بي‌توجهي به اصول ارائه شدة صلح در دین مبین اسلام، موجب بروز هجمه‌های تبلیغاتی و همچنین شبهاتي از سوي اسلام ستیزان و ابرقدرت‌ها شده که در آن، اسلام را، آيين خشونت و شمشير، و مسلمانان را جنگ‌طلب معرفی می‌کنند.
متأسفانه، دامن برخی از اندیشمندان و مستشرقان و حتی برخی از رهبران مذهبی، از ننگ اتهام زنی علیه اسلام مبرّا نبوده، بلکه مدعی اند دین اسلام رسالت خود را از راه جنگ و خشونت محقق کرده و به اهداف خود، از طریق شمشیر دست پیدا کرده است.
این ادعای موهوم در حالی است که اساس اسلام، محبت و صلح است و پیامبر اکرم(ص) بشارت دهنده صلح و دوستی در جهان لقب گرفته است.
با این تفاسیرضرورت انجام پژوهش های متعدد در زمینۀ اصل صلح در اسلام در راستای اصلاح نگرش‌ها به مسلمانان و اسلام و تبیین درست مقولة صلح در اسلام انکار ناپذیر است.
در این میان کتاب «آئین رحمت» اثر ارزشمند آیت الله العظمی مکارم شیرازی(مدظله) از جمله آثار بی بدیلی است که به خوبی از عهدۀ پاسخگویی به این نگرش باطل برآمده است.
انگیزۀ تألیف
در بیان انگیزۀ تألیف کتاب در پيشگفتار آمده است: پاپ بنديكت شانزدهم، رهبر كاتوليكهاى جهان، در سخنرانى خود، كه در دوازدهم[1] سپتامبر 2006 ميلادى در دانشگاه راتيسبونا واقع در شهر رگنزبورگ آلمان ايراد كرد، در بحثى، آئين اسلام را متّهم به خشونت كرد! او در سخنانش به نقل قولى از يك گفت و گو ميان مانوئل دوم امپراتور مسيحى بيزانس با يك عالم دينى مسلمان ايرانى استناد كرد كه گفته بود: «ايمانى كه پیامبر اسلام وعظ مىكند بايد با زور شمشير گسترش يابد».[2]
جناب پاپ با نقل قطعه تاريخى مذكور، اتّهام خشونت و پيشرفت در سايه زور و شمشير! را به اسلام نسبت داده است.
اين سخن از يك مقام مذهبى كه عالي ترين مقام كاتوليكهاى جهان است، و طبيعتاً بايد آشنايى كافى از ديگر اديان مطرح جهان داشته باشد، بسيار اعجاب آور است. لذا لازم بود پاسخ شايستهاى به اين تهمت ناروا داده شود، آنچه در اين نوشتار ملاحظه مىكنيد پاسخ به این اتهام اوّل است.
«آئین رحمت» در یک نگاه
این کتاب بخشی از مباحث تفسیری مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی) در پاسخ به اتهام بی اساس پاپ به اسلام است.
پاپ بندیکت شانزدهم در سخنرانی معروفی به اسلام اتهام خشونت زد، لذا در کتاب حاضر معظم له پیشنهاد مناظره با پاپ را در نامهای خطاب به او مطرح کرده است.
هم چنین مولّف در این اثر ارزشمند در 6 فصل آیات جهاد و سیره پیامبر(صلی الله علیه و آله) در جنگ و صلح را مورد تحلیل و بررسی قرار داده و بدین مسأله رهنمون شده که اسلام طرفدار صلح و امنیت است. در این خصوص موضوعاتی مانند خشونت، قصاص، حدود و تعریزات، جهاد ابتدایی و رحمت اسلامی به تفصیل بحث شده است.
نویسنده با بررسی رابطه اسلام و خشونت در این اثر، مخاطب را بیش از پیش، نسبت به ظرفیت عظیم صلح و رحمت در اسلام، آشنا ساخته و بر این نکته تأکید کرده که خشونت در منابع اسلامی و سیره تاریخی مسلمانان، همواره نه به عنوان یک اصل، بلکه به مثابه امری دفاعی و بازدارنده تلقی شده است. بدین سان می توان گفت اصل در اسلام، نفی خشونت است و برخی مصداق ها و نمونه های تاریخی صرفاً استثنایی، مؤید این قاعده است.
ساختار اصلی کتاب
این اثر در یک پیشگفتار و 6 فصل گردآوری شده است.
فصل اوّل: تبيين و تفسير شبهه: اسلام آئين خشونت يا رأفت.
فصل دوم: رأفت و رحمت اسلامى در قرآن مجيد: 1ـ نسبت رحمت و خشونت در قرآن 2ـ بدی را با خوبی پاسخ دهید! 3ـ رحمت اسلامی، فراتر از مسلمانان 4ـ مهربانی پیامبر، عامل جذب مسلمانان 5ـ صلح و آشتی برنامه اصلی اسلام 6ـ مودّت و رحمت از نشانه های پروردگار.
فصل سوم: رأفت و رحمت اسلامى در روايات:1ـ اساس دین محبّت است 2ـ رحمت اسلامی در میدان نبرد! 3ـ رحمت اسلامی و سایر جانداران! 4ـ دعاهای مسلمانان برای همه انسانها!
فصل چهارم: محبّت و رحمت اسلام در سيره پيشوايان دين: 1ـ ریزش رحمت پیامبر صلی الله علیه و آله پس از فتح مکّه 2ـ علی علیه السلام و سفارش برای قاتلش!
فصل پنجم: «سؤالها و ايرادها»:1ـ آیا قانون قصاص مظهر خشونت دینی است؟ 2ـ آیا حدود اسلامی با رأفت و رحمت دینی سازگار است؟ اوّل: بررسی فلسفه حدود و تعزیرات دوم: راههای اثبات حدود شرعی سوم: آداب اجرای حدود شرعی 3ـ جهاد و رحمت اسلامی! اوّل و دوم: آمادگی نظامی برای جلوگیری از جنگ سوم: محدوده جهاد و آداب آن چهارم: ترک جهاد مساوی با ویرانی عبادتگاههاست؟ 4ـ جهاد ابتدائی پاسخ اوّل: آیا اسلام جهاد ابتدایی دارد؟ پاسخ دوم: جهاد ابتدایی در موارد خاصّی هماهنگ با عقل و منطق است 1 ـ جهاد برای خاموش کردن آتش فتنه 2ـ جهاد با طاغیان و باغیان 3ـ جهاد برای از بین بردن موانع آزادی تبلیغ اسلام.
فصل ششم:ضمیمه ها: 1-بيانيّه حضرت آية اللَّه العظمى مكارم شيرازى2- دعوت پاپ به مناظره علمى و منطقى3- نامه اعتراضآميز نماينده آشوريان ايران به پاپ4- اشتباه است يا امر ديگرى؟!
گزارش محتوایی اثر
اسلام آئين خشونت يا رأفت؟
مولّف در فصل اوّل کتاب به تبيين و تفسير شبهه خشونت در اسلام پرداخته و آن را از جمله ابزارهاى ناجوانمردانهاى غربيها و در رأس آنها آمريكا برای مبارزه و مقابله با دین مبین اسلام برشمرده است.
در بخشی از کتاب می خوانیم: آنها مىگويند: «اسلام آئين خشنونت و جنگ است!- اسلام با روح لطيف بشر سازگار نيست!- اسلام حقوق بشر را ناديده مىانگارد!» و اين تهمتهاى ناروا را در سراسر جهان بر ضدّ اسلام ترويج مىكنند.با توجّه به اين مطالب، لازم است اين بحث به طور جدّى پىگيرى شود كه آيا اسلام واقعاً آئين خشونت است، يا دين رحمت و رأفت و روابط دوستانه مىباشد؟
صلح و رحمت از نظر قرآن کریم
معظم له در فصل دوم به معرفی آیاتی از سوره‌های قرآن کریم با موضوع «صلح و رحمت» اشاره کرده و از رأفت و رحمت اسلامى در اسلام به عنوان اصل اساسى یاد کرده است.
مولّف با اشاره به آيه شريفه 208 سوره بقره،[3] صلح و آشتى را برنامه اصلى اسلام دانسته و تأکید کرده است: قرآن مجيد كسانى كه از صلح و آشتى دورى مىكنند و آتش افروزى مىنمايند، و طالب درگيرى و جنگ مىباشند، پيرو شيطان معرفّى مىكند! يعنى صلح و آشتى كارى الهى و رحمانى، و جنگ و آتش افروزى و خشونت، كارى شيطانى و اهريمنى است.
صلح و رحمت در آینۀ روایات
فصل سوم کتاب به انعکاس نمونه هایی از رأفت و رحمت اسلامى در روايات اختصاص یافته است.
نویسنده در این بخش پس از بیان روایات مربوط به رأفت و محبت در دین، به یکی از ابعاد مهم رحمت و رأفت اسلامى در ميدان جنگ اشاره کرده و می نویسد: از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در روايات مربوط به آداب جنگ می خوانیم: پس از اين كه دشمن را از پاى درآورديد، بر پيكر بى جان او هجوم نياوريد، و آن را مُثله (قطعه قطعه) نكنيد. اهل مكر و فريب و غدر و پيمان شكنى نباشيد. اگر با دشمن از درِ صلح وارد شديد، و با او پيمان آتش بس امضا كرديد، عهد و پيمانتان را محترم بشمريد.
جلوه های صلح ورحمت در سیره پیامبر (ص)
صاحب اثر در فصل چهارم به جلوه های رحمت و عطوفت و محبّت در سيره عملى، و رفتار و معاشرت هاى اجتماعى بزرگان دينى و رهبران و پيشوايان اسلامى، با پيروان خويش، بلكه با دشمنان اسلام پرداخته است.
مولّف نحوۀ برخورد پيامبر (صلى الله عليه و آله) با دشمنانش پس از فتح مكّه را به عنوان يك نمونه کامل از محبت و رحمت اسلامی در سيره عملى پیشوایان دین مورد توجه قرار داده و می نویسد: سپاه اسلام مكّه را فتح كرد و پيامبر (صلى الله عليه و آله) بر آن دشمنان لجوج و عنود، كه منشأ تمام مصيبت ها و مشكلات بودند پيروز شد، و با يك جمله زيبا؛ «اذْهَبُوا انْتُمُ الطُّلَقاء؛تمام شما آزاديد، به هر كجا مايليد برويد!»
با این تفاسیر آيا ما اهل خشونتيم، يا اين متمدّن نماهاى بى تمدّن و به دور از عاطفه، که در فلسطين اشغالى هر روز جنايت تازهاى مىآفرينند، جناياتى كه قلم از بيان آن شرم مىكند، و گاه انسان طاقت ديدن و شنيدن آن را ندارد!
پاسخ به شبهات خشونت در اسلام
آیت الله العظمی مکارم شیرازی(مدظله) پس از بررسی رحمت و رأفت اسلامى، در آيينه آيات قرآن، و روايات معصومان عليهم السلام و سيره پيشوايان دين، در راستای تثبیت این مسأله که دين مقدّس و هماهنگ با فطرت بشرى اسلام، آئين محبّت و رحمت است و نه آئين خشونت، در فصل پنجم کتاب به پاسخ شبهاتی اهتمام ورزیده كه دستاويز دشمنان اسلام گشته، و آنها را نشانه وجود خشونت در اسلام مىدانند.
مولف در وهلۀ نخست با اشاره به شبهه شناسی قصاص، نكات دقيقى در رابطه با فلسفۀ قصاص ارائه نموده و اینچنین شبهه را حل، و اشكال را مرتفع کرده است.
معظم له در بخش دوم از فصل پنجم کتاب، به چگونگی سازگاری حدود و تعزيرات اسلامى با رحمت و رأفت اسلامی پرداخته و با بررسى فلسفه حدود و تعزيرات، راههاى اثبات حدود شرعى و آداب اجراى حدود شرعى، نكتههاى ظريفى را در موضوع «حدود و تعزيرات» ارائه نموده و به این مسأله قائل شده که حدود و تعزيرات نيز چشمهاى ديگر از رحمت و عطوفت اسلامى است، هرچند ظاهر آن براى عدّهاى در برخورد اوّليه خشونتآميز به نظر مىرسد.
بخش سوم این فصل به مطالعۀ آیاتی از قرآن در موضوع جهاد اختصاص یافته است.
مولف در ادامه با بررسی ديدگاه قرآن مجيد پيرامون جهاد به این مسأله رهنمون شده که بينش اسلام در مورد جنگ، يك تفكّر پيشگيرانه است و اگر مؤثّر نشد و جنگ رخ داد، از هر فرصت مناسبى براى قطع جنگ بهره مىجويد.
در واقع تحلیل آیات مرتبط با جنگ و جهاد در این بخش ، علاوه بر روشن شدن دیدگاه قرآن، نادرستی برداشت های برخی شبهه افکنان در بارۀ جنگ و جهاد در اسلام را آشکار کرده است.
معظم له در بخش پایانی فصل پنجم به بررسی شبهه جهاد ابتدایی پرداخته و نتیجه گرفته است، طبق نظر برخى از محقّقان و انديشمندان و مورّخان اسلامى، جنگهاى پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله) در صدر اسلام همگى جهاد دفاعى بوده و هيچ كدام جهاد ابتدايى به شمار نمىآيد، و آياتى از قرآن مجيد نيز اين مطلب را تأييد مىكند.
نویسنده در ادامه با استفاده از قرآن مجيد به سه نوع جهاد ابتدايى(جهاد براى خاموش كردن آتش فتنه، جهاد با طاغيان و باغيان و جهاد براى از بين بردن موانع آزادى تبليغ اسلام) اشاره کرده که هماهنگ با عقل و سيره تمام عقلاى جهان است، و هيچ تضادّ و تنافى با رحمت و رأفت اسلامى ندارد.
به عنوان نمونه نویسنده در بیان ابعاد جهاد ابتدایی در ارتباط با خاموش کردن آتش فتنه می نویسد: چند سال قبل كه كشور مسلمان بوسنى و هرزه گوين مورد حمله وحشيانه صرب هاى ظالم قرار گرفت، و آنها به تخريب خانهها و مساجد و مزارع و بيمارستانها و ساير مراكز اين كشور اسلامى پرداختند، و از آن بدتر نسل كشى گستردهاى را آغاز كردند، اتحاديّهاى در كشورهاى اروپايى تشكيل شد تا درباره اين فتنه چارهاى بينديشند؛ آنها در نهايت به اين نتيجه رسيدند كه براى دفع اين فتنه چارهاى جز تهاجم نظامى و درگيرى با صربها ندارند؛ بدين منظور به آنها حمله كرده و فتنه را خاموش نمودند.ما در اينجا به انگيزههاى اتحاديّه مذكور كارى نداريم (كه امور معنوى و كمك به مسلمانان بوده، يا جلوگيرى از مشكلاتى كه در آينده دامنگير خود آنها خواهد شد، يا امور ديگر) ولى به هر حال آنها اين جهاد ابتدايى و هجوم نظامى را براى سركوب فتنه صربها صحيح دانسته و انجام دادند، و بقيّه عقلاى جهان نيز كار آنها را تأييد كردند.
دعوت پاپ به مناظرۀ علمی
در تکمیل این اثر، بیانیه معظم له در پاسخ به سخنان بى اساس پاپ بندیکت شانزدهم، و اطلاعیّه اعلان آمادگى معظّم له براى مناظره با پاپ در مورد ادّعاى بی اساس وی، در فصل ششم این اثر قرار گرفته است.
در بخشی از فراز پایانی کتاب می خوانیم: حضرت آية اللَّه العظمى مكارم شيرازى ضمن دعوت پاپ به مناظره علمى و منطقى فرمود: اين مناظره مىتواند در هر زمان و هر مكان و بدون هيچگونه قيد و شرط باشد و بطور زنده پخش گردد، و من مطمئن هستم در پايان اين مناظره مردم جهان قضاوت خواهند كرد كه اسلام منادى صلح و صفا و دوستى است، و جهاد يك سپر دفاعى در برابر دشمنان است نه براى تحميل عقيده.
گفتنی است اين اثر نفیس نخستین بار در سال 1385 در قطع رقعی و 96صفحه، به کوشش ابوالقاسم علیان‌نژادی دامغانی از سوی انتشارات امام علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) به رشتۀ تحریر در آمده که تا کنون نیز چندین مرتبه تجدید چاپ شده است.
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
[1] . توجّه به اين نكته كه سخنان مذكور يك روز پس از سالگرد حادثه مشكوك يازدهم سپتامبر، و چند روز پس از پيروزى اعجابآور حزب اللَّه لبنان و شكست مفتضحانه اسرائيل غاصب رخ داد، قابل تأمّل است!
[2] خبرنامه جامعه مدرّسين حوزه علميّه قم، شماره 927، صفحه 29.
[3] «يا ايُّهَاالَّذين آمَنُوا ادْخُلُوا فِى السِّلْمِ كافَّةً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ انَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبينٌ؛اى كسانى كه ايمان آوردهايد! همگى در صلح و آشتى در آييد و از گامهاى شيطان پيروى نكنيد كه او دشمن آشكار شماست».
