امروز روز اول ماه ذی الحجه، مصادف است با سالروز ازدواج مبارک امیر مؤمنان علی علیه السلام با فاطمه ی زهرا سلام الله علیها،[1]که بدون شك ازدواج بهترين مردان جهان با سيّده زنان عالم دختر پيامبر بزرگ اسلام صلّی الله علیه وآله وسلّم از هر نظر ، الگويى است براى همه قرون و اعصار.[2]
گفتنی است از جمله مشكلات طاقتفرسائى كه جامعه امروز ما با آن روبه رو است، مسئله تشكيل خانواده و ازدواج جوانان است كه روزبه روز به صورت پيچيده تر و پر دردسرترى درمى آيد.[3]
در حالى كه راه حلّ اين مشكل بزرگ در اسلام به روشنى ارائه شده است، و ما به منزله كسانى هستيم كه در كنار سرچشمه زلال، تشنه و از تشنگى رنج مى بريم.[4]
در این میان شرح گوشه هاى جالب و ظريف و آموزنده از ازدواج فرخندۀ حضرت على عليه السلام و بانوى اسلام فاطمه زهرا عليها السلام به عنوان رهنمونى جامع درحلّ چالش های امروزی در مقولۀ ازدواج به شمار می آید.[5]
ضرورت و اهمیت ازدواج در اسلام
ازدواج از جمله امورى است كه خدا به آن امر كرده، و مايه خوشنودى او است،لذا خدا ازدواج را مقدّر فرموده، و اجازه داده است[6]،البته ازواج مسأله ای است که هم بسیار ساده و هم بسیار پیچیده است. این امر خطیر بستگی دارد که چگونه به آن نگاه کنیم. قرآن مجید سه جمله در مورد ازدواج بیان کرده است:[7]:
اول اینکه ازدواج را مایه ی آرامش دانسته است: «وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْها؛[8] و از نشانه‌های او اینکه همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید»[9].
ظاهرا این آیه منحصر به آرامش فردی نیست بلکه آرامش جمعی را هم شامل می شود یعنی کل جامعه با ازدواج مناسب به آرامش می رسد و مشکلات و اختلافتش کم می شود.[10]
دوم اینکه می فرماید: «هُنَّ لِباسٌ لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُن؛[11] آنها لباس شما هستند و شما لباس آنها (هر دو زينت هم و سبب حفظ يكديگريد)»؛ لباس دو کار عمده می کند: هم انسان را از آسیب ها حفظ می کند و هم مایه ی زینت و آبرو است. داشتن همسر مناسب هم هر دو کار را انجام می دهد.[12]
سوم اینکه می فرماید: «وَ أَنْكِحُوا الْأَيامى مِنْكُمْ وَ الصَّالِحينَ مِنْ عِبادِكُمْ وَ إِمائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَراءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَليم[13]؛مردان و زنان بی‌همسر خود را همسر دهید، همچنین غلامان و کنیزان صالح و درستکارتان را؛ اگر فقیر و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود آنان را بی‌نیاز می‌سازد؛ خداوند گشایش‌دهنده و آگاه است»؛ در این آیه، ازدواج، به صورت یک فریضه ی جمعی شمرده شده است و مخاطب این آیه همه ی امت هستند. همه از مردم گرفته تا دولت باید دست به دست هم دهند تا مشکل ازدواج جوانان حل شود.[14]
به ویژه آنکه تمام مراحل خواستگارى و مراسم زفاف و تربيت فرزندان همه زير نظر شخص پيامبر اكرم صلّی الله علیه وآله وسلّم و به دستور و فرمان او صورت گرفت. بنابراين، ازدواج مزبور به تمام معنى اسلامى بود، و تمامى ارزشهاى والاى اسلام در آن تجلّى داشت.[15]
پیوند امام علی(علیه السلام) و حضرت زهرا (سلام الله علیها)؛ بهترین الگوی ازدواج اسلامی
بدیهی است ازدواج حضرت فاطمه علیها السلام و حضرت علی علیه السلام با نزديكترين رابطه، به پيامبر اسلام صلّی الله علیه وآله وسلّم مى رسد:[16]
1. فاطمه زهرا عليها السلام دختر دلبند او، و تنها كسى است كه نسل پيامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم از سوى او در جهان گسترش يافته، و على عليه السلام پسر عم و يار ديرين پيامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم از نخستين روزهائى كه آفتاب پر فروغ اسلام طلوع كرد، تا واپسين دقائق عمر پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله.[17]
