بازشناسی ابعاد و زوایای مسألۀ «مهدویت» از منظر معظم له

بی شک مسئله مهدویت مخصوص جهان تشیع و قدمت آن پس از دوران امام عسکری(علیه السلام) نیست، بلکه در تمام اسلام مطرح بوده و حتی در زمان پیامبر اسلام(ص) هم مردم با قیام امام مهدی(عج)، آشنا شده بودند. [1]آن مسأله  به قدری روشن بوده که حتی مردم شام که از اسلام دور افتاده بودند با این موضوع آشنا بودند چراکه حضرت امام سجاد(علیه السلام) در این باره سخنرانی کرده بودند و برای معرفی خود فرمود:«منّا مهدی هذه الامّه ؛مهدی این امّت از ماست».[2]

در این بین باید دانست  مهدویت سه مرحله قبل، حین و بعد از ظهور دارد که  درباره دو مرحله حین و بعد از ظهور کمتر کار شده است؛ و شایسته است ابعاد و زوایای آن به نحو دقیق  در  حیطۀ کارهای علمی و پژوهشی گسترده مورد اهتمام قرار گیرد.[3]

اهمیت مسألۀ مهدویت

در خصوص مساله مهدویت مطالب فراوانی وجود دارد که حاکی از اهمیت فراوان آن مسأله است؛ به جرأت باید گفت مهدویت  جنبه اسلامی و شیعی و سیاسی پیدا کرده به همین دلیل از اهمیت فراوانی برخوردار است.[4] همین امر موجب شده است تا  دشمنان زیادی نیز علیه مهدویت فعالیت کنند که وهابیان و فرقه های ضاله، دشمنان اصلی آن به شمار می آیند و به مخالفت جدی با آن می پردازند و از آثار مثبت آن در جهان تشیع وحشت دارند.[5]

این اقدامات کور دشمنان در حالی است که در  آیات متعددی از قرآن  به مسأله مهدویت اشاره شده است از جمله در قرآن می خوانیم: «و لقد کتبنا فی الزّبور من بعد الذّکر أنّ الارض یرثها عبادی الصّالحون؛[6] و در حقیقت در زبور پس از تورات نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ی ما به ارث خواهند برد».[7]از آیه فوق می‌توان استفاده کرد که قیام کنندگان آخر الزمان از صالحان هستند، قیام نیز قیام صالحان است و نکته سوم اینکه این قیام کنندگان بخاطر برقراری صلح و صفا قیام می‌کنند و باید به این نکات توجه خاص داشته باشیم.[8]

این مهم در حالی است که  بعضی به دنبال فساد بیشتر در زمین به منظور ظهور امام عصر(عج) هستند در حالی که طبق این آیه« عبادی الصالحون» باید تقویت شوند و قوت بگیرند.[9]

البته علاوه بر نشانه‌هایی از مهدویت در قرآن؛ این نشانه‌ها در روایات نیز فراوان وجود دارد، علاوه بر این‌ها بعضی از اهل تسنن نیز به این مسأله معترفند تا جایی که کتابی با عنوان «فی تواتر ما جاء المهدی علی النبی» را تألیف کرده‌اند که این کتاب به دنبال تواتر در روایاتی است که از پیامبر در اثبات مهدویت رسیده است می‌باشند.[10]

با همۀ این تفاسیر تأسف آور است که  در خصوص مساله مهدویت در گذشته کار ریشه ای و دقیقی صورت نگرفته است ؛اگر چه جای خوشحالی است با راه اندازی برخی مراکز تخصصی، هم اینک فعالیت های مفید و قابل توجهی صورت می گیرد و امیدواریم در آینده شاهد گسترش فعالیت هر چه بیشتر این مراکز تخصصی در حوزه مهدویت باشیم.[11]

بررسی موضوع مهدویت، یک وظیفه است

سال های زیادی بود که مسئله مهدویّت،  در تحت پوشش  عناوین دیگر قرار گرفته بود و شکل و شمایل خودش را از دست داده بود و سبب شده بود که عدّه زیادی از معارف مهدوی  فاصله بگیرند.[12]

حال  اگر کسی می خواست درباره حضرت مهدی (عج) بحث کند، به او اتّهام حجتیّه بودن می زدند و مشکلاتی برای او پیدا می شد و یا به نفع گروه خاصی تمام می شد، امّا به زودی معلوم شد که باید حساب ها را از هم جدا کرد. ما که نمی توانیم درباره آن حضرت بحث نکنیم! به ویژه آنکه روشن است  عدهّ زیادی در طول تاریخ، از نام مقدّس «مهدی» سوء استفاده کرده اند. حتی اخیراً  در میان نامه هایی که برای ما آمده است، نامه ای بود که نوشته بود: «برگه ای به دست ما رسیده، به نام این که سیّد حسنی در عراق ظهور کرده است و مردم را دعوت کرده است و مراجع را به مباهله خوانده است.»![13]

لذا این سوء استفاده هایی که در گوشه و کنار جهان اسلام، از مسئله مهدویت می شود و شده است، مانع از این نیست که ما از این مسئله اساسی، خودمان را کنار بکشیم.[14]

مهدویّت، آب حیات است

باید دانست  مسئله مهدویت، مسئله بسیار مهمّی است. اهمیّت آن، وقتی روشن می شود که در بعضی از آیات، می خوانیم: «قل اَرَأیتم ان اَصَبَح ماؤکم غورا فمن یاتیکم بماءٍ معین؛[15] بگو به من خبر دهید اگر آبهای (سرزمین) شما در زمین فرو رود، چه کسی می‌تواند آب جاری و گوارا در دسترس شما قرار دهد؟!»

درروایت داریم که یکی از  تفاسیر «ماء معین»، امام زمان(عج) است. لذا حضرت مهدى (عج) و عدالت عالمگير او در روايات به« ماء معين؛ آب جارى» تشبيه شده است؛ يعنى هنگامى كه امام در مسند حكومت قرار گيرد همچون قصر رفيع محكمى است كه از دور و نزديك ديده ها را به خود جلب مى كند و پناهگاهى براى همگان است، اما هنگامى كه از مسند حكومت دور گردد و مردم اطراف او را خالى كرده، نااهلان بجاى او بنشينند به چاه پر آبى مى ماند كه به دست فراموشى سپرده شود، نه تشنه كامان از آن بهره مى گيرند و نه درختان و گياهان با آن پرورش مى يابند.[16]

آری  آب، مایه حیات است. هر کجا یک چشمه آب هست، نشانه زندگی و حیات است. تا آب نباشد، هیچ چیزی نیست. حال به همان اندازه که برای زندگی مادی ما، آب جاری ضرورت دارد، به همان اندازه، برای زندگی معنوی ما، یاد امام زمان، عشق به امام زمان، انتظار امام زمان، لازم است.آن چه گل های فضیلت و شکوفه های انسانیّت را بر شاخسار وجود ما آشکار می کند، «ماء معین» یعنی حضرت مهدی (عج) الشریف است.[17]

همه شنیده ایم که در روایت، حضرت مهدی (عج) به آفتاب پشت ابر تشبیه شده است. نور آفتاب، سرچشمه همه زیبای ها است! تمام گل های زیبا، تمام بال و پرهای پرندگان زیبا، تمام رنگ هایشان، از تابش نور آفتاب است. وقتی وجود مهدی به نور آفتاب تشبیه می شود، یعنی حسّ و حرکت و زیبایی و جنبش و حیات، از ناحیه حضرت مهدی (عج) است.[18]

مهدویت ؛مسأله ای جهان شمول

گفتنی است اعتقاد به وجود مهدى  (عج) كسى كه دنيا را پر از عدل و داد مى كند، آن گونه كه پر از ظلم و جور شده باشد، مخصوص ما نيست بلكه تمام مسلمين به آن عقيده دارند و بعضى از علماى اهل سنّت درباره متواتر بودن روايات مهدى (عج) كتاب مستقل نوشته اند؛ حتى در رساله اى كه چند سال قبل از طرف «رابطة العالم الاسلامى» در پاسخ سؤالى كه درباره حضرت مهدى (عج) شده بود ضمن تأكيد بر مسلّم بودن ظهور مهدى (عج) اسناد فراوانى از كتب معروف و معتبر درباره حضرت مهدى (عج) از پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل شده است؛^[19]،^[20]

هم چنین عقيده به ظهور يك رهايى بخش بزرگ و برچيده شدن بساط ظلم و ستم از ميان انسانها، و حكومت حق و عدالت منحصر به شرقيها و مذاهب شرقى نيست؛ بلكه يك اعتقاد عمومى و جهانى است كه چهره هاى مختلف آن در عقايد اقوام گوناگون ديده مى شود، و همه روشنگر اين حقيقت است كه  اين اعتقاد كهن ريشه اى در فطرت و نهاد انسانى؛ و در دعوت همه پيامبران، داشته است.[21]

از این امر می توان نتیجه گرفت که در اصل مسئله مهدویت به نحو جهانشمول، هیچ گونه تردید و شبهه ای وجود ندارد، بلکه اختلاف تنها در جزئیات آن است.[22]

مهدویت و چالشی بزرگ به نام سطحی نگری

کتاب های فراوانی در خصوص حضرت مهدی نوشته شده است که برخی از آن ها به صورت نقلی است؛ در حالی که استدلال های عقلی بسیار قوی نیز وجود دارد و می توان از مبانی عقلی به استنباط مهدویت پرداخت و به وسیله همین استدلال های عقلی قوی نتیجه مطلوبی دست یافت.[23]

تاسف برانگیز است که  برخی افراد، بحث مهدویّت را امروزه خیلی سطحی کرده اند. به عنوان نمونه آنان، بابی را به نام ملاقات گرایی باز کرده، می گویند، باید به دنبال ملاقات با حضرت بود ملاقات با امام زمان(عج)، راحت است و این فکر را در قالب کتاب ها و سخنرانی ها و اخیرا به وسیله مجلات و فضای مجازی به شدّت ترویج می کنند.[24]

این  عده سوء استفاده چی همیشه، از مهم ترین مسائل سازنده، به بدترین وجه سوء استفاده کرده اند؛ این  افراد نادرستِ گناهکارِ آلوده تحت عنوان مسائل مربوط به مهدویت، گاهی افراد را اغفال می کنند و سوء استفاده می کنند. در مجالس می آیند می گویند، چشم هایتان را ببندید که حضرت مهدی (علیه السلام) آمد و بوی حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را می شنویم و دیشب حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) را دیدیم و...![25]

این گونه برخوردها، یا ناشی از فکر کوتاه است و یا توطئه ای در کار است که می خواهند ابهت مسئله را بشکنند و خراب کنند! ما باید به هوش باشیم و جلوی این سوء استفاده ها را بگیریم! ما باید مراقب باشیم! کسانی که ناآگاهند، باید بیدارشان کنیم و با  آگاهان این جماعت، باید مبارزه کرد. بی شک کسانی که می آیند و خبر از نزدیک شدن ظهور می دهند، کارشان برای متزلزل کردن دل ها است![26]

هر کس وقت ظهور را تعیین کند، به ما دستور داده شده که تکذیبش کنیم و او را آدم کذّاب و درغگو بدانیم!هر کسی ادعای رؤیت کند، وظیفه مان این است که تکذیبش کنیم![27]

لذا مسائل مهدویت را به سطح پایین، نباید نازل دهیم! امام زمان به این کار راضی نیست! همیشه، ما، گرفتار دوستان نادان بودیم و دشمنان دانا! الان هم گرفتاریم! در این جبهه، دوستان نادان را بیش تر باید ارشاد کرد. حالا اگر یک جریان هایی باشد و یک حساب و کتابی، با آنان باید مبارزه کرد! در همه این مراحل، باید با منطق برخورد کرد. منطق ما، الحمد اللّه، در مسئله ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، خیلی قوی است.[28]

مهدویت؛ مسئله ای فرهنگی

با تمام تصوراتی که مردم از قیام حضرت مهدی(عج) دارند و بیشتر آن را قیامی نظامی می دانند، اما باید گفت که این قیام، نظامی نیست، بلکه قیامی به تمام معنا فرهنگی است.[29] يعنى سطح افكار مردم جهان آنچنان بالا رود كه بدانند مثلًا مسأله «نژاد» يا «مناطق مختلف جغرافيائى» مسئله قابل توجّهى در زندگى بشر نيست. تفاوت رنگها و زبانها و سرزمينها نمى توانند نوع بشر را از هم جدا سازد[30]

بی شک هيچ برنامه انقلابى بدون يك جهش فكرى و فرهنگى ، پايا و پويا نخواهد بود و رشد و تكامل لازم را نخواهد يافت؛[31]لذا در زمان ظهور حضرت، دنیا کاملا آمادگی پیدا می کنند و این آمادگی ممکن است براساس خسته شدن مردم از ظلم و جور و رشد فکری آنان باشد. [32]

بنابراین باید مردم را تشویق کنیم تا سطح فرهنگ شان را بالا ببرند و اگر سطح فرهنگ شان افزایش یابد و واقعا آماده ظهور شوند حضرت نیز ظهور خواهد کرد.[33]
  
آری باید به مردم اثبات کرد که حضرت مهدی(عج) فرزند رسول و رحمت للعالمین است و هرگز با قیامشان به دنبال ریختن خون مردم بی گناه نیست و حضرت به دنبال مسائل فرهنگی و ارشاد تبلیغ مردم است و دست بردن به شمشیر حضرت تنها در برابر معاندان اصلاح ناپذیر خواهد بود. [34]

معرفت زایی،عنصر کلیدی در مسألۀ مهدویت

اقداماتی و فعالیت هایی که تحت عنوان دهه بزرگداشت مهدویت، صورت می گیرد، اقدامات خوب و قابل تقدیری است، اما مسئله اصلی که باید به آن توجه داشت، بحث معرفت افزایی منتظران است.[35]

این که امروزه بعضی از افراد به سبب پایین بودن معرفت و شناخت راجع به امام زمان(عج) و فرهنگ صحیح مهدویت فریب می خورند، وظیفه همگان را در کسب معرفت صحیح دوچندان می کند. لذا ضرورت  کسب معرفت صحیح و اصولی در رابطه با امام زمان(عج) ضروری است ؛ حال اگر سطح معرفت تمامی افراد جامعه بالا برود، کسی در چنگال خرافات و دشمنان دین و امام زمان(عج) گرفتار نخواهد شد.[36]

مهدویت تبدیل به حلقه اتصال بین همه مسلمین شود

در شرایط فعلی که به وحدت امت اسلامی بسیار احتیاج داریم، باید حلقه های اتصال و اشتراک را پیدا و بر آن ها تأکید کنیم، در این بین  محبت اهل بیت(علیهم السلام) عامل وحدت است.[37]

حال برای تقویت وحدت  امت اسلامی می توان به موضوع مهدویت تمسک جست؛ و از آنجا که   تنها تفاوت این است که غالب اهل سنت می گویند، حضرت مهدی(عج) در آخرالزمان متولد می شوند، اما شیعه می گوید که ایشان قبلا متولد شده اند و موجود هستند، لذا اگر بر کلیات مهدویت تکیه کنیم و حکومت عدل و داد ایشان را تبیین کنیم، بسیار اثرگذار خواهد بود؛ از ابتدا حضرت مهدی(عج) به عنوان یک مسأله مسلم بین مسلمین بوده است، در روایات رسیده از پیامبر اسلام علائم چهره امام زمان(عج) بیان شده یعنی اصل مسأله، مسلم و قطعی بوده و خصوصیات و جزئیات بیان شده است.[38]

بنابراین مهدویت باید حلقه اتصالی باشد که سبب اتحاد بیشتر مسلمین شود ، البته تفاوت نظر نیز باید بیان شود، اما نباید موجب اختلاف باشد، بلکه نام مقدس امام زمان(عج) باید سبب وحدت بخش باشد.[39]

بی تردید  انتظار امام عصر(عج) سبب ایجاد امید و روحیه بیشتر در امت اسلامی است؛ زیرا انتظار، ملت های اسلامی را از ناامیدی نسبت به آینده نجات می دهد و ما معتقد هستیم که پایان دنیا پایانی باشکوه با ظهور حضرت است و نگاه به چنین آینده ای در روح انسان اثرات مثبتی می گذارد.[40]

