درآمدی بر آسیب شناسی فرهنگ «انتظار» از منظر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

مسئله ظهور امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) از جمله  مهم ترین مباحثی است که شيعه به سبک خاصی به آن معتقد است،[1] لذا در خصوص مسأله مهدویت مطالب فراوانی وجود دارد که این مسأله جنبه اسلامی و شیعی و سیاسی پیدا کرده به همین دلیل از اهمیت فراوانی برخوردار است.[2]

از سوی دیگر باید دانست همیشه یکی از مزاحمت های دینی در طول تاریخ خرافه و خرافه سازان بوده است که چهره دین را در نظر افراد عاقل دگرگون می کند، یعنی به همان اندازه که دشمنان قسم خورده دین به ضرر دین کار می کنند خرافه سازان و خرافه پرستان هم به همان اندازه لطمه وارد می کنند.[3] که سرچشمه خرافات هم گاهى جهل است. يعنى نمى دانيم كه اسلام چه گفته است و گاهى يك مشت اوهام و تبليغات سوء است كه بعضى ها عمداً و از روى غرض به آن دامن مى زنند، براى اين كه چهره دين را بد كنند.[4] لذا ما بايد دين اصيل اسلام را از قرآن و سنت ثابت شده و كلمات معصومين(علیهم السلام) براى مردم معرفى كنيم و از هركارى كه بر ضد آنها است، جلوگيرى كنيم.[5]

گفتنی است پس از انقلاب اسلامی توجه مردم به امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) و مسئله مهدويت بيشتر شده و ترفندهاي دشمنان براي دور نگه داشتن مسلمانان از اين جريان نيز روز به روز بيشتر می شود[6] لیکن متأسفانه يك سلسله خرافه‏ در مسائل مذهبى به وجود آمده است. که  ما نبايد اجازه دهيم مسائل اسلامى با خرافه‏ آميخته گردد، زیرا اين كار اساس دين و مذهب را زير سؤال مى برد. از جمله اين خرافه‏،[7] در مسائل مربوط به حضرت ولی عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) است که بعضی ها دارند سوء استفاده و ادعاهایی می کنند.[8]

در ادامه و در تبیین چیستی خرافه باید گفت به هر كار غير عقلايى و غير منطقى كه نه پشتوانه وحى آسمانى داشته باشد، و نه عقل سالم آن را اجازه دهد خرافه گفته مى ‏شود. با اين معيار مى‏ توان حقيقت را از خرافه جدا كرد، و گرفتار خرافه نشد.[9] لذا با این اوصاف باید گفت  گسترش خرافات در خصوص مهدویت بسیار خطرناک است[10].که در ادامه اهم آن آسیب ها به مخاطبان ارائه می گردد.

خرافه گرایی راهبرد دشمنان برای تضعیف مهدویت

بدیهی است خرافات‏ بزرگترين دستاويز دشمن‏[11] و مهمترین رویکرد دشمنان برای سست کردن عقاید مهدوی است که دست به خرافه گرایی در سطح گسترده زده اند حال آنکه هنگامی که بخشی از مذهب با خرافات آمیخته شود٬ ارزش خود را از دست می دهد[12].

متأسفانه از سوی دیگر افراد ضعيف و ناتوان و مغلوب و شكست خورده، دائما، گرفتار توهم ‏اند و ارزيابى واقعيات، آن چنان كه هست براى آنها مشكل است.[13] وحشت از دشمن‏، سبب مى‏ شود كه گرفتار كابوسى از تخيلات هولناك گردند، يا اين كه براى پيروزى، دست به دامن خرافات‏ بزنند و به جاى جست و جوى پيروزى در سايه شمشيرها در ميدان نبرد،به امور خرافى پناه مى‏برند، ولى مجاهدان شجاع، از اين موهومات، بيگانه ‏اند.[14]

لذا نباید فراموش نمود خرافات بلاي بزرگي است و دشمنان مي خواهند وجود مبارك امام زمان را با خرافات آلوده كنند.[15] از این رو دشمن، در پی تبدیل مهدویت به خرافه است.[16] بنابراین تضعیف آموزه مهم مهدویّت و انتظار و کمرنگ و بی اهمیت و خرافی جلوه دادن مسألۀ انتظار و ظهور از جمله مهمترین راهبردهای دشمنان اسلام در تداوم خرافه گرایی در جوامع اسلامی است.[17]