2. زهرا عليها السلام در اسلام تولّد يافت و على عليه السلام دهساله بود كه پيامبر اكرم صلّی الله علیه وآله وسلّم فرمان نبوّت را دريافت نمود، و اين دو زوج در آغوش اسلام پرورش يافتند و با آداب اسلام بزرگ شدند.[18]
3. تمام مراحل خواستگارى و مراسم زفاف و تربيت فرزندان همه زير نظر شخص پيامبر اكرم صلّی الله علیه وآله وسلّم و به دستور و فرمان او صورت گرفت. بنابراين، ازدواج مزبور به تمام معنى اسلامى بود، و تمامى ارزشهاى والاى اسلام در آن تجلّى داشت.[19]
اگر علی(علیه السلام) نبود برای فاطمه(سلام الله علیها) کفو و همتایی وجود نداشت
گفتنی است پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم داراى سه پسر شد كه هر سه از دنيا رفتند. و تنها دخترش «حضرت فاطمه زهرا عليها السلام» باقى ماند. در تربيت و پرورش او كوشيد و زهراى مرضيّه عليها السلام در دامن پدر به مقامى رسيد كه او را «انسيّه حوراء» بلكه «سيّدة النّساء» و عاقبت «امّ ابيها» صدا مى زد.[20]
آن حضرت خواست به جهانيان اعلام نمايد كه اين بانوى با عظمت با آن كه يك زن است ولى در تمامى روى زمين همتراز و همراز و همسرى براى او جز علىّ بن ابى طالب «صلوات اللَّه عليه» پيدا نشود كه اگر او نبود هيچ مردى قابليّت نداشت كه در كنار فاطمه عليها السلام قرار بگيرد.[21]
لذا پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم در فرازی فرمود:«لَو لَمْ يُخْلَقْ عَلِيٌّ لَمْ يَكُنْ لِفاطِمَةَ كُفْوٌ؛[22] هرگاه على آفريده نمى شد، كسى كه لايق همسرى فاطمه باشد وجود نداشت».[23]
هم چنین در روايات متعدّد دیگر، اين معنى را از قول امام صادق عليه السلام يا ديگر معصومين عليهم السلام مى خوانيم:«لَوْلا انَّ اللَّهَ خَلَقَ امْيرَالْمُؤْمِنينَ عليه السلام لِفاطِمَةَ عليها السلام ما كانَ لَها كُفْوٌ عَلَى الْأَرْضِ [24]؛اگر خداوند اميرمؤمنان على عليه السلام را نيافريده بود، فاطمه عليها السلام همتائى براى همسرى اش در تمام روى زمين نداشت![25]
همين مطلب نيز از رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم نقل شده است كه فرمود: جبرئيل بر من نازل شد و گفت اى محمّد! خداوند جلّ جلاله مى فرمايد:«لَوْ لَمْ اخْلُقْ عَلِيّاً لَما كانَ لِفاطِمَةَ ابْنَتِكَ كُفْوٌ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ، آدَمٌ فَمَنْ دُوْنَهُ [26]؛اگر من على را نمى آفريدم كفو و همتائى براى همسرى دخترت فاطمه در تمام روى زمين پيدا نمى شد، از آدم گرفته تا ديگران!.[27]
بديهى است اين بى همتائى نه از نظر ارزشهاى ظاهرى و مادّى است، بلكه صرفاً ناظر به ارزشهاى معنوى، ايمان و تقوا و قرب به پروردگار و مقامات فوق العاده و والاى انسانى است.[28]
پیوند آسمانی حضرت علی(علیه السلام)و فاطمه زهرا (سلام الله علیها)
بی تردید ازدواجى كه بر پايه اين گونه ارزشهاى والا و بلند بنا مى شود، بايد عقد آن در آسمانها خوانده شود.[29]
لذا در روايتى آمده است كه پيغمبر اكرم صلّی الله علیه وآله وسلّم فرمود: خداوند ميان من و على پيمان برادرى برقرار ساخت، و دخترم را براى او بر فراز آسمان هاى هفتگانه تزويج نمود، و ملائكه مقرّبين را گواه بر آن گرفت، و او را وصىّ و جانشين من قرار داد.[30]
بنابراین وقتی كمالات فوق العاده فاطمه (عليها السلام) از يكسو، و انتسابش به شخص پيامبر از سوى ديگر، و شرافت خانوادگى او نيز از ديگر سوى؛ سبب شد كه مردان زيادى از بزرگان ياران پيامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم به خواستگارى او بيايند، اما همه جواب رد شنيدند.[31]و جالب اين كه غالباً پيامبر در پاسخ آنها مى فرمود:«امْرُها الى رَبِّها؛كار فاطمه به دست پروردگار فاطمه است!.[32]