امیدواریم همچنان که  امروزه  اربعین در حال تبدیل شدن به یک حلقه اتصال بین همه مسلمین است و امیدواریم مساله مهدویت نیز اینگونه شود، چرا که این حلقه های اتصال، سبب ناامیدی و ناکامی دشمنان می شود.[41]

با خرافات در عرصه مهدویت مقابله جدی شود

شکی نیست که در  مساله مهدویت سوء استفاده های گسترده ای می شود و باید مراقب بود؛ زیرا هر روز امام زمان و نایب امام زمان تازه ای مطرح می کنند و باید جلوی این سؤ استفاده ها را گرفت و مردم را هوشیار کرد. گاهی اوقات ما را در نامه ها تهدید هم می کنند که ما نایب امام زمان هستیم و اگر چنین و چنان نکنید چه می شود! و امثال این سخنان بی اساس.[42]

گسترش خرافات مختلف در خصوص مساله مهدویت بسیار خطرناک است و باید در این خصوص چاره اساسی اندیشید تا در آینده شاهد زیر سوال رفتن اصل مساله نباشیم. باید به سراغ دلایل قوی از کتاب و سنت برای اثبات وجود آن حضرت برویم؛ زیرا اگر یک دلیل آسیب پذیر باشد دیگر دلایل هم زیر سوال می رود و ما نباید به برخی افراد اجازه بدهیم تا این گونه با مساله مهدویت برخورد کنند.[43]

البته یک جبهه دوستان نادانی هستند که به خیال خام خود می خواهند کاری کنند. داستان های بدون ماخذ و خواب هایی که درست نیست، منتشر می کنند به گمان اینکه خدمت می کنند. باید آنها را راهنمایی و تشویق کرد و اطلاعات درست داد.[44]

از سوی دیگر مقابله با تفکرات افراطی و خرافی در مهدویت امر بسیار ضروری است؛ حال آنکه برخی افراد افراطی، خرافات را به مهدویت که یک مسأله مسلم اسلامی است وارد می کنند، گاهی ادعاهایی انجام می شود که مهدویت را از صورت علمی و منطقی خارج می کند که باید مراقب بود.[45]

باید دانست  دشمنان با خرافات به دنبال تضعیف آموزه مهم مهدویّت و انتظار هستند و با این کار می خواهند مسأله انتظار و ظهور را کمرنگ و بی اهمیّت و خرافی جلوه دهند.[46]

ضرورت  مقابله با مدعیان دروغین مهدویت

متاسفانه در حال حاضر برخی گروه های منحرف از مهدویت سوء استفاده های فراوانی می کنند که مدعیان دروغین مهدویت و کسانی که ادعای رویت می کنند از جمله گروه هایی هستند که از مساله مهدویت به نفع منافع نامشروع شخصی خود بهره می گیرند و باید مانع گسترش و فعالیت های آن ها شد.[47] آنان افرادی هستند که آگاهانه و یا ناآگاهانه منحرف اند، خطر آنها از دسته اول بیشتر است.[48]

به عنوان نمونه از نظر روایات متعدد اسلامی و اجماع علمای امامیه مسلم است که تعیین وقت برای ظهور آن بزرگوار جایز نیست، و هر کس چنین ادعایی کند باید او را تکذیب کرد، چرا این گونه تعیین وقت ها مخصوصا اگر همراه با تعیین فرمانده لشکر امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) و فرمانده لشکر مخالفان و تطبیق آن بر اشخاص موجود باشد بعد از آن که خلاف آن ظاهر شد ضربه سختی بر عقائد مردم نسبت به آن وجود مقدس که قطب عالم امکان است وارد می سازد و آن را سست می کند و شاید یکی از اهداف گردانندگان اصلی نیز همین بوده است.[49]

تطبیق دادن پاره ای از علامات ظهور آن حضرت ولیعصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) با توجیهات بی اساس و گاه مضحک و بدون هیچ حجت شرعی آن هم از سوی کسانی که تخصصی در این مسائل ندارند خطر دیگری است زیرا راه را برای سودجویان و دشمنان می گشاید که از این طریق استفاده کرده و آن علامات را با دستکاری و توجیهات خودساخته بر هر کس که مایل باشند تطبیق دهند و ضربه دیگری بر عقائد مردم وارد سازند.[50]

