بيان كرده، مى‏فرمايد: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُحَرِّمُوا طَيِّباتِ ما أَحَلَّ اللَّهُ لَكُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ»، «اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد روزى‏هاى پاكيزه‏اى را كه خداوند براى شما حلال كرده، بر خود حرام نكنيد (و از آنها بهره بگيريد) ولى از حد تجاوز ننماييد كه خداوند متجاوزان را دوست نمى‏دارد».^[59]

اين معنى در احاديث اسلامى نيز بازتاب وسيعى دارد، امام صادق عليه السّلام اين دعاى كوتاه و پر معنى را از پيغمبر اكرم نقل مى‏كند كه عرضه مى‏داشت: «اللّهمّ ارزق محمّدا و آل محمّدا و من أحبّ محمّدا و آل محمّد العفاف و الكفاف»! «خداوندا! به محمد و آل محمد و كسانى كه محمد و آل محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را دوست دارند عفاف و كفاف مرحمت فرما».^[60]

اصولا كسى كه به حدّ لازم زندگى قانع باشد به پرهيزگارى و عفاف و پاكى از گناه آراسته خواهد شد، در غير اين صورت غالبا آلوده گناه مى‏شود[61]، على عليه السّلام در این زمینه مى‏فرمايد:«من اقتنع بالكفاف ادّاه الى العفاف»، «كسى كه به مقدار كفايت قانع شود او را به سوى عفّت و پاكى هدايت مى‏كند!»^[62] اضافه بر اين قناعت به مقدار لازم براى زندگى علاوه بر جنبه‏هاى معنوى و اخلاقى، سبب آرامش روح و جان آدمى در همين دنياست.[63]

در این زمینه امام زين العابدين عليه السّلام در روایتی فرمود: «پيغمبر اكرم در بيابانى از كنار ساربانى كه مشغول چراى شترهايش بود گذشت از او مقدارى آب (يا شير) خواست. آن مرد كه مى‏خواست طفره برود گفت: آنچه در پستان هاى اين شترهاست صبحانه قبيله است، و آنچه در ظرف هاست شام قبيله! پيغمبر عرض كرد: خداوندا! مال و فرزندانش را افزون كن! از آنجا گذشت و به چوپانى رسيد همين درخواست را از او كرد، چوپان آنچه در پستان گوسفندان بود دوشيد، و آنچه در ظرف داشت نيز بر آن ريخت (و با خوشحالى) خدمت رسول اللّه فرستاد و گوسفندى هم به عنوان هديه بر آن افزود و عرضه داشت: اين چيزى است كه نزد ما حاضر بود و اگر دوست داشته باشى باز بر آن بيفزايم؟! پيغمبر در حق او دعا كرد و عرضه داشت: «اللهمّ ارزقه الكفاف!»، «خداوندا! به اندازه كفايت به او روزى ده!».[64]

بعضى از ياران عرض كردند: اى رسول خدا! آن كس را كه دست رد بر سينه تو گذاشت و بخل كرد مشمول دعايى ساختى كه همه ما به آن علاقه داريم، و به آن كس كه سخاوتمندانه نياز شما را برآورد، دعايى كرديد كه همه ما از آن كراهت داريم! پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در پاسخ آنها اين جمله بسيار پر معنى را فرمود: «انّ ما قلّ و كفى خير ممّا اكثر و ألهى، اللّهمّ ارزق محمّدا و آل محمّد الكفاف؛مقدار كم كه براى زندگى انسان كافى باشد بهتر است از مقدار زيادى كه انسان را از خدا غافل كند، خداوندا محمد و آل محمد را به اندازه كفايت روزى بده»!^[65]

سخن آخر:( عید واقعی روزی است که در آن معصیت خدا نکنیم)

امام عليه‏ السلام‏ درگفتاری حكيمانه در خطبۀ عید فطر به نكته مهمى درباره عيد اشاره كرده، نخست مى‏فرمايد: « فِي بَعْضِ الْأَعْيَادِ: إِنَّمَا هُوَ عِيدٌ لِمَنْ قَبِلَ اللَّهُ صِيَامَهُ وَشَكَرَ قِيَامَهُ‏؛امروز تنها براى كسانى روز عيد است كه روزه آن‏ها مقبول درگاه پروردگار و عبادت‏هاى شبانه آنان مورد پذيرش او قرار گرفته باشد؛ سپس نتيجه گسترده و مهمى از آن گرفته، مى‏افزايد: « وَكُلُّ يَوْمٍ لَايُعْصَى اللَّهُ فِيهِ فَهُوَ عِيدٌ؛(بنابراين) هر روزى كه در آن عصيان خداوند نشود آن روز، عيد است».^[66]

تأمل در کلام آن حضرت نشان می دهد روز عيد فطر عيد براى كسانى است كه روزه و طاعات آن‏ها قبول شده، يك واقعيت است. كسانى كه خداى‏نكرده اصلًا روزه نگرفته‏اند و يا روزه‏هاى آن‏ها آلوده به گناهان و نافرمانى‏ها بوده و به همين دليل مقبول درگاه حق واقع نشده نمى‏توانند شاد و خوشحال باشند؛ شادى از آن كسانى است كه طاعاتشان مقبول درگاه حق شده است.^[67]

بر اساس اين منطق هر روزى كه انسان در آن گناه نكند و از صبحگاهان تا آخر شب از معصيت پروردگار بپرهيزد آن روز، روز عيد او محسوب مى‏شود و به اين بيان، ما مى‏توانيم تمام ايام سال را ايام عيد خود قرار دهيم.^[68]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir