در سالروز وفات حضرت معصومه(سلام الله علیها)باید گفت فضیلت و جلالت آن حضرت بسيار است و وجود روايات فراوان خود گواه بر آن است[1] در وصف مقام والای حضرت معصومه(سلام الله علیها) همین بس که امام صادق(علیه السلام) درباره ایشان فرمودند: بانویی از فرزندان من به نام فاطمه دختر موسی، در شهر قم رحلت می کند که با شفاعت او همه شیعیان ما وارد بهشت می شوند.[2]هم چنین زیارت نامه حضرت معصومه(سلام الله علیها) بیانگر جایگاه این بانوی عظیم الشأن است که در ادامه فضائل و کرامات آن حضرت مورد اشاره قرار می گیرد.[3]
حضرت معصومه(سلام الله علیها)؛ روشنی بخش آسمان قم
سيّده جليله، حضرت فاطمه عليها السلام دختر موسى بن جعفر عليهما السلام كه به حضرت «معصومه » شهرت يافته و قبر شريفش در شهر مقدّس قم معروف و مشهور است، روشنى چشم اهل قم و پناهگاه عامّه مردم است.[4]
لذا یکی از افتخارات مردم قم وجود مضجع شریف حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها است، در روایات نیز بر این واقعه بشارت داده شده که چنین مسئله ای واقع خواهد شد.[5]
امام صادق عليه السلام فرمود:«انَّ لِلَّهِ حَرَماً وَهُوَ مَكَّةَ، وَانَ لِلرَّسُولِ حَرَماً وَهُوَ الْمَدينَةُ، وَانَّ لِاميرِالْمُؤْمِنينَ حَرَماً وَهُوَ الْكُوفَةُ، وَانَّ لَنا حَرَماً وَهُوَ بَلْدَةُ قُمْ، وَسَتُدْفَنُ فيها امْرَأَةٌ مِنْ اوْلادى تُسَمّى فاطِمَةُ، فَمَنْ زارَها وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ.قالَ الرَّاوى : وَكانَ هذا الْكَلامُ مِنْهُ قَبْلَ انْ يُولَدَ الْكاظِمُ عليه السلام ؛ خداوند حرمى دارد كه مكّه است، و براى پيامبر صلى الله عليه و آله هم حرمى است وآن مدينه است. و حرم [6]اميرالمؤمنين عليه السلام كوفه است. و حرم ما اهل البيت شهر قم است. و بزودى در قم، زنى از فرزندان من به نام فاطمه دفن مى شود كه هر كس مرقد او را زيارت كند بهشت بر وى واجب مى گردد. راوى گويد: امام صادق عليه السلام اين سخن را قبل از تولّد امام كاظم عليه السلام پدر بزرگوار حضرت فاطمه معصومه عليها السلام بيان كرد».[7]،[8]
و یا در فراز دیگر امام صادق عليه السلام فرمود: «تُقْبَضُ فيها امْرَأَةٌ مِنْ وُلْدى اسْمُها فاطِمَةُ بِنْتُ مُوسى ، وَتَدْخُلُ بِشَفاعَتِها شيعَتى الْجَنَّةَ بِأَجْمَعِهِمْ ؛ در شهر قم زنى از فرزندان من رحلت مى كند كه نام او فاطمه دختر موسى بن جعفر عليهما السلام است، و تمام شيعيان من (كه شايسته شفاعت باشند) با شفاعت اين [9]خانم وارد بهشت مى شوند».[10]،[11]
اهمیت زیارت حضرت معصومه(سلام الله عیها) در روایات
اهمیت زیادی به زیارت و مقام آن حضرت داده شده است، در زیارت آن حضرت از موکدترین تعبیری که می شود از آن پیرامون مقام کریمه اهل بیت(علیهم السلام) استفاده شده است که نشان دهنده مقام بزرگ ایشان است.[12]
زيارت حضرت معصومه عليها السلام همسنگ زيارت امام رضا عليه السلام
در این زمینه امام رضا عليه السلام فرمودند:«مَنْ زارَ الْمَعْصُومَةَ بِقُمْ كَمَنْ زارَنى ؛ هركس حضرت معصومه عليها السلام را در قم زيارت كند گويا مرا زيارت كرده است».[13]،[14]
در روايت ديگرى از امام رضا عليه السلام مى خوانيم:«الا فَمَنْ زارَنى وَهُوَ عَلى غُسْلٍ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِه كَيَوْمٍ وَلَدَتْهُ امُّهُ ؛ آگاه باشيد كسى كه با غسل زيارت، مرا زيارت كند از گناهانش پاك مى شود، همانند روزى كه از مادر متولّد شده است».[15]،[16]
پاداش بزرگی که از زیارت کریمۀ اهل بیت(علیهم السلام) می بریم
بی شک توصيه ما مخصوصاً به قشر جوان با ايمان و پاكدل اين است كه بيش از آنچه به «كمّيت»زیات کریمۀ اهل بیت(علیهم السلام) اهميّت دهند به «كيفيّت» و حال و هواى معنوى آن اهميّت دهند و بدانند كه چه بسا خواندن يك زیارت با حضور قلب، چنان انقلاب و دگرگونى در انسان ايجاد مى كند كه فصل نوينى در زندگى او آغاز مى شود؛ روحش را به اوج آسمانها برده، با فرشتگان دمساز مى كند و از اين جا روشن مى شود كه ثواب هاى عظيمى كه براى زیارت آن حضرت ذکر شده فلسفه اش چيست و براى كيست؟[17]
همه ما باید سعى كنيم با مرور در مطالبى كه در بحث حضور قلب و آداب دعا آمد و با انديشه در محتواى دعاها، چنان حال و هوايى به هنگام خواندن دعا و نماز و زيارت پيدا كنيم كه لذّت بخش ترين لحظات زندگى ما باشد و ما را روز به روز به خدا نزديك تر كند.[18]
سعى ما بر اين باشد كه با تدبّر در محتوای زیارت حضرت فاطمه معصومه(سلام الله عیها) و توجّه به اين كه در چه محضرى قرار گرفته ايم و با التفات [19]به قصورها و تقصيرها، و كوچكى نفسِ خويش از يك طرف و عظمت و بزرگى كسى كه در حضورش واقع شده ايم از طرف ديگر، روح ما با عالم بالا تماس برقرار كند و با محبوب حقيقى راز و نياز نمايد.[20]
اگر دعايى از ادعيه را مى خوانيم كه مخاطب در آن، خداست، به لطفها و محبّت هايى كه در طول عمرمان در حقّ ما روا داشت و گناهانى را كه پوشاند و لغزشهايى را كه دفن كرد و نعمتهايى را كه ارزانى داشت، يكى پس از ديگرى اشاره كنيم و بر زبان جارى سازيم تا محبّتى كه او به خوب شدن و هدايت ما دارد را لمس كنيم و قُرب و انسش را احساس نماييم.[21]
هم چنین در زیارت کریمۀ اهل بیت(علیهم السلام)، قرب و لطف و رحمت و كرامت آن بانوی بزرگوار را در نظر بياوريم و اين كه آن حضرت از شفيعان درگاه و مقرّبان خداست؛ كلام ما را مى شنود و سلام ما را جواب مى گويد و بر جايگاه و مقامى كه هم اكنون در آن قرار داريم شاهد و ناظراست. تا آن كه لذّت و شيرينى نجوا و مناجات با آن بانویی که پس از حضرت زهرا (سلام الله عیها)، شفیعه روز جزاست را احساس كنيم.[22]،[23]
اگر آن گونه دعا بخوانيم و اين گونه زيارت كنيم، مى توانيم مطمئن باشيم با هر دعا و زيارت، گويا به محضر خداوند و معصومين عليهم السلام شرفياب شده ايم و روح و جانمان را صفا و صيقل تازه اى داده ايم و زنگارها و تيرگى هاى گناه را از خود زدوده ايم و اين جاست كه دعا و زيارت، جايگاه واقعى خود را پيدا مى كند و هدف اصلى آن تحقّق مى يابد.[24]
زیارتی معادل بهشت و عدل الهی
در روايات اهل بيت عليهم السلام با مضامين و تعابير مختلف به زيارت و تعمير قبور آن بزرگواران اهمّيّت زيادى داده شده است [25].
در این زمینه امام صادق عليه السلام فرمود:«انَّ زِيارَتَها تَعْدِلُ الْجَنَّةَ؛ بى شك (ثواب) زيارت مرقد حضرت معصومه عليها السلام برابر با بهشت».[26]،[27]
هم چنین سعد بن سعد مى گويد: در مورد زيارت حرم فاطمه دختر امام موسى كاظم عليه السلام از امام رضا عليه السلام سؤال كردم.[28]حضرت فرمود:«مَنْ زارَها فَلَهُ الْجَنَّةُ؛ كسى كه آن حضرت را زيارت كند پاداشش بهشت است».[29]،[30]
نويسنده كتاب كامل الزيارت به نقل از پدر و برادر بزرگوارش مطابق روايتى از امام جواد عليه السلام چنين نقل مى كند:«مَنْ زارَ عَمَّتى بِقُمْ فَلَهُ الْجَنَّةُ؛ هر كس (مرقد) عمّه ام (حضرت فاطمه معصومه عليها السلام) را در قم زيارت كند، بهشت از آن اوست».[31]،[32]
چه زمانی زائر حضرت معصومه(سلام الله علیها) مستحق بهشت است؟
زيارت با اين همه ثواب كه در روايات براى آن بيان شده، يك زيارت ساده معمولى نيست بلكه زيارتى است كه عارفاً بحقّها باشد، يعنى وقتى به اينجا براى زيارت مى آيد، در افعال خود باز نگرى كرده و با توبه به اصلاح خويشتن بپردازد.[33]
بدین ترتیب اين ثواب هاى عظيم و پاداش هاى فوق العاده از آن كسانى است كه عارف به حقّ کریمۀ اهل بیت(علیهم السلام) باشند و حق آن حضرت را بدانند و در ضمن زيارت، با آن حضرت پيوند تازه اى برقرار كنند و در مسير اهداف آن بانوی بزرگوار قرار گيرند و محتواى سازنده زيارت نامه کریمۀ اهل بیت(علیهم السلام) را در وجود خود پياده كنند و با روحيّه اى تازه از كنار قبر آن بزرگوار بازگردند ، لذا لذا کسب معرفت نسبت به حق آن بزرگوار شرط است، همان گونه كه در بعضى از روايات آمده است.[34]،[35]
به عنوان نمونه «علّامه مجلسى» رحمه الله مى گويد: در بعضى از كتب زيارات آمده است: حضرت رضا عليه السلام به يكى از يارانش به نام «سعد اشعرى» فرمود: نزد شما (اهل قم) قبرى از ما هست، سعد مى گويد: عرض كردم: فدايت شوم قبر فاطمه دختر امام موسى عليه السلام را مى فرماييد؟ فرمود: آرى! «مَنْ زارَها عارفاً بِحَقِّها فَلَهُ الجَنَّةُ؛ هر كس با معرفت او را زيارت كند بهشت براى اوست»[36]
اینچنین است که اگر نمازگزار نداند براى چه نماز مى خواند و در مقابل چه كسى سر به سجده مى نهد، نماز او نمى تواند او را از انجام گناه باز دارد؛ زيرا بازداشت از گناه، نياز به معرفت الهى دارد. شناخت خداوند گوهر گرانبهايى است كه شرط بسيارى از عبادت ها است، از سوی دیگر کسب معرفت الهی شرط زيارات نيز مى باشد؛ چه اينكه آثار و ثواب زيارت ها براى كسى در نظر گرفته شده است كه زيارت بامعرفت انجام دهد.[37]،[38]
كيفيّت زيارت حضرت معصومه عليها السلام
در هر سال ميليونها نفر از شهرها و كشورهاى دور و نزديك، رنج سفر بر خود هموار مى كنند تا از فيض زيارت آن كريمه اهل بيت عليها السلام بهره مند گردند.[39]
حال هنگامى كه نزد قبر آن بانو رسيدند بالاى سر، رو به قبله بايست و 34 مرتبه اللَّه اكبر و 33 مرتبه سبحان اللَّه و 33 مرتبه الحمد اللَّه بگو سپس اين زيارت را بخوانند:السَّلامُ عَلى آدَمَ صَفْوَةِاللَّهِ، السَّلامُ عَلى نُوحٍ نَبِىِ اللَّهِ، السَّلامُ عَلى ابْراهيمَ خَليلِ اللَّهِ، السَّلامُ عَلى مُوسى كَليمِ اللَّهِ، السَّلامُ عَلى عيسى رُوحِ اللَّهِ...؛سلام بر آدم برگزيده خدا، سلام بر نوح پيامبر خدا، سلام بر ابراهيم خليل خدا، سلام بر موسى هم صحبت خدا، سلام بر عيسى روح خدا..[40]السَّلامُ عَلَيْكِ يا بِنْتَ وَلِىِّ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَيْكِ يا اخْتَ وَلِىِّ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَيْكِ يا عَمَّةَ وَلِىِّ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَيْكِ يا بِنْتَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَكاتُهُ...؛سلام بر تو اى دختر ولى خدا، سلام بر تو اى خواهر ولى خدا، سلام بر تو اى عمه ولى خدا، سلام بر تو اى دختر موسى بن جعفر و رحمت و بركات خدا بر تو باد... يا فاطِمَةُ اشْفَعى لى فىِ الْجَنَّةِ، فَانَّ لَكِ عِنْدَ اللَّهِ شَاْناً مِنَ الشَّاْنِ... اى فاطمه مرا در بهشت شفاعت كن چرا كه در پيشگاه خدا داراى جايگاه با عظمت هستى..».[41]،[42]
سخن آخر: (مفهوم عاقبت بخیری در زيارت حضرت معصومه عليها السلام)
درباره حسن عاقبت مطالب زيادى گفته شده و بسيارند كسانى كه دعاى اصلى آنها در پيشگاه خداوند دعا براى حسن عاقبت باشد و در زیارت حضرت معصومه(سلام الله علیها) نیز اهميت زيادى به آن داده شده است[43].
لذا در فرازى از زيارت کریمۀ اهل بیت عليها السلام [44]می خوانیم:«اللّهُمَّ انّى اسْئَلُكَ أَنْ تَخْتِمَ لي بِالسَّعادَةِ، فَلا تَسْلُبْ مِنّى ما أَنَا فيهِ؛پروردگارا من از تو درخواست مى كنم كه عاقبت مرا به سعادت ختم كنى و ايمانى را كه اكنون دارم از من سلب نكنى».[45]،[46]
بی شک مسأله عاقبت به خيرى بسيار مهم است، چرا كه گاهى انسان يك عمر در مسير حق است امّا با يك حادثه منحرف مى شود و يا بر عكس ابتدا بر باطل بوده است ولى پايانش به سعادت ختم مى شود.[47]
در حديثى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم: كَتَبَ إلى بعضِ النّاسِ: إنْ أرَدْتَ أنْ يُخْتَمَ بِخَيْرٍ عَمَلُكَ حتّى تُقْبَضَ وأنْتَ في أفْضَلِ الأعمالِ .... در ادامه روايت مى فرمايد: اگر اين سه كار را انجام دهى در بهترين حالات از دنياخواهى رفت:[48]
1. نعمت را در معصيت خدا خرج نكن، اين كار مثل اين است كه پولى از كسى بگيرى و خنجر بخرى و در شكم او فرو كنى، با هر عضوى معصيت كنى همه از آن خداست، عمر، ثروت و ...[49]
2. انسان گناه مى كند و خدا بردبار و حليم است و مجال توبه مى دهد، خيال نكن كه گناه نكردى مغرور بشوى.[50]
3.وأكْرِمْ كُلَّ مَن وَجَدْتَهُ يَذْكُرُنا ...كسانى كه به ما محبت دارند و فضايل ما را مى گويند، محترم بشمار. به عنوان مثال اگر به فقير كمك مى كنى به خاطر شيعه بودن و محبّت ما اهل بيت باشد.[51]
آنچه در روايات آيات قرآنى درباره اهميتِ حسن عاقبت يا سوء عاقبت آمده دليل روشنى دارد كه آنچه در طويل المدة باقى مى ماند عاقبت هر كارى است در حالى كه آغاز آن كوتاه مدت است؛ مثلًا فرزندى براى انسان متولد مى شود، در اوائل عمر از نظر اخلاقى يا جسمى نقاط ضعف مهمى دارد؛ اما پس از مدتى از هر نظر موزون و استوار مى گردد و پدر و مادر و همچنين جامعه به وجود او افتخار مى كنند، زيرا آنچه بقا دارد پايان كار است. يا اين كه براى ساختن بنايى، انسان در ابتدا گرفتار مشكلات عظيمى مى شود؛ ولى در پايان بنايى خوب و موزون ساخته مى شود كه همگان از آن بهره مند مى شوند و مايه آبروى سازنده و جامعه شده و اى بسا جزو آثار ماندگار و باستانى قرار مى گيرد.[52]
همچنين در مورد انسان ها از نظر سعادت و شقاوت، همه ما با قطع نظر از آيات و روايات حسن عاقبت، به وجود «حر بن يزيد رياحى» افتخار مى كنيم در حالى كه مدتى طولانى از عمرش در خدمت حاكمان ظالم بنى اميه بود، همين كه در آخرين ساعات عمرش بيدار شد و شهادت در راه امام حسين عليه السلام را بر همه چيز ترجيح داد نام او از فهرست شقاوتمندان حذف گرديد و در فهرست سعادتمندان قرار گرفت.[53] به نحوی امام حسين عليه السلام درباره او مى فرمايد: «بأبى أنت و أمى ؛ پدر و مادرم فداى تو باد» كه اين جمله را درباره ديگران نفرمود [54]به عكس، جمعى از صحابه رسول خدا صلى الله عليه و آله را مى بينيم كه در آغاز در صف بهشتيان بودند؛ اما بعد از رسول خدا صلى الله عليه و آله آتش جنگ برافروختند و عده زيادى را به كشتن دادند و امروز متأسفانه تاريخ اسلام نام آنها را به نيكى نمى برد.[55]
لذا باید كسانى را كه به اهل بيت عليهم السلام علاقه دارند و شيعه آنان هستند و همواره از آنان سخن مى گويند، اكرام و احترام كرد.[56]
اين مراقبت ها سبب عاقبت به خيرى مى شود چرا كه انسان نمى داند زمان مرگ او چه وقت فرا مى رسد و چه خوب است انسان در حال انجام اعمال پسنديده اى مانند عبادت در مسجدالحرام و حرم [57]امامان عليهم السلام از دنيا برود، و چه ناپسند است كه در حال عصيان از دنيا برود.[58]
از این جهت همه بزرگان از عاقبت كار مى ترسيدند و از خدا تقاضاى حسن عاقبت مى كردند، چرا كه مهم صفحه آخر پرونده است. هميشه بايد خودمان را به خدا بسپاريم و از هر گناهى كه از ما سر زد، توبه كنيم.[59]
اينجاست كه همه ما دست به دعا برداشته عرضه مى داريم: خداوندا! به ما حسن عاقبت عنايت فرما.[60]
بار الها! روزهاى عمر هر چه باشد به سرعت سپرى مى شود آنچه جاويدان است سراى آخرت تو است، به ما حسن عاقبت و نجات در آخرت مرحمت كن.[61]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
[1] كليات مفاتيح نوين ؛ ص576.
[2] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در صحن جامع حرم مطهر رضوی؛15/5/1395.
[3] همان.
[4] كليات مفاتيح نوين ؛ ص576.
[5] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار معاون فرهنگی آستان مقدس کریمه اهل بیت (علیهم السلام)؛26/9/1396.
[6] همراه زائران قم و جمكران ؛ ص57.
[7] بحارالانوار؛ ج 60؛ ص 216؛ ح 41، ج 48، ص 317.
[8] همراه زائران قم و جمكران، ص58.
[9] همان.
[10] بحارالانوار؛ ج 60؛ ص 228؛ ح 59.
[11] همراه زائران قم و جمكران، ص 59.
[12] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار معاون فرهنگی آستان مقدس کریمه اهل بیت (علیهم السلام)؛26/9/1396.
[13] ناسخ التواريخ؛ ج 3؛ ص 66، رياحين الشريعة؛ ج 5؛ ص 35.
[14] همراه زائران قم و جمكران ؛ ص59.
[15] بحارالانوار؛ ج 60؛ ص 231؛ ح 62.
[16] همراه زائران قم و جمكران ؛ ص60.
[17] كليات مفاتيح نوين ؛ ص27.
[18] همان.
[19] همان.
[20] همان؛ ص 28.
[21] همان.
[22] «وَ أَعْلَمُ أَنَّ رَسُولَكَ وَ خُلَفاءَكَ أَحْياءٌ عِنْدَكَ يُرْزَقُونَ، يَرَوْنَ مَقامِي، وَيَسْمَعُونَ كَلامِي، وَ يَرُدُّونَ سَلامِي)
وَ فَتَحْتَ بابَ فَهْمِي بِلَذِيذِ مُناجاتِهِمْ »،( وسائل الشيعه؛ج 1؛ج 59، ابواب مقدمات عبادات، ب 18)،( كليات مفاتيح نوين ؛ ص28).
[23] كليات مفاتيح نوين، ص 28.
[24] همان.
[25] همان ؛ ص209.
[26] بحارالانوار؛ ج 48؛ ص 317.
[27] همراه زائران قم و جمكران ؛ ص59.
[28] همان ؛ ص61.
[29] كامل الزيارات؛ ص 338؛ باب السادس والمأة؛ ح 1، بحارالانوار؛ ج 60؛ ص 228؛ ح 60.
[30] همراه زائران قم و جمكران، ص 62.
[31] كامل الزيارات؛ ص 338؛ باب السادس والمأة؛ ح 2.
[32] همراه زائران قم و جمكران ؛ ص62.
[33] مشكات هدايت ؛ ص176.
[34] بحارالانوار؛ ج 99؛ ص 266؛ ح 4.
[35] كليات مفاتيح نوين ؛ ص577.
[36] همان.
[37] ر.ک: وسايل الشيعه؛ ج 10؛ ابواب المزار؛ ب 82.
[38] مثالهاى زيباى قرآن ؛ ج 1 ؛ ص283.
[39] كليات مفاتيح نوين ؛ ص576.
[40] همان ؛ ص577.
[41] بحارالانوار؛ ج 99؛ ص 266؛ ح 4.
[42] كليات مفاتيح نوين، ص 579.
[43] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 13 ؛ ص261.
[44] گفتار معصومين(علیهم السلام) ؛ ج 1 ؛ ص189.
[45] مفاتيح نوين؛ بخش سوم؛ زيارت حضرت معصومه عليها السلام.
[46] گفتار معصومين(علیهم السلام) ؛ ج 1 ؛ ص189.
[47] همان.
[48] همان؛ ص 190.
[49] همان.
[50] همان.
[51] همان.
[52] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 13 ؛ ص263.
[53] همان.
[54] گفتار معصومين(علیهم السلام) ؛ ج 1 ؛ ص189.
[55] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 13 ؛ ص263.
[56] مشكات هدايت ؛ ص130.
[57] همان.
[58] همان.
[59] همان؛ ص 131.
[60] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 13 ؛ ص263.
[61] تفسير نمونه ؛ ج 22 ؛ ص300.