از این جهت است که باید گفت مدعیان دروغین مهدویت  دشمنان داخلی محسوب می شوند در صدد تضعیف ظهور جهانی حضرت بقیه الله الاعظم رحمه الله هستند.حال آنکه هرچه ما به زمان ظهور حضرت ولی عصر(عج) نزدیک می شویم، باید برنامه ها در جهت معرفی آن حضرت شتاب بیشتری به خود گرفته و گسترده تر شود. به ویژه آنکه امروز دشمنان خارجی به دنبال شبهه افکنی در مورد مهدویت و از بین بردن عقیده ظهور منجی هستند.لذا ما وظیفه داریم جلوی افرادی را که به هر نحوی به بیان خرافات و دروغ پردازی در این رابطه می پردازند، بگیریم.[51]

لزوم اجتناب از موازی کاری در فعالیت های مهدوی

بی شک تشکل های مهدوی باید دارای انسجام و نظم بیشتری باشند؛ بسیار خوب می شود، اگر مراکز تخصصی از کارهای پراکنده جلوگیری کنند، گاهی مؤسسات متعددی در یک زمینه تشکیل می شود و هیج ارتباطی بین آن ها وجود ندارد، لذا می گوئیم  وجود کارهای موازی در مسألۀ مهدویت باعث می شود که استعدادهای محدود انسان به هدر برود.[52]

مهدویت باید با اتکاء به حوزه های علمیه پیش برود

دفاع از حوزه مهدویت کاری حوزوی است و کسان دیگر نیز اگر  وارد شوند و حسن نیت هم داشته باشند، ممکن است دچارانحراف شوند، همانگونه که بعضاً شاهدیم افرادی فاقد سواد حوزوی  چه مشکلاتی ایجاد کردند و اگر به موقع جلوی آن گرفته نمیشد، تبدیل به یک معضل اجتماعی می شدند که بحمد الله مقابل آنها ایستادگی شده است.[53]

در این میان برادران عزیز و محترمی که در رشته تخصّصی مهدویّت مشغول فعالیّت هستید مسئولیتشان سنگین تر است؛ حقیقت، این است که حوزه علمیه قم، مسئولیّت های زیادی برای دفاع از حوزه تشیع دارد. یک بخش مهم آن، دفاع از حوزه مهدویّت است.[54] البته  موضوع مهدویت باید با اتکا به مرجعیت و حوزه های علمیه پیش برود[55]

لذا حوزه علمیّه قم، در شرایط فعلی، تنها پایگاه برای دفاع از اسلام و تشیع است. البته، امیدوارم حوزه علمیه نجف هم با قطع شرِّ اشغال کنندگان، بار دیگر زنده شود و به دفاع از حوزه تشیع بپردازد. حال با این وضع، آیا نباید رشته ای به نام مهدویّت، بررسی مسائل درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را بر عهده بگیرد؟[56]

با این تفاسیر می توان دریافت موضوع مهدویت باید با اتکا به مرجعیت و حوزه های علمیه پیش برود[57] در این بین تأسیس حوزه علمیه قوی در کنار مسجد جمکران لازم و ضروی است ؛هم چنین اینگونه کارها قدمی برای پرورش علم و پاسخ گویی به شبهات مهدویت و همچنین ارتقاء بینش مردم خواهد بود.[58]

سخن آخر

در خاتمه باید گفت با وجود اینکه فعالیت های زیادی در زمینه مهدویت انجام شده است ، لیکن در مقابل کاری که باید انجام بشود هنوز اول راه هستیم لیکن باید مطمئن بود که  به راه های روشن خواهیم  رسید[59]

برخی از دوستان را هم باید از این اشتباه درآورد که تنها با دعا و نماز خواندن مشکل حلّ نمی شود، اینها همه خوب است، اما باید تلاش شود تا انسان ها به معنای واقعی کلمه، امام زمانی شوند.[60]

در پایان پیوسته دست به دعا بر می داریم و تعجیل ظهور آن حضرت ولیعصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) را از خدا می خواهیم. اللهم عجل فرجه واجعلنا من شیعته الذابین عنه.[61]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir