مقام معلم در آینۀ قرآن و حدیث از منظر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

علم مهم ‌ترین سرمایه بشر است؛[1] اسلام نیز برای علم محدودیت قائل نیست،[2] و هيچ حد و مرزى را نمى ‏شناسد، به نحوی که تا چين و ثريا نيز بايد در طلبش دويد،[3] و از گاهواره تا گور ادامه دارد.[4]

به اين ترتيب در منطق اسلام كلمه «فارغ التحصيل» يك كلمه بى‏ معنى است، يك مسلمان راستين هرگز تحصيل علمش پايان نمى‏ پذيرد، همواره دانشجو است و طالب علم، حتى اگر برترين استاد شود.[5]

از سوی دیگر، تعليم و تربيت، در تعليمات اسلام جايگاه ويژه ‏اى دارد و جایگاه روشن و قاطعى درباره آن در آیات و روايات اسلامى ديده مى‏ شود، در همه جا روى ارزش هاى تعلیم و تربیت تكيه شده، و مسائل تربيتى در سرلوحه برنامه قرار گرفته،[6] به نحوی که از نظر نیاز به معلم‏، اسلام مرز نمى ‏شناسد چرا كه حكمت گمشده مؤمن است، نزد هر كس بيابد آن را مى‏ گيرد و اگر گوهرى از دهان ناپاكى بيفتد آن را برمى‏ دارد.[7] این مسأله نشان می دهد مقام معلم در اسلام بسیار والا و برجسته است.[8]

در حقیقت، وجود آموزش‏ هاى كافى و باسواد بودن مردم، از جمله شاخص‏ هاى توسعه است. جامعه بى‏سواد و آموزش نديده و جامعه ‏اى كه در آن مدرسه و دانشگاه و معلّم‏ و استاد به اندازه كافى وجود نداشته باشد، جامعه ‏اى توسعه نيافته و عقب‏ مانده است و تجربيّات جهان امروز بهترين گواه اين معناست.[9]

لذا اميرمؤمنان على عليه السلام جهل را ريشه هر بدى: «اَلْجَهْلُ اَصْلُ كُلِّ شَرٍّ»^[10]و معدن هر بدى مى‏ داند: «الجَهلُ مَعْدِنُ الشَّرِّ »^[11]و نادانى را دردناك ‏ترين دردها بر مى‏ شمرد: «الجَهْلُ أَدْوَأُ الدَّاءِ».^[12] که نشان می دهد اسلام براى تعليم و آگاهى بخشى مردم اهميت ويژه ‏اى قائل است.[13]

آیات و روایات زیادی وجود دارد که ارزش کار معلمی را روشن می ‌کند[14] و بحث گسترده ای دربارة حقوق معلمان بر شاگردان یا بر جامعه اسلامی ارائه شده است.[15] که در ادامه به آن اشاره می گردد.

اهمیت تعلیم و تربیت از دیدگاه قرآن

در قرآن، آيات فراوانى در زمينه‏ «تعليم» و «تعلّم» و «نشر علم» وجود دارد كه ذكر همه آنها در اين مختصر نمى‏ گنجد.^[16]

نگاه اجمالى به اين آيات پنج گانه،^[17] از ميان ده ها آيه از قرآن مجيد در زمينه تعليم و تربيت، اهتمام فوق العاده اسلام را نسبت به اين امر مهم نشان مى‏ دهد.^[18]

آيه نخست،^[19]جهان را به منزله دانشگاهى معرّفى مى‏ كند، كه تمام مخلوقاتش به منظور علم و آگاهى هر چه بيشتر انسان ها آفريده شده اند؛ و هدف اين بوده كه در اسرار اين پديده ‏ها بينديشند، و به علم و قدر پروردگار آشنا شوند؛ به تعبير ديگر، «هدف از كلّ جهان آفرينش، علم و دانش بوده است»^[20]

آيه دوّم،^[21]هدف از بعثت پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله را گسترش علم و حكمت، و پرورش نفوس بر می شمرد، در اين فراز قرآنی نه تنها به تعليم كتاب و حكمت اشاره شده، بلكه به تعليم آن امورى كه بدون نزول وحى امكان دسترسى به آن نبوده است، نيز اشاره شده است:‏ «يُعَلِّمُكُمْ مالَم تَكُونُوا تَعْلَمونَ؛^[22]و آنچه را نمی ‌دانستید، به شما یاد دهد».[23]

درآيه سوّم،^[24] تعليم و تربيت و آموزش حكمت، در دعاى ابراهيم خليل عليه السلام براى اين امّت آمده است؛ و به خوبى استفاده مى‏ شود تعليم و تربيت از اهداف شناخته شده در ميان امّت هاى پيشين نيز بوده است.[25]

در چهارمين آيه: «فَاسْئَلُوا اهْلَ الذِّكْرِ انْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ؛^[26] اگر نمی ‌دانید، از آگاهان بپرسید»، در واقع به بنیان مسأله تعليم و تربيت اشاره شده است چرا که همه عقلاى جهان بر آن صحّه مى‏ نهند كه هميشه‏ «نا آگاهان بايد از آگاهان فرا گيرند».[27]

 آخرین آیه،^[28] مسلمانان را به دو گروه تفسيم مى‏ كند: «معلّمان و متعلّمان» و در واقع هر مسلمانى بايد جزء يكى از اين دو گروه باشد، يا آموزش دهد يا فرا گيرد يا معلّم باشد يا شاگرد.[29]

تأمل در اين آيه شريفه نشان می دهد در اسلام همان گونه كه تحصيل علم واجب است، تعليم دادن به ديگران نيز جنبه وجوب و الزام دارد: «وَلِيُنذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ؛ بايد به هنگام بازگشت به سوى قوم خود، آنها را انذار نمايند».[30]

تعلّم موسی (علیه السلام) از خضر (علیه السلام)

مسأله انتخاب‏ معلم‏ و استاد و دليل‏ راه‏ در مسير تربيت‏ نفوس‏ و سير و سلوك الى الله به حدى اهميت دارد كه گاه انبياى الهى، در مقطع خاصى نيز مأمور به اين انتخاب مى ‏شدند. داستان خضر و موسى عليه السلام در سوره كهف در قرآن مجيد كه داستانى بسيار پر معنى و پرمحتوا است، چهره ‏اى از اين انتخاب است.[31]

موسى عليه السلام مأمور مى‏شود براى فرا گرفتن علومى كه جنبه نظرى نداشت، بلكه بيشتر جنبه عملى و اخلاقى داشت نزد پيامبر و عالم بزرگ زمانش كه قرآن از او به عنوان ‏«عَبْدًا مِنْ عِبَادِنَا آتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا؛ بنده ‏اى از بندگان ما كه او را مشمول رحمت خود ساخته و از سوى خود علم فراوانى به او تعليم داده بوديم.» ياد كرده، حاضر شود.[32]

موسى عليه السلام با نشانه ‏اى كه در دست داشت به‏ دنبال آن معلّم‏ الهى مى‏ گشت تا از علومى كه خدا به او تعليم داده بود بهره ببرد، هنگامى كه بعد از يك ماجراى مفصّل به او رسيد گفت: «هَلْ اتَّبِعُكَ عَلى‏ انْ تُعَلِّمَنِ مِمّا عُلِّمْتَ رُشْداً؛ آيا من از تو پيروى كنم (و همراه تو بيايم) تا از آنچه به تو تعليم داده شده است و مايه رشد و صلاح است به من بياموزى!».[33] اينها علومى بودند كه علاوه بر علم شريعت به موسى تعليم شد.^[34]

در مجموع اين ماجرا به خوبى نشان مى‏ دهد پيدا كردن رهبرى آگاه و فرزانه، و بهره گيرى از علم و اخلاق او تا آن حد اهميت دارد كه پيامبر اولو العزمى همچون موسى مأمور مى ‏شود كه راه دور و درازى را براى حضور در محضر او، و اقتباس از چراغ پر فروغش، بپيمايد.[35]

خداوند، اولین معلم

خداوند نخستين معلم‏ است، در قرآن به آياتى برمى‏ خوريم كه خداوند خود را به عنوان معلم‏ معرفى كرده، گاه به آدم(عليه السلام) علم اسماء مى‏ آموزد: «وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا؛^[36] سپس علم اسماء [علم اسرار آفرینش و نامگذاری موجودات‌] را همگی به آدم آموخت»، و گاه به نوع انسان آنچه را نمى‏ داند از طريق تكوين و تشريع (بخشى را به صورت علوم فطرى در نهادش آفريد، و بخش ديگرى را به وسيله عقل و تدبير در عالم آفرينش و بخش سومى را به وسيله انبياء)[37] مى‏آموزد: «عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ ‏؛ به آدمی آنچه را که نمی ‌دانست تعلیم داد».[38]

 گاه قلم به دست او داده و نوشتن مى‏ آموزد: «الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ؛^[39] همان کسی که بوسیله قلم تعلیم نمود»، گاه يك حرف و دو حرف بر زبانش مى‏ نهند و شيوه سخن گفتن به او تعليم مى‏ دهد: «الرَّحْمَنُ * عَلَّمَ الْقُرْآنَ * خَلَقَ الْإِنْسَانَ * عَلَّمَهُ الْبَيَانَ»؛ خداوند رحمان، قرآن را تعلیم فرمود، انسان را آفرید، و به او «بیان» را آموخت».[40]

به اين ترتيب او هم معلّم بيان است، و هم معلّم قلم، و هم معلّم امورى كه انسان از آن آگاهى نداشته است، اين تعليمات ممكن است اشاره به تعليمات فطرى‏ باشد كه به صورت خلاصه و سربسته در درون جان انسان است، و نيز ممكن است اشاره به وجود ابزار و اسباب و مقدماتى باشد كه خدا در انسان آفريده، و او را قادر بر اختراع زبان و خط و كشف ساير واقعيات جهان هستى كرده است.[41]

انبیاء و ائمه اطهار (علیهم السلام)، معلمان بزرگ تاریخ بشریت

تعليم‏ و تربيت انسان از جمله مهم ترین برنامه پيامبران است،[42] انبیای الهی آنچه را خدا به عنوان وحى، به آنان تعليم‏ كرده، از طريق استدلال، انذار، بشارت، موعظه و اندرز و نفوذ در دل ها، به مردم تعليم‏ می دهند.^[43]

لذا پیامبران بزرگ ترين معلّمان در عالم بشريّتند.[44] البته پيغمبران خدا همانند معلمانى بودند كه هر كدام جامعه بشريت را در يك كلاس پرورش مى‏ دادند، بديهى است دوران تعليم هر يك كه تمام مى‏ شد به دست معلم‏ ديگر، در كلاس بالاتر سپرده مى‏ شدند.[45]

بدین ترتیب نوح عليه السلام مسئول تعليم و تربيت انسان‏ ها در نخستين مقطع بود، ابراهيم عليه السلام در مقطع ديگر و همچنين موسى و عيسى عليهما السلام هر كدام معلم‏ و استاد يكى از اين مقاطع بودند.[46]

حال با گذشت‏ زمان‏ و آمادگى‏ نوع‏ بشر براى‏ تعليمات‏ عالى ‏تر، اديان الهى تدريجاً كامل ‏تر، و تعليمات آنها عميق ‏تر شد تا نوبت به آخرين و كامل ‏ترين آيين الهى يعنى آيين اسلام رسيد و فرمان‏ «الْيَوْمَ اكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ وَ اتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتى وَ رَضَيتُ لَكُمُ الاسْلامَ ديناً؛ امروز دين شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم، و اسلام را به عنوان آيين (جاويدان) شما پذيرفتم» صادر شد،^[47] و خاتم انبيا محمد صلى الله عليه و آله مامور تعليم اين مقطع شد.[48]

به تعبير ديگر انبياى پيشين، براى اينكه انسان بتواند در اين راه پرنشيب و فرازى كه به سوى تكامل دارد پيش برود، هر كدام قسمتى از نقشه اين مسير را در اختيار او گذاردند، تا اين شايستگى را پيدا كرد كه نقشه كلى و جامع تمام راه را، به وسيله آخرين پيامبر از سوى خداوند بزرگ، در اختيار او بگذارد.[49]

لذا از اهداف بعثت پيامبر اسلام، آموزش مردم شمرده شده: «وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ؛^[50] و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت می‌آموزد» و رسول خدا صلى الله عليه و آله نيز از اهداف بعثت خود را، آموختن مردم مى‏ داند: «وبالتّعليم أُرسلتُ‏؛  من فرستاده شدم برای تعلیم».[51]

در این میان نياز مردم به پيامبر صلى الله عليه و آله، براى تبيين پيچيدگي ها و تفسير مجملات قرآن کریم است که سبب ارتباط آنها با سنّت رسول اللّه مى‏ شود، همان ارتباطى كه آنها را در همه زمينه‏ ها هادى و راهگشاست؛ به تعبير ديگر قرآن همانند كتابى است كه شاگردان، احساس مى‏ كنند براى فهم آن در پاره ‏اى از قسمت ها نياز به معلّم‏ دارند و پيوند آنها با معلّم‏، حقايق زياد ديگرى را نيز براى آنها روشن مى‏ سازد.[52]

حال سؤال در اين است كه آيا پس از رسول خدا، اين معلّم الهى همچنان در ميان مسلمانان وجود دارد يا نه؟ بدون شك بايد وجود داشته باشد و گرنه مشكلات، باقى مى‏ ماند.[53] چرا که همه انسان ‏ها با پشتيبانى فطرت و فرمان عقل، در جستجوى كمال هستند.[54] و باید راهى پر فراز و نشيب و طولانى را به سوى خدا، به سوى كمال مطلق و به سوى تكامل معنوى در تمام ابعاد بپیمایند.[55]

درست است خداوند انسان را با نيروى عقل و خرد مجهّز ساخته، وجدانى قوى و پربار به او داده، كتاب‏ هاى آسمانى براى او فرستاده، ولى اين انسان ممكن است با همه اين وسائل تكوينى و تشريعى باز،[56] در تشخيص مصداق كمال، گرفتار اشتباه شود و به جاى اينكه راه تكامل را بپيمايد، راه انحطاط و نقصان را طى كند.[57]

مسلماً وجود يك پيشواى معصوم، خطر انحراف و گمراهى را تا حدّ زيادى تقليل مى‏ دهد، و به اين ترتيب «وجود امام عليه السلام، تكميل كننده هدف آفرينش انسان است».[58]

و اينجاست كه ما معتقديم در هر عصر و زمان امام معصومى وجود دارد كه علم قرآن نزد اوست، و او همان كسى است كه پيغمبر اكرم صلّی الله علیه وآله وسلّم در روايت متواتر ثقلين از او به عنوان «عترت» ياد كرده و پيوندش را با قرآن تا دامنه قيامت ناگسستنى دانسته است و فرموده: «إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا، كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي، وَ إِنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ؛ همانا من در ميان شما دو چيز سنگين و گران مي گذارم، كه اگر بدانها چنگ زنيد هرگز پس از من گمراه نشويد: كتاب خدا و عترت من أهل بيتم، و اين دو از يك ديگر جدا نشوند تا در كنار حوض كوثر بر من درآيند».[59]

برات آزادی از دوزخ برای معلم و متعلم

در روایتی معروف از پيغمبر اكرم صلى الله عليه وآله وسلّم آمده است که وقتی معلمی به کودکی بسم الله الرحمن الرحیم را یاد بدهد و او تکرار کند، خداوند چهار برات آزادی از دوزخ را برای معلم و متعلم و پدر و مادر معلم می‌ نویسد:^[60] «اذْا قالَ المُعلِّمُ‏ لِلصَّبِىِّ بسم اللَّه الرحمن الرحيم (و قالَ الصِّبىُّ بسم اللَّه الرحمن الرحيم) كَتَبَ اللَّه بَرَائَةً لِلصَّبِىِّ وَبَرَائَةً لأَبَوَيْهِ وَ بَرائَةً لِلمُعَلِّم‏؛ هنگامى كه معلم‏ به كودك بگويد: بسم اللَّه الرحمن الرحيم (و او تكرار كند) خداوند فرمان آزادى از دوزخ براى كودك و پدر و مادرش و معلّم‏ مى ‏نويسد».^[61]

این روایت نشان از جایگاه ویژه تعلیم و تربیت در اسلام دارد.[62] شما معلمان باید خدا را شکر کنید که در این مسیر قرار گرفته اید.^[63]

عواقب بی احترامی به معلم

پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله وسلّم مى‏ فرمايد: «ثَلَاثَةٌ لَايَسْتَخِفُّ بِحَقّهِمْ إلّامُنَافِقٌ بَيّنُ النّفَاقِ: ذُوالشَّيْبَةِ فِى الإسْلَامِ وَ الإمَامُ المُقْسِطُ وَ مُعَلّمُ‏ الخَيْرِ؛ سه گروه هستند كه حقّ آنها را فقط منافقان واضح النفاق كوچك مى‏ شمرند: كسى كه عمرى را در اسلام گذرانده، پيشواى عادل و كسى كه نيكى را آموزش مى‏ دهد».[64]