هم چنین رسول اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم در فرازی مى فرمايد: گروهى از شخصيّتهاى قريش مرا در مورد خواستگارى فاطمه عليها السلام ملامت كردند، و گفتند: ما او را خواستگارى كرديم و تو ما را محروم نمودى، و او را به همسرى على درآوردى![33]
آن حضرت در ادامه فرمود: به خدا سوگند من شما را منع نكردم و من فاطمه را به همسرى على درنياوردم، اين خدا بود كه شما را منع كرد و او را به همسرى على درآورد!.[34]
لذا هنگامى كه خواستگاران تحقيق كردند، معلوم شد رهنمون پيامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم در اين ازدواج مبارك تاريخى، وحى آسمانى بوده است، زيرا خودش فرمود:[35]«اتانِي مَلَكٌ فَقالَ: يا مُحَمَّدُ انَّ اللهَ يَقْرَأُ عَلَيْكَ السَّلامُ وَ يَقُولُ لَكَ: انِّي قَدْ زَوَّجْتُ فاطِمَةَ ابْنَتَكَ مِنْ عَلِيِّ بْنِ ابِي طالِب فِي الْمَلَا الْاعْلى، فَزَوِّجْها مِنْهُ فِى الْارْضِ ؛[36]فرشته اى از سوى خدا آمد و به من گفت: خداوند بر تو سلام مى فرستد و مى گويد من دخترت فاطمه را در آسمان ها به همسرى على بن ابى طالب درآوردم، تو نيز در زمين او را به ازدواج على درآور».[37]
ایمان و تقوا؛ مهمترین معیار در ازدواج با شکوه حضرت علی(علیه السلام) و فاطمه(سلام الله علیها)
گاه در جامعه موهوماتى از نظر طبقات اجتماعى به هنگام ازدواج مطرح مى شود و يك جوان با ايمان و پاكدامن را به حكم آن كه پدرش مثلًا يك كارگر ساده يا كشاورز است، لايق همسرى دختر خود نمى دانند، و حتّى مسائل نژادى و قبيلگى را مقدّم بر اين فضائل مى شمرند.[38]
این خبط غیر قابل قبول در حالی است که ايمان و كفر در يك جا جمع نمى شود، و پيمان مقدس ازدواج نمى تواند رابطه ميان مؤمن و كافر برقرار سازد.[39] لذا پيامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم فرمود:«انْكَحْ وَ عَلَيْكَ بِذاتِ الدِّيْنَ تَرَبَتْ يَداكَ؛[40]ازدواج كن و بر تو است كه به سراغ همسرى با ايمان و ديندار بروى كه روزى تو را گسترده مى كند!.[41]
اين همان چيزى است كه در عبارت گويايى از آن حضرت صلّی الله علیه وآله وسلّم آمده است: «الاسلام علانية، و الايمان فى القلب؛ اسلام امر آشكارى است، ولى جاى ايمان دل است،[42] و در حديث ديگرى از امام صادق علیه السلام مى خوانيم: «الاسلام يحقن به الدم و تؤدى به الامانة، و تستحل به الفروج، و الثواب على الايمان؛با اسلام خون انسان محفوظ، و اداى امانت او لازم، و ازدواج با او حلال مى شود، ولى ثواب بر ايمان است.[43]
اینگونه است که وقتی على بن ابى طالب علیه السلام دستش از مال و ثروت دنيا كوتاه بود و از معيارهاى عصر جاهلى چيزى نداشت، لیکن وجودش از فرق تا قدم مملو از ايمان و ارزش هاى اصيل اسلامى بود؛ لذا در گفتگوی مردم مدينه ، ناگهان اين صدا در همه جا پيچيد كه پيامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم مى خواهد تنها دخترش را به همسرى على بن ابى طالب (عليه السلام) درآورد.[44]
آری حضرت على عليه السلام، از طريق ايمان و عمل صالح در بالاترين حدّ آن به اين سرمايه بزرگ ازدواج دست يافته است و هم خداوند متعال محبّت وى را در دل و قلب مردم جاى داده است.[45]
پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم در تبیین ویژگی های ارزشی حضرت علی (علیه السلام) در مسأله خواستگارى و ازدواج فرمود:وَاللَّهِ لَقَدْ انْكَحْتُكِ اكْثَرَهُمْ عِلْمَاً وَ افْضَلَهُمْ حِلْماً وَ اوَّلَهُمْ سِلْماً؛[46]به خدا سوگند كسى را به همسرى تو درآوردم كه از همه آنها علمش بيشتر، و حلمش برتر است، و نخستين كسى است كه اسلام آورده!»[47]
در حديث ديگرى اين مطلب به شكل گسترده ترى مطرح شده است. در اين حديث مى خوانيم فاطمه عليها السلام هنگامى كه سخن بالا را شنيد، شادمان و مسرور شد. پيامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم در فرصتى ديگر خواست بهره افزونترى در اين زمينه به او دهد، فرمود:«يا فاطِمَةُ، لِعَلِيٍّ ثَمانُ خِصالٍ: ايْمانُهُ بِاللَّهِ وَ بِرَسُوْلِهِ، وَ عِلْمُهُ، وَ حِكْمَتُهُ وَ زَوْجَتُهُ وَ سِبْطاهُ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، وَ امْرُهُ بِالْمَعْرُوفِ، وَنَهْيُهُ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ قَضاؤُهُ بِكِتابِ اللَّهِ؛[48]اى فاطمه! على هشت فضيلت دارد: ايمان به خدا و پيامبرش، علم و دانش، و حكمت، و همسر او، و فرزندانش حسن و حسين، و امر به معروف و نهى از منكر نمودن و داورى او به كتاب اللَّه!».[49]
سخن آخر
در خاتمه باید گفت دنياپرستان مادى و مؤمنان ضعيف الايمانى كه تحت تأثير زرق و برق مادى اين جهانند و آبرو و شخصيت و عظمت يك خانواده و مباركى و[50]شكوه مراسم عروسى را در تشريفات و تجملات كمر شكن و طاقت فرسا مى دانند ببينند و عبرت بگيرند، ببينند و از اين برنامه انسان ساز كه مايه خوشبختى همه پسران و دختران جوان است الهام بگيرند، و نمونه تعليمات اسلام را به صورت زنده و عملى در ماجراى «خواستگارى»، «مهريه»، «جهيزيه» و «مراسم جشن عروسى» فاطمه زهرا (عليها السلام) با چشم خود در صفحات تاريخ مشاهده كنند.[51]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
[1] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛26/7/1391.
[2] زهرا (ع) برترين بانوى جهان ؛ ص38.
[3] شيوه همسرى در خانواده ؛ ص13.
[4] همان.
[5] همان.
[6] همان ؛ ص74.
[7] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛26/7/1391.
[8] سوره ی روم؛ آیه ی 21.
[9] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛26/7/1391.
[10] همان.
[11] سوره ی بقره، آیه ی 187.
[12] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛26/7/1391.
[13] سوره ی نور، آیه ی 32.
[14] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛26/7/1391.
[15] شيوه همسرى در خانواده ؛ ص28.
[16] همان ؛ ص26.
[17] همان.
[18] همان؛ ص 28.
[19] همان.
[20] همان ؛ ص9.
[21] همان؛ ص 10.
[22] كنوزالحقايق؛ ص 124.
[23] زهرا (ع) برترين بانوى جهان ؛ ص35.
[24] بحارالأنوار، ج 43، ص 97، ح 6.
[25] شيوه همسرى در خانواده ؛ ص36.
[26] بحارالانوار؛ج43؛ ص 92؛ ح 3.
[27] شيوه همسرى در خانواده؛ ص 37.
[28] همان ؛ ص36.
[29] همان ؛ ص39.
[30] بحارالأنوار، ج 43، ص 98.
[31] زهرا (ع) برترين بانوى جهان ؛ ص35.
[32] همان.
[33] شيوه همسرى در خانواده ؛ ص37.
[34] همان.
[35] زهرا (ع) برترين بانوى جهان ؛ ص36.
[36] ذخائر العقبى؛ ص 31.
[37] زهرا (ع) برترين بانوى جهان، ص37.
[38] همان ؛ ص20.
[39] برگزيده تفسير نمونه ؛ ج 5 ؛ ص165.
[40] وسائل الشّيعه، ج 14، ص 30، ح 2.
[41] شيوه همسرى در خانواده ؛ ص19.
[42] مجمع البيان؛ ج 9 ؛ص 138.
[43] كافى؛ ج 2؛باب «ان الاسلام يحقن به الدم»؛ ح 1 و 2.
[44] زهرا (ع) برترين بانوى جهان ؛ ص36.
[45] آيات ولايت در قرآن ؛ ص376.
[46] بحارالانوار؛ ج 43؛ ص 136.
[47] شيوه همسرى در خانواده ؛ ص38.
[48] بحارالانوار، ج 43، ص 98.
[49] شيوه همسرى در خانواده ؛ ص38 .
[50] زهرا (ع) برترين بانوى جهان ؛ ص44.
[51] همان؛ ص 45.