بدیهی است مراجع و علما نسبت به جلوگيري از ترويج خرافات هوشيار هستند، لیکن همه مردم نيز بايد نسبت به اين مسئله هوشياري لازم را داشته باشند.[18]

مدعیان دروغین؛ آلت دست قدرت های استکباری

گفتنی است گروهي آگاهانه با حضرت در حال دشمني هستند که مدعيان دروغين و فرق ضاله هستند که از مردم براي منافع مادي يا سياسي خود سوء استفاده مي کنند؛ اينها قطعا با دست انگلستان و آمريکا بوجود آمده که از اعتقادات مردم به حضرت ولي عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) سوء استفاده کنند.[19]

لذا مدعیان دروغین مهدویت و کسانی که ادعای رؤیت می کنند از جمله گروه هایی هستند که از مهدویت به نفع منافع نامشروع شخصی خود بهره می گیرند که باید مانع گسترش و فعالیت های آن ها شد. [20]

در تبیین سبقۀ تاریخی مدعیان دروغین مهدویت باید گفت در طول تاريخ اسلام، تقريبا از همان قرن نخست، به نام كسانى برخورد مى‏كنيم كه با گذاردن نام «مهدى موعود» بر خود، و يا چسباندن اين عنوان از سوى ديگران به آنها، داعيه‏هاى بزرگى داشتند،[21] ولى گذشت زمان نشان داد كه نه تنها مهدى نبودند، بلكه از ستمكارانى بودند كه بايد به دست مهدى و با شمشير او نابود شوند!.[22]

اين امر همچنان ادامه يافت و هر از چندى، كسى مدعى مهدويت می­ شد و گروهى را گرد خود جمع می­ كرد و به گمراه ساختن آنها می­ پرداخت؛ اما اين مهدى‏ هاى موسمى و فصلى، هيچ‏كدام ديرى نپاييدند كه نقشه ‏هايشان نقش بر آب شد!،[23] زيرا دعوى مهدويت به همان اندازه كه براى جلب موقت گروهى از عوام دل‏ انگيز و رؤيايى است، خطرناك و دور از مصلحت سودجويان است، چون مهدى(عجل الله تعالی فرجه الشریف)‏ بايد جهان را پر از عدالت كند، و اين چيزى است كه زود مدعيان دروغين‏ را رسوا مى ‏كند.[24]

در میان این مدعیان دروغین در بعضى نشانه ‏هاى بيمارى روانى و سبك مغزی  و در  بعضى جاه طلبی و دنياپرستی موج می زد،[25] لیکن بعضى ديگر، آلت دست دشمنان شناخته‏ شده اسلام بودند كه از وجودشان براى انحراف فكر مسلمانان از مسائل حياتى كه با آن روبه ‏رو بودند؛ و يا براى ايجاد تفرقه و نفاق و تضعيف قدرت مذهبى مخصوصاً قدرت روحانيون كه همواره مزاحم سرسخت آنها بودند، استفاده مى ‏شد.[26]

هدف راقم این سطور از مبحث مطروحه تنها بيان دو موضوع است:1. بعضى مى ‏گويند: مى‏ دانيم از اعتقاد به ظهور مهدى سوء استفاده فراوانى شده و مى‏ شود آيا بهتر نيست اصل اين موضوع را مسكوت بگذاريم تا اين همه سوء استفاده چى‏ ها آن را دستاويز خود نسازند؛ اصولا چرا ما چيزى را بپذيريم كه اين اندازه ممكن است از آن تعبير نامطلوب شود؟[27]

2- به راستى آیا مى‏توان باور كرد كه تمام مدعيان مهدويت، دروغين بودند؛ هيچ احتمال نمى‏ دهيد كه در ميان اين مدعيان واقعيتى وجود داشته است و همه فرصت طلب و سوء استفاده‏ چى و يا تحريك ‏شده استعمار نبوده ‏اند؟ [28]

در مورد سؤال نخست، باید گفت در زندگى روزمره تا كنون چقدر افراد را شنيده ايم كه از عنوان پزشك و مهندس و دكتر، يا عناوين ديگر قلابى، براى پر كردن جيب خود، يا اغراض ديگر، سوء استفاده كرده ‏اند، حال آيا مى توان گفت حالا كه عنوان «طبيب» مورد بهره‏ بردارى نامشروع گروهى قرار گرفته بايد بكلى منكر وجود طبيب و دكتر شويم![29]

به هر حال، طرز بهره ‏گيرى درست يا نادرست از يك موضوع نمى ‏تواند وسيله قضاوت درباره آن موضوع باشد. به راستی اگر  اگر روزى «انرژى اتمى» وسيله جنگ افروزان سنگدل دنيا مورد سوء استفاده قرار گيرد و در يك حمله اتمى به شهر «هيروشيما» 300 هزار نفر كشته ، به جاى بماند، دليل اين مى‏ شود كه بكلى از اين انرژى عظيم چشم بپوشيم يا اصلا وجود آن را انكار كنيم؟ و در مسير صحيح و به نفع جامعه انسانى مورد بهره ‏بردارى قرار نگيرد؟[30]

درپاسخ به پرسش دوم باید گفت «مهدى(عجل الله تعالی فرجه الشریف)» يك رسالت جهانى دارد، و براى تحقق بخشيدن به اين رسالت از تمام امكانات خدادادی و وسايل موجود يا وسايلى كه خود به وجود مى‏ آورد استفاده مى‏ كند.[31] لذا رسالت اصلى او بر چيدن هرگونه ظلم و ستم از محيط زندگى انسان ­ها، و ريختن طرح نوينى براى يك حكومت جهانى بر اساس عدل و داد و مبارزه با انواع تبعيض ­ها و استعمار و استثمار و زورگويى گردن ­كشان است.[32]

حال آيا هيچ‏يك از اين مدعيان دروغین  يك‏ هزارم اين رسالت ها را عملى كرده اند؟ ما مى‏ بينيم هنوز مظالم و ستم­ ها، تجاوزها و تعدي­ ها، در حال گسترش است؛ يعنى، جهان هنوز رو به تراكم ظلم و ستم مى ‏رود، كى و كجا از عدل و داد پر شده است؟[33]

و همين دليل قوي­ترين و مؤثرترين پاسخ به تمام مدعيان طول تاريخ است و سند زنده ‏اى است بر دروغ آنان، دليلى كوتاه و فشرده اما برنده و قاطع!.[34]

لزوم مقابله با شبکۀ وکلای دروغین

جای بسی تأسف است که از مساله مهدویت سوء استفاده های گسترده ای می شود و باید مراقب بود، زیرا هر روز امام زمان و نایب امام زمان تازه ای مطرح می کنند و باید جلوی این سو ء استفاده ها را گرفت و مردم را هوشیار کرد. گاهی اوقات ما را در نامه ها تهدید هم می کنند که ما نایب امام زمان هستیم و اگر چنین و چنان نکنید چه می شود! و امثال این سخنان بی اساس.[35]

لذا باید مراقب بود برخی  افراد فرصت طلبی هستند که عنوان می‌کنند از طرف امام زمان مامور هستند، یا نایب خاص امام زمان هستند، برخی نیز بشارت ظهور می دهند که باید نیروهای اطلاعاتی و امنیتی مراقبت بيشتری در این زمينه داشته باشند،[36] و بلکه بايد با مدعيان و وکلای دروغين امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) به شدت برخورد شود.[37]

خرافه گرایی با ابزار مهدی هراسی

نباید فراموش نمود مهدویت در طول تاریخ از  اهمیت فراوانی برخوردار بوده است به همین دلیل دشمنان زیادی هم پیدا کرده است که وهابیان و فرقه ضاله دشمنان اصلی آن به شمار می آیند و به مخالفت جدی آن می پردازند و از آثار مثبت آن در جهان تشیع وحشت دارند. [38]

لذا بیگانگان و دشمنان که از جمله عوامل ترویج خرافه هستند، دین را با خرافات آمیخته می کنند تا مردم دین را کنار بگذارند، بدین نحو که می‌گویند امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) ظاهر می شود و آنقدر خون می رزید تا خون به رکابش می رسد و با این وسیله می خواهند مردم را به امام زمان بدبین کنند،[39] برخی ظهور حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) را به گونه‌ای مطرح می کنند که همه از قیام آن می ترسند در حقیقت این افراد به جای زمینه سازی برای ظهور، مهدی هراسی را ترویج می کنند. [40] حال آنکه ترویج مهدی هراسی در جامعه بسیار خطرناک است[41]

لذا برخی می‌گویند اگر حضرت ولی عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) ظهور کند گردن ما را خواهد زد به همین دلیل ما برای ظهورش دعا نمی کنیم؛ در حالی که این نوع تبلیغات بسیار نادرست و غیرعقلانی است. [42]

حال آنکه امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) عامل مهربانی است وبا فرهنگ و علم مردم را هدایت خواهد کرد.[43]

حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرزند رسول و رحمت العالمین است و هرگز با قیامشان به دنبال ریختن خون مردم بی گناه نیست بلکه آن حضرت به دنبال مسائل فرهنگی و ارشاد تبلیغ مردم است و دست بردن به شمشیر حضرت تنها در برابر معاندان اصلاح ناپذیر خواهد بود. [44]
بدین ترتیب شایسته است کاری کنیم مردم عاشق ظهور حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) شوند نه این که مردم از ظهور حضرت بترسند. [45]

تعیین وقت ظهور، مولّفه ای خرافی و جعلی

گروه ديگري که هدف دشمن از اقدامات آن‌ها چون تعيين تاريخ ظهور يا فرمانده لشکر حضرت است، چيزي جز تبديل مهدويت به خرافه نبوده است[46]، زیرا براساس روایات تعیین وقت برای ظهور کذب و تعیین کنندگان کاذب هستند[47] لذا  این کارها باعث می شود تا مردم امام زمان و ظهور را موهوم تصور کنند از این رو وقتی شما تطبیق انجام دهید اگر این تطبیق درست نباشد به اعتقادات مردم آسیب خواهد زد.[48]

بی تردید دست خارجی در این مسئله قابل مشاهده است اگرچه ممکن است برخی از جوان ها به عشق امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) این کار را انجام دهند و خودشان هم متوجه دست های پشت پرده نباشند.[49]
اگر چه  باید مراقب این توطئه ها یعنی تعیین وقت بود زیرا این گونه مطالب بی پایه و اساس است.[50] بنابراین ما وقت را تعیین نمی کنیم ولی امید زیادی داریم که ظهور نزدیک باشد و ما امیدواریم در آستانه ظهور باشیم،[51]در عمل نیز وظيفه ما در مقابل آنان اتکا به سنت پيامبر عظيم‌الشان اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) براي حفظ اين ارزش ها از دستبرد دشمن است.[52]

گسترش فساد؛ نفی جهاد؛ نفی استکبار ستیزی

برای بسیاری اشتباه بزرگی حاصل شده است که می گویند هرگاه شرط ظهور حضرت مهدى (عجل الله تعالی فرجه الشریف) گسترش‏ فساد در روى زمين است، چرا با فساد مبارزه كنيم؟[53] لذاباید  فساد فرا گیر شود  تا حضرت صاحب الامر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) ظهور کنند؛ در حالی که قرآن خلاف این مسأله را تصریح می کند؛ و می گوید باید بندگان صالح زمام امر را در ظهور آن حضرت به دست گیرند، از این رو باید مردم را از این اشتباه خارج کرد و عباد صالحین تربیت کرد، البته گاهی اوقات خواصی هستند که در این مسأله نیز ساده فکر می کنند.[54]

لذا شرط ظهور امام عليه السلام، هرگز منحصر به گسترش فساد در اجتماع انسانى نيست؛ بلكه مردم جهان باید از نظر رشد فكرى و كمالات روحى به حدى برسند كه بتوانند ارزش وجود امام عليه السلام را درك نمايند و شايسته رهبرى او گردند.[55]

بدین ترتیب گسترش فساد و آلودگى جامعه بشرى هدف اصلى نيست، بلكه زمينه را براى ظهور حضرت مهدى (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و اصلاح جامعه انسانى فراهم مى‏ سازد؛ زيرا هنگامى كه ظلم و جور زمين را فرا گرفت و بشريت گرفتار تبعيضات ناروا و مفاسد گوناگون گرديد[56] دیگر انسان تنها به اتكاى نيروى خود و قوانينى كه وضع كرده نمى‏تواند مشكلات را ريشه كن سازد و عدالت اجتماعى را در سراسر كره زمين مستقر نمايد؛ بلکه در اين هنگام، آمادگى فكرى كامل براى پذيرش برنامه يك رهبر الهى پيدا مى‏ كند.[57]

از همه اينها گذشته، ما بايد موقعيت خود را در زمينه انقلاب «حضرت مهدى» (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مشخص كنيم؛ بديهى است اگر ما به گسترش فساد كمك كنيم، از كسانى خواهيم بود كه انقلاب حضرت مهدى (عجل الله تعالی فرجه الشریف) براى درهم كوبيدن آنها صورت مى‏ گيرد و اگر درصدد اصلاح جامعه باشيم، از كسانى خواهيم بود كه در ارتش انقلابى حضرت مهدى (عجل الله تعالی فرجه الشریف) همكارى مى‏ كنند.[58]

بنابر اين، سكوت در برابر فساد و يا كمك به توسعه فساد چه از لحاظ كلى و چه از نظر شخصى براى ظهور حضرت مهدى (عجل الله تعالی فرجه الشریف) صحيح نيست.[59]

بيشتر به نظر مى‏ رسد كه اين اشكال و مغلطه كارى را كسانى درست كرده‏ اند كه مى‏ خواهند از زير بار مسؤوليت‏ ها فرار كنند و يا آلوده به هر فسادى شوند.[60]

ارتقای براهین عقلی مهدویت در کنار دلایل نقلی

باید اذعان داشت برخی افراد به دلیل ناآشنا بودن به مسائل علمی بدون مدرک و استناد قوی علمی در خصوص حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) راه نادرست می پویند و این گونه برخوردها متناسب با سیره اهل بیت(علیهم السلام) نیست. [61]

بلکه باید به سراغ دلایل قوی از کتاب و سنت برای اثبات وجود آن حضرت برویم زیرا اگر یک دلیل آسیب پذیر باشد دیگر دلایل هم زیر سئوال می‌رود و ما نباید به برخی افراد اجازه بدهیم تا این گونه با مسأله مهدویت برخورد کنند. [62]
حال آنکه کتاب های فراوانی در خصوص حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) نوشته شده است که غالباً به صورت نقلی است؛ در حالی که استدلال های عقلی بسیار قوی نیز وجود دارد و می توان از مبانی عقلی به استنباط مهدویت پرداخت و به وسیله همین استدلال های عقلی قوی به نتیجه مطلوبی دست یافت. [63]

سخن آخر

در خاتمه باید برخی از شیفتگان و علاقمندان به آن حضرت را  از برخی اشتباهات در آورد٬ چرا که برخی افراد فکر می کنند صرفاً با قرائت دعای ندبه و دعای توسل و نماز مسجد جمکران مشکلاتشان حل می شود٬ حال آنکه این توسلات خوب است اما ماورای این ها این است که تلاش کنند امام زمانی شوند.[64]

در تشریح این مسأله باید گفت در خصوص مسئله مهدویت در گذشته کار ریشه‌ای و دقیقی صورت نگرفته بود خوشبختانه هم اینک فعالیت های مفید و قابل توجهی صورت می گیرد. [65]

از سوی دیگر مسئله مهدویت سه مرحله دارد؛ ما قبل ظهور٬ هنگام ظهور و بعد از ظهور ٬ اما تاکنون بيشترین فعاليت ها بر روی مرحله قبل از ظهور انجام شده و کتاب‌هایی که هنگام و پس از ظهور تالیف شده، بسیار اندک است که باید در این زمینه نیز با همت بیشتری وارد شد و توجه بیشتری در این زمینه صورت گیرد،[66] که جا دارد در این عرصه نیز کارهای علمی و پژوهشی گسترده ای انجام شود.[67]

هم چنین باید در زمینۀ گسترش خرافات خصوص مهدویت چاره‌اساسی اندیشید، تا در آینده شاهد زیر سئوال رفتن اصل مسأله نباشیم. [68]

ما باید همیشه سر سفره امام عصر باشیم ؛ هر کس تا اندازه‌ای که در توان و ظرفیت او است باید در راه امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) برای خوشنودی ایشان گام بردارد.[69] هم چنین  باید سطح فرهنگ سازی در موضوع مهدویت و فرهنگ انتظار را در میان مردم افزایش داد که اگر توده های مردم  واقعا آماده ظهور شوند، حضرت نیز ظهور خواهد کرد. [70]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (دام ظلّه) makarem.ir