در این فراز روایی معلّمان خير کسانی هستند كه نيكى ‏ها را به مردم ياد مى ‏دهند؛ كسى‏ كه حقّ معلّمان خير را سبك بشمرد، منافق بيّن النفاق است.[65]

«معلّم خير» تعبير جالبى است و همه امورى كه داراى منشأ خيرى است در ذيل آن داخل است. تعبير خير علوم قرآن و علومى مانند حديث، فقه، علوم طبيعى، پزشكى، علومى كه باعث آبادى جامعه است و علوم نشأت گرفته از مبادى الهى كه خير و بركتى براى جامعه دارد همه را شامل مى‏ شود، چرا كه خير يكى از وسيع ترين كلمات است و تمام پهنه جامعه انسانى را در بر مى‏ گيرد.[66]

احترامى كه در همين روايت كوتاه به مقام معلّم گذاشته شده، احترام بزرگى است چرا كه استخفاف كننده آن را منافق بينّ النفاق مى‏ داند. [67]

هر کس کلمه ای به من بیاموزد مرا بنده خود کرده است

حقوق معلم‏ بر متعلم از حقوق واجب الاتباع و لازم المراعات حق معلم‏ است، اين پدر روحانى كه بسيار بر پدر جسمانى فضيلت دارد و او اگر وظيفه خود را به نحو احسن انجام دهد، مولاى متعلم مى ‏شود چنان كه منسوب به على عليه السلام است كه فرمود: «مَن عَلَّمَنی حَرفاً فَقَد صَیَّرَنی عَبداً؛ كسى كه مرا حرفى تعليم دهد مرا عبد و بنده خود كرده است»، و نيز درباره معلم بزرگ خود فرمود: «أَنَا عَبْدٌ مِنْ عَبِيدِ مُحَمَّدٍ؛ من بنده‏ اى از بندگان محمد صلى الله عليه وآله وسلّم هستم».[68]

حقوق معلم بر شاگرد

رعايت‏ حق‏ معلم‏ از وظايف‏ بزرگى‏ است‏ كه‏ شارع‏ مقدس‏ بر دوش‏ ما گذارده است: امام صادق عليه السلام در روايتى از على عليه السلام نقل مى‏كنند كه مولى بسيار مى‏ فرمودند:[69]

 «إِنّ مِنْ حَقّ الْعَالِمِ أَنْ لَا تُكْثِرَ عَلَيْهِ السّؤَالَ وَ لَا تَأْخُذَ بِثَوْبِهِ وَ إِذَا دَخَلْتَ عَلَيْهِ وَ عِنْدَهُ قَوْمٌ فَسَلّمْ عَلَيْهِمْ جَمِيعاً و َخُصّهُ بِالتّحِيّةِ دُونَهُمْ و َاجْلِسْ بَيْنَ يَدَيْهِ وَ لَا تَجْلِسْ خَلْفَهُ و َلَا تَغْمِزْ بِعَيْنِكَ وَ لَا تُشِرْ بِيَدِكَ وَ لَا تُكْثِرْ مِنَ الْقَوْلِ قَالَ فُلَانٌ وَ قَالَ فُلَانٌ خِلَافاً لِقَوْلِهِ و َلَا تَضْجَرْ بِطُولِ صُحْبَتِهِ فَإِنّمَا مَثَلُ الْعَالِمِ مَثَلُ النّخْلَةِ تَنْتَظِرُهَا حَتّى يَسْقُطَ عَلَيْكَ مِنْهَا شَيْءٌ؛ از حق عالم بر تو اين است كه زياد از او سؤال نكنى و لباس او را نگيرى و اگر بر مجلس عالم وارد شدى و نزد او عده ‏اى بودند سلام بر همه آنها كن و سلام و درود ويژه خود را به آن عالم‏ تقديم نما و براى نشستن، جايگاهى را در برابر او انتخاب كن‏ و پشت سر او منشين و با گوشه چشم به او نظر ميفكن و با دست خود به او اشاره نكن، (كه بى احترامى به او است) و زياد نگو فلانى و فلانى برعكس قول شما گفته ‏اند، و با زياد صحبت كردن او را ناراحت كن، زيرا مثل عالم و دانشمند مثل درخت خرمائى است كه انتظار كشيده مى ‏شود چه موقع از آن رطبى فرو افتد».^[70] يعنى او بايد افاضه كند نه با سؤال كردن مرتب او را رنج دهى!^[71] و چنانکه او را آماده پاسخ گویی دیدی از او سوال کن.

بخشنده‏ ترين بخشنده‏ ها كيست؟

 در حديثى از رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلّم مى‏ خوانيم: «الا اخْبِرُكُمْ بِاجْوَدِ الاجْوَدِ؟ اللَّهُ‏ الاجْوَدُ الاجْوَدُ! وَ انَا اجْوَدُ وُلْدِ آدَمَ! وَ اجْوَدُكُمْ مِنْ بَعْدى رَجُل عَلِمَ عِلْماً فَنَشَرَ عِلْمَهُ يُبْعَثُ يَومَ الْقِيامَةِ امَّةًوَحْدَهِ!؛ آيا به شما خبر دهم كه بخشنده ‏ترين بخشنده‏ ها كيست؟ بخشنده‏ ترين بخشنده ها خداست، و من بخشنده ‏ترين فرزندان آدم هستم؛ و بعد از من از همه شما بخشنده‏ تر كسى است كه علم و دانشى را فرا گيرد، و آن را نشر دهد و به ديگران بياموزد، چنين كسى روز قيامت به تنهايى به صورت امّتى برانگيخته خواهد شد»!^[72]

تعبير به امّت به خوبى نشان مى‏ دهد كه گسترش وجودى معلّمان به موازات گسترش تعليمات آنها در ميان جامعه بشرى صورت مى‏ گيرد، و هر قدر شاگردان بيشترى را تعليم و تربيت كنند به همان نسبت شخصيّت معنوى و اجتماعى آنها گسترده ‏تر مى‏ شود و گاه به اندازه يك امّت مى‏ گردد.[73]

درود فرستادن بر معلم

در روايات اسلامى مقام معلّم آنقدر والاست كه خدا و فرشتگان و همه موجودات، حتّى مورچه در لانه خود و ماهيان در درياها بر كسى كه به مردم نيكی تعليم كند درود مى‏ فرستند؛ چنانكه در حديثى از رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلّم آمده است: «انَّ اللَّهَ و مَلائِكَتَهُ حَتَّى الَّنمْلَةِ فى حُجْرِها وَ حَتّى الْحُوتِ فِى الْبَحْرِ يُصَلُّونَ عَلى مُعَلِّمِ النّاس الْخَيْرَ».^[74]

بزرگی در ملکوت آسمان ها

طبق روايت امام صادق علیه السلام، اگر كسى براى خدا دانش آموخت، و براى او عمل كرد، و تعليم‏ داد، در آسمان ها عظيم‏ و بزرگ خوانده مى‏ شود: «مَنْ تَعَلّم للّه عزّوَجلَّ و عَمِل للّه و عَلَّم للّه دُعِىَ فى مَلَكُوتِ السّماوات عَظيماً».^[75]

در مجموع به قدرى آیات نورانی قرآن کریم و كلمات اهل‏بيت عصمت و طهارت عليهم السلام گويا است كه جاى توضيح نيست، خداوند ما را مؤدب به اخلاق الهى گرداند، تا در رعايت حق معلّم و عمل به علم خود كوشا باشيم.^[76]

سخن آخر: (یادی از شهید مطهّری رحمه الله)

و چه خوب است که روز شهادت آیه الله مطهری رحمه الله را روز معلّم نامیدند. واقعاً آن شهید عزیز معلّمی بزرگ و شایسته بود.[77]

من با ایشان دوستی و ارتباط داشتم و او را می شناختم و این شناخت در دوران 45 روزه زندان در سال 42 به حدّ کمال رسید. رژیم منحوس پهلوی 53 نفر از علما و خطبای تهران را در آن ایّام دستگیر و در محیط کوچکی زندانی کرد؛ اطاقی که کمتر از هفتاد متر بود و سهم هر زندانی یک متر و نیم می شد! زندگی در چنان مکانی با آن محدودیّت ها کار آسانی نبود. برخی که ظرفیّت کمتری داشتند اظهار ناراحتی و حتّی گاه فزع می کردند؛ هر چند سخن خلافی نمی گفتند. امّا شهید مطهری از کسانی بود که روحیّه بسیار قوی داشت و در مباحث علمی که مطرح می شد شرکت فعّال داشت و نظرات خوبی ارایه می کرد. عاش سعیدا و مات سعیداً.[78]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir

منابع:

1. تفسیر نمونه

2. پیام قرآن

3. بیانات معظم له