ماه رجب از ماه هاى بسيار پرفضيلت؛[1] و بسيار پربرکت[2] است که خداوند آن را بر ساير ماه ها برترى بخشيده و احترام آن را عظيم شمرده است که در ادامه اهم فضیلت ها و اعمال آن ماه مبارک مورد واکاوی قرار می گیرد.[3]
مروری بر وقایع تاریخی ماه رجب
ماه مبارک رجب دارای ده روز تاریخی است که بعضی از آنها ایام ولادت و جشن است و بعضی از آنها ایام سوگواری و عزاداری است. ایام تاریخی این ماه از سایر ماه های سال بیشتر است.[4]
مطابق بعضى از روايات، اولین روز ماه رجب مصادف است با ولادت امام محمّد باقر عليه السلام در سال 57 هجرى قمرى،[5] دوم ماه رجب مطابق برخى از روايات مصادف است با روز ولادت امام علىالنّقى عليه السلام در سال 212 هجرى.[6] هم چنین شهادت امام على النّقى عليه السلام در سال 254 قمری در روز سوم ماه رجب واقع شده است.[7]،[8]
دهم ماه جب روز ولادت امام محمّد تقى عليه السلام طبق بعضى از روايات است.[9] هم چنین سیزدهم ماه رجب روز ولادت امير مؤمنان على بن ابىطالب عليه السلام است؛ بنا بر مشهور اين مولود عزيزِ جهانِ انسانيّت، 12 سال قبل از بعثتِ رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم در داخل خانه کعبه، چشم به جهان گشود.[10] پانزدهم ماه رجب مطابق برخى از نقلها، روز وفات حضرت زينب کبرا عليها السلام در سال 63 هجرى است.[11]
هيجدهم ماه روز وفات جناب ابراهيم، فرزند رسول خداست.[12] و بيست و پنجم ماه رجب نیز روز شهادت امام موسى بن جعفر عليه السلام در سال 183 هجرى است.[13] بيست و ششم ماه مطابق روايتى، روز وفات حضرت ابوطالب عليه السلام است.[14] و بيست و هفتم رجب آميخته است با ياد پيامبر اکرم صلّى الله عليه وآله وسلّم و بعثت پيامبر گرامى اسلام صلّى الله عليه وآله وسلّم به نبوّت است.[15] و روزهاى مهمّ تاريخى ديگر؛ از اين نظر ماه رجب یکی از ماههاى بسيار پرخاطره اسلامى است.[16]
ماه رجب؛ بهار خودسازی و معنویت
از روايات متعدّدى که درباره روزه هاى ماه رجب حتّى یک روز از آن وارد شده، اهمّيّت فوق العاده اين ماه، و عبادت و خودسازى در آن کاملًا روشن می گردد،[17]از مجموع احاديث به خوبى استفاده می شود که اين ماه، ماه تهذيب نفوس و خودسازى و آغاز یک دوره جديدِ سير و سلوک الى اللَّه است، که از ماه رجب آغاز و به ماه مبارک رمضان منتهى می شود؛[18]
چرا رجب «ماه خدا» نامیده شده است؟
و از تعبيرات بعضى از روايات برمی آيد که ماه رجب امتياز خاصّى دارد، تا آنجا که ماه رجب «ماه خدا» ناميده شده است[19]؛ منظور از شهر الله (ماه خدا) اشاره به یک ماه با عظمت و متعالى است [20] به اصطلاح اين گونه اضافه «اضافه تشريفيه» است که براى بيان عظمت چيزى آن را به خدا اضافه می کنيم[21] یعنی این ماه در میان دیگر ماه های سال به نحو خاص انتساب به خداوند پيدا کرده و شرافت يافته است.[22]
لذا «شهر اللّه» (ماه خدا) اشاره به نهايت شرف و عظمت ماه مبارک رجب است و اين که می توان در این ماه آثارى از صفات الهى را دریافت کرد[23]؛ وگرنه همه ماه ها ماه خداست.[24]
رجب؛ ماه بارش رحمت الهی
پيامبر اکرم صلّى الله عليه وآله وسلّم ماه رجب را «ماه اصَبّ» ناميده است، زيرا رحمت خدا در اين ماه بر امّت فرو می ريزد.[25]،[26] لذا ماه رجب ماه رحمت است، ماه مغفرت و آمرزش است؛ چراکه درياى لطف و بخشش پروردگار در اين ماه موّاج است،[27] ماه برکت است؛ چراکه انواع و مواهب معنوى الهى، همچون باران رحمت بر انسانها نازل می گردد.[28]
لیله الرغائب؛ شب پاداش ها
اوّلين شب جمعه ماه رجب را «ليلة الرّغائب» می گویند، «ليلة الرّغائب» يعنى شبى که به خاطر پاداش ها و فضيلت هاى فراوانى که دارد، مورد ميل و رغبت فراوان است و يا به معناى «شب پاداشهاى فراوان» است، زيرا «رغائب» جمع «رغيبه» است که هم به معناى «کار مورد رغبت» آمده است و هم به معناى پاداش و عطاى فراوان.[29]
رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم در روايتى که فضيلت ماه رجب را بيان می کرد فرمود: «از اوّلين شب جمعه ماه رجب غافل نشويد که فرشتگان آن را «ليلة الرّغائب» ناميدند».[30]
فضیلت عمره رجبیه از نگاه معصومین علیهم السلام
گفتنی است انجام «عمره»، در ماه رجب فضيلت فراوان دارد. طبق روايات اهل بيت عليهم السلام «عمره» در ماه رجب فضيلتى هم رديف حج دارد.[31] در روايتى از امام صادق عليه السلام آمده است: «افْضَلُ الْعُمْرَةِ، عُمْرَةُ رَجَبٍ؛ با فضيلت ترين عمره، عمره در ماه رجب است».[32]،[33]
در روايتى ديگر از امام صادق عليه السلام پرسيدند: «عمره در ماه رجب افضل است يا ماه رمضان؟» فرمود: «عمره در ماه رجب افضل است».[34] در روايتى آمده است که حضرت امام زين العابدين عليه السلام در ماه رجب به عمره رفته بود و شبانه روز، در کنار کعبه نماز بجا می آورد و پيوسته در سجده بود، و در حال سجده اين ذکر را می گفت: «عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِکَ، فَلْيَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِکَ»و در آن مدّت، چيزى افزون بر اين ذکر نمی گفت![35]،[36]
چرا ماه رجب یکی از ماه های حرام است؟
ماه رجب یکى از ماه هاى حرام است که آغاز و ادامه جنگ در آن، با دشمنان اسلام حرام می باشد مگر جنگ دفاعى،[37] و جنايات نيز در اين ماهها (ذى القعده، ذى الحجه، محرم و رجب)، ديه سنگين ترى دارد.[38]،[39]
بعضى از مفسران تحريم جنگ در اين چهار ماه را از زمان «ابراهيم خليل» می دانند که در عصر جاهليت عرب نيز به عنوان یک سنت به قوت خود باقى بود، هر چند آنها طبق اميال و هوس هاى خود گاهى جاى اين ماه ها را تغيير می دادند، ولى در اسلام همواره ثابت و لا يتغير است که سه ماه آن پشت سر هم «ذى القعده» و «ذى الحجه» و «محرم» و یک ماه جدا است و آن ماه «رجب» است.[40]
از آنجا که اسلام آيين رحمت و صلح و صفا، و مخالف جنگ و خونريزى و خشونت است، لذا عوامل بازدارندهاى را در حتّى در مورد جنگ هاى تحميلى و ناخواسته در نظر گرفته، که از جمله آنها حرمت جنگ در ماه هاى حرام است.[41]
لذا تحريم جنگ در اين چهار ماه یکى از طرق پايان دادن به جنگ هاى طويل المدة، و وسيله اى براى دعوت به صلح و آرامش بود، زيرا هنگامى که جنگجويان چهار ماه از سال اسلحه را به زمين بگذارند و صداى چکاچک شمشيرها يا صفير گلوله ها خاموش شود و مجالى براى تفکر و انديشه به وجود آيد احتمال پايان يافتن جنگ بسيار زياد است.[42]هم چنین می دانيم حج و عمره از عباداتى است که انسان را از جهان ماده جدا کرده و در محيطى مملو از معنويت فرو می برد. جنگ و جدال ها، خصومت ها، در مراسم حج و عمره به کلى کنار می روند و انسان به یک نوع رياضت مشروع الهى دست می زند، لذا به نظر می رسد[43] ماه رجب در کنار ماه های شوال، ذی القعده و ذی الحجه حرام قرار داده شد تا عمره کعبه بجای آورده شود.[44]
لازم به ذکر است اگر دشمن بخواهد از اين قانون اسلامى سوء استفاده کند و حريم ماه هاى حرام را بشکند اجازه مقابله به مثل به مسلمانان داده شده است.[45]
فضیلت و ثواب روزه ماه رجب از نظر روایات
مرحوم «شيخ صدوق» به سند معتبر از امام صادق عليه السلام نقل می کند که یکى از ياران آن حضرت در اواخر ماه رجب خدمتش رسيد، چون نظر مبارک امام عليه السلام به او افتاد، فرمود: آيا در اين ماه روزه گرفته اى؟عرض کرد: نه، فرمود: آن قدر ثواب از تو فوت شده که اندازه آن را کسى جز خدا نمی داند؛ اين ماهى است که خداوند آن را بر ساير ماه ها برترى بخشيده و احترام آن را عظيم شمرده، و براى روزه داشتن آن، پاداش هاى مهمّى قرار داده است. آن مرد عرض می کند: آيا اگر در بقيّه اين ماه روزه بدارم، به بخشى از ثواب می رسم؟ امام عليه السلام فرمود: آرى؛ سپس ثواب هاى مهمّى براى کسى که فقط روز آخر ماه، يا دو روز آخر ماه، يا سه روز آخر ماه را روزه بدارد، بيان فرمودند؛ مانند نجات از سکرات مرگ، عذاب قبر و لغزش بر صراط و شدايد قيامت و نايل شدن به برائت و رهايى از آتش دوزخ.[46]،[47]
در حديث ديگرى آمده است: «رجب» نام نهرى است در بهشت، از شير سفيدتر و از عسل شيرين تر؛ هر کس یک روز از اين ماه را روزه بدارد، از آن می نوشد![48] ،[49]
در حديث ديگرى از رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم می خوانيم: هر کس یک روز از اين ماه را روزه بگيرد، خشنودى عظيم خدا را به دست آورده، خشم الهى از او دور می شود، و درهاى جهنّم به روى او بسته خواهد شد![50]،[51] هر کس سه روز از اين ماه را که پنجشنبه و جمعه و شنبه باشد، روزه بگيرد، فضيلت بسيار دارد و همچنين در ساير ماه هاى حرام.[52]،[53]
ذکری که ثواب روزه گرفتن در ماه رجب را دارد
در روايتى از رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم آمده است: هر گاه کسى نتواند در اين ماه روزه بگيرد، هر روز صد مرتبه اين تسبيحات را بخواند، تا ثواب روزه آن را دريابد: سُبْحانَ الْإِلهِ الْجَليلِ، سُبْحانَ مَنْ لا يَنْبَغِى التَّسْبيحُ الَّا لَهُ، سُبْحانَ الْأَعَزِّ الْأَکْرَمِ، سُبْحانَ مَنْ لَبِسَ الْعِزَّةَ وَهُوَ لَهُ اهْلٌ.[54] پاک و منزّه است معبود باشکوه، پاک و منزه است کسى که تسبيح جز براى او شايسته نسيت، پاک و منزه است (خداوند) عزيز و گرامى، پاک و منزّه است آن که عزّت رداى اوست و او شايسته آن است.[55]
اعمال ماه رجب
اعمال اين ماه علاوه بر روزه گرفتن بر دو بخش تقسيم می شود:[56]
اعمال مشترک ماه رجب
اين اعمال مخصوص روز معيّنى نيست، بلکه در تمام ماه انجام می شود از جمله:[57]در تمام ماه رجب، اين دعا را بخواند: «يا مَنْ يَمْلِکُ حَوآئِجَ السَّآئِلينَ، ويَعْلَمُ ضَميرَ الصَّامِتينَ[58]...؛ اى مالک درخواست هاى نيازمندان، و داناى راز دلِ سکوت کنندگان...»[59]
هم چنین بخواند دعايى را که امام صادق عليه السلام در هر روز از ماه رجب آن را می خواندند: «خابَ الوافِدُونَ عَلى غَيْرِکَ، وَخَسِرَ المُتَعَرِّضُونَ الَّا لَکَ[60]...؛ وارد شوندگان بر غير تو نااميد شدند و روکنندگان به غير تو زيانکار شدند...»[61]
شيخ در «مصباح» از امام صادق عليه السلام روايت کرده است که آن حضرت فرمود: در ماه رجب اين دعا را بخوان: «اللهُمَّ انّى اسْئَلُکَ صَبْرَ الشَّاکِرينَ لَکَ[62]...؛ خدايا صبر شکرگزارانت را از تو می خواهم...»[63]
«سيّد بن طاووس» نيز اين دعا را در «اقبال»، روايت کرده است و از روايت او به دست می آيد که اين دعا از جامع ترين دعاها است که در همه اوقات می توان آن را خواند.[64]،[65]
شيخ طوسى می فرمايد: مستحبّ است، هر روز اين دعا را بخوانند: «اللهُمَّ يا ذَا الْمِنَنِ السَّابِغَةِ، وَالْألاءِ الْوازِعَةِ[66]...؛ خدايا، اى صاحب خير و برکت فراوان و نعمت هاى بی شمار...»[67]
مرحوم «شيخ طوسى» از شيخ کبير ابو جعفر محمّد بن عثمان بن سعيد، که از نوّاب چهارگانه حضرت مهدى عليه السلام است اين روايت را از آن حضرت نقل کرده است، که در هر روز از ايّام رجب، اين دعا را بخوان: «اللَّهُمَّ انّى اسئَلُکَ بِمَعانى جَميعِ ما يَدْعُوکَ بِهِ وُلاةُ امْرِکَ...[68]؛ خدايا از تو می خواهم به محتواى تمامى آنچه پيروان فرمانت تو را به آن می خوانند...»[69]
شيخ طوسى در روايت ديگرى از ناحيه مقدّسه حضرت مهدى عليه السلام، توسّط شيخ ابو القاسم حسين بن روح رحمه الله که از نوّاب خاص است اين دُعا را براى ايّام ماه رجب نقل کرده است: «اللهُمَّ انّى اسئَلُکَ بِالْمَوْلُودَيْنِ فى رَجَبٍ، مُحَمَّدِ بْنِ عَلِىٍّ الثَّانى، وَابْنِهِ عَلِىِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُنْتَجَبِ...[70]؛ خدايا از تو می خواهم به حقّ دو مولود ماه رجب محمد بن على دوم (امام جواد) و فرزندش على بن محمّد...»[71]
همچنين شيخ طوسى روايت کرده است از جناب ابو القاسم حسين بن روح رحمه الله، نايب خاصّ حضرت صاحب الأمر عليه السلام که فرمود: در ماه رجب، به هر یک از مشاهد مشرّفه که رفتى، با اين عبارت، آن معصوم را زيارت کن. وقتى که داخل شدى بگو: الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى اشْهَدَنا مَشْهَدَ اوْلِيآئِهِ فى رَجَبٍ...؛[72]حمد و سپاس مخصوص خداوندى است که ما را در ماه رجب در زيارتگاه دوستانش حاضر نمود...»[73]
«سيّد بن طاووس» از محمّد بن ذکوان روايت کرده است، که به امام صادق عليه السلام عرض کردم: اين ماه، ماه رجب است، به من دعايى بياموز که خداوند متعال مرا با آن منفعت بخشد! امام عليه السلام فرمود: بنويس بسم اللَّه الرّحمن الرّحيم و بگو در هر شب و روز از ماه رجب، پس از هر نماز: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ، يا مَنْ ارْجُوهُ لِکُلِّ خَيْرٍ، وَ آمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ کُلِّ شَرٍّ... ؛ به نام خداوند بخشنده مهربان، اى کسى که براى هر چيزى به تو اميدوارم، و از هر شرّى از خشمت ايمنى می جويم...»[74]
سپس آن حضرت، محاسن شريف خود را، با دست چپ خود گرفت و در حالى که انگشت سبّابه دستِ راستِ خود را حرکت داد، با حالت تضرّع و التجا اين دعا را خواند. سپس گفت: «ياذَا الْجَلالِ وَالْإِکْرامِ، ياذَا النَّعْمآءِ وَالْجُودِ...؛[75]اى صاحب شکوه و بزرگوارى، اى صاحب نعمتها و بخشش...»[76]
رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم فرمود: هر کس در ماه رجب صد مرتبه بگويد: أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِي لا إلهَ إِلَّا هُوَ، وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ و در پايان صدقه اى بدهد، خداوند کارش را به رحمت و مغفرت پايان دهد و هر کس چهارصد مرتبه آن را بگويد فضيلت شهيدان را دارد.[77]،[78]
همچنين رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم فرمود: کسى که در ماه رجب هزار مرتبه «لا الهَ الَّا اللَّه» بگويد، خداوند براى او حسنات فراوانى می نويسد.[79]،[80] در روايتى آمده است: «هر کس در ماه رجب، در وقت صبح، هفتاد مرتبه و شبانگاه نيز هفتاد مرتبه بگويد: «اسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ الَيْهِ»و پس از آن، دستها را بلند کند و بگويد: «أَللَّهُمَّ اغْفِرْ لي وَ تُبْ عَلَىَّ»اگر در همان ماه رجب بميرد، خداوند از او راضى خواهد بود ...».[81]
«سيّد بن طاووس» در «اقبال» فضيلت فراوانى براى خواندن سوره «قل هو اللَّه احد» در ماه رجب نقل کرده است؛ از جمله از رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم روايت کرده است: هر کس با نيّت پاک در ماه رجب، ده هزار مرتبه سوره «قل هو اللَّه احد» را بخواند، وارد عرصه قيامت شود در حالى که از گناه پاک باشد مانند روزى که از مادر متولّد شده است، و هفتاد فرشته به استقبال او می آيند و به وى بشارت بهشت را می دهند.همچنين آن حضرت براى هزار بار خواندن سوره «قل هو اللَّه احد» در اين ماه و حتّى صد بار نيز پاداش زيادى ذکر کرد.[82]،[83]
در روايت دیگر از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل شده است که آن حضرت فرمود: «هر کس یک روز از ماه رجب را روزه بدارد، و چهار رکعت نماز بگزارد (هر دو رکعت با یک سلام) و در رکعت اوّل صد مرتبه «آية الکرسى» بخواند و در رکعت دوم، دويست مرتبه «قل هو اللَّه احد»؛ پيش از مردن جاى خود را در بهشت می بيند و يا ديگرى جاى او را ببيند (و براى او توصيف کند)».[84]
گفتنی است می توان در طول ماه رجب شصت رکعت نماز بجا آورد به اين نحو که: در هر شب از اين ماه، دو رکعت نماز بخواند، در هر رکعت، یک مرتبه «حمد» و سه مرتبه «قل يا ايّها الکافرون» و یک مرتبه «قل هو اللَّه احد» بخواند و پس از سلام نماز، دستها را بلند کند و بگويد: لا الهَ الَّا اللَّهُ، وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ...؛ معبودى جز خدا نيست، يگانهاى که شریکى ندارد ...»و آنگاه دستها را به صورت خود بکشد.[85] در ادامه رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم فرمود: «هر کس اين عمل را به جا آورد، خداوند دعايش را مستجاب گرداند ...».[86]
مرحوم «علّامه مجلسى» در «زاد المعاد» روايتى را از امير مؤمنان على عليه السلام از رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم نقل کرده است که آن حضرت فرمود: هر کس در هر شب و يا در هر روز از ماه هاى رجب، شعبان و رمضان سوره «حمد»، «آيةالکرسى» و سورههاى «قل يا ايّها الکافرون»، «قل هو اللّه احد»، «قل اعوذ برب الفلق» و «قل اعوذ برب النّاس» را سه مرتبه بخواند و سه مرتبه بگويد:«سُبْحانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لا إلهَ إلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ اکْبَرُ، وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إلَّا بِاللَّهِ الْعَلِىِّ الْعَظيمِ» و سه مرتبه بگويد: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»و سه مرتبه بگويد: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنينَ وَ الْمُؤْمِناتِ» و چهارصد مرتبه بگويد: «اسْتَغفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إلَيْهِ» خداوند گناهانش را بيامرزد (هر چند زياد باشد) سپس در ادامه فرمود: اگر کسى در مدّت عمرش یک بار اين عمل را بجا آورد، خداوند در برابر هر حرفى پاداش فراوانى به وى عطا کند ...[87]
اعمال مخصوص شب ها و روزهاى ماه رجب
شب اوّل ماه: انجام اعمالى در اين شب با ارزش، مورد سفارش است:[88] از رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم نقل شده است که به هنگام رؤيت هلال ماه رجب، اين دعا را می خواند: اللّهُمَّ اهِلَّهُ عَلَيْنا بِالْأَمْنِ وَ الْإيمانِ...[89]؛ خدايا ما را با امنيّت و ايمان و سلامتى و اسلام در اين ماه داخل کن»[90]، غسل کردن و زيارت امام حسين عليه السلام....[91] همچنین احياى شب اوّل ماه نیز وارد شده است[92] روز اوّل ماه رجب نيز اعمالى وارد شده است از قبیل روزه گرفتن، غسل کردن،[93] زيارت امام حسين عليه السلام و خواندن نماز حضرت سلمان.[94]
هم چنین در شب سيزدهم ماه رجب نیز اعمالی وارد شده است. [95]گفتنی است روز سيزدهم ماه رجب مصادف با ولادت اميرالمؤمنين على عليه السلام است و اوّلين روز از ايّام البيض است. روزه گرفتن در اين روز، و دو روز بعد، ثواب فراوانى دارد.[96] روزه گرفتن در روز چهاردهم رجب نیز پاداش فراوانى دارد[97]،[98]
هم چنین شب نيمه ماه رجب شب ارزشمندى است که چند عمل در آن وارد شده است:[99]غسل، [100] احياى آن شب به عبادت،[101] زيارت امام حسين عليه السلام[102] و خواندن شش رکعت نماز، بجا آوردن سى رکعت نماز و خواندن دوازده رکعت نماز، هم چنین در روز نيمه رجب نیز غسل کردن،[103] زيارت امام حسين عليه السلام، بجا آوردن نماز جناب سلمان... وارد شده است.[104]
لازم به ذکر است عمل امّ داوود از مهمترين اعمال روز نيمه رجب است که براى برآمدن حاجات و رفع اندوه و غم، حلّ مشکلات و دفع ظلم ستمگران بسيار مؤثّر است.[105]
شب بيست و هفتم ماه رجب مصادف است با شب مبعث پیامبر اکرم صلّى الله عليه وآله وسلّم که از شب هاى مهمّ سال و بسيار ارزشمند است. و اعمالى براى اين شب نقل شده است؛ از جمله غسل کردن،[106] خواندن دوازده رکعت نماز پیش از نیمه شب[107] و زيارت حضرت امير مؤمنان على عليه السلام.[108]
باید اذعان نمود بزرگان دینی برای روز بيست و هفتم رجب، که روز مبعث است و بسيار شريف و با ارزش،[109] اعمالى ذکر کرده اند که عبارت است از: غسل،[110] روزه، زياد صلوات فرستادن، زيارت رسول خدا و امير مؤمنان عليهما السلام[111] و خواندن دوازده رکعت نماز.[112]
در روز آخر ماه رجب نیز نماز جناب سلمان وارد شده است، همچنين روزه نيز در اين روز پاداش فراوان دارد.[113]
سخن آخر: (از فرصت های معنوی ماه رجب غافل نشویم)
در خاتمه باید گفت بزرگان دين هنگامى که اين ماه وارد می شد، اهمّيّت ويژه اى به آن می دادند؛[114] حال خوشا به حال آنان که قدر و منزلت اين ماه را بدانند و از فرصت های معنوی ماه رجب غافل نشوند.[115] و چه زيباست که در اين ماه عزيز، تا حد توان از ظرفیت های معنوی ماه رجب المرجب بهره گیریم و جزء ميهمان هاى حقيقى و واقعى پروردگار شويم؛ که در صورت تحقق این مهم آلام ما تسکين خواهد یافت، دردهای مان درمان خواهد شد و قلب و روحمان به آرامش خواهد رسید.[116]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
[1] کليات مفاتيح نوين؛ ص 622.
[2] همان؛ ص 836.
[3] همان؛ ص 623.
[4] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ 1392/02/25.
[5] مصباح المتهجّد؛ ص 801.
[6] همان؛ ص 805، بحار الانوار؛ ج 50؛ ص 117؛ ح 9.
[7] مصباح المتهجّد، صفحه 805.
[8] کليات مفاتيح نوين؛ ص 622.
[9] مصباح المتهجّد، صفحه 805.
[10] همان؛ ص 805، زاد المعاد؛ ص 19.
[11] زينب الکبرى؛ ص 122.
[12] مصباح المتهجّد؛ ص 812.
[13] بحارالانوار؛ ج 48؛ ص 1؛ ح 1؛ ص 8.
[14] همان.
[15] همان؛ ص 813.
[16] کليات مفاتيح نوين؛ ص 623.
[17] همان.
[18] همان؛ ص 624.
[19] همان؛ ص 622.
[20] لغات در تفسير نمونه؛ ص 258.
[21] تفسير نمونه؛ ج 13؛ ص 495.
[22] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقين)؛ ج 1؛ ص 136.
[23] پيام امام امير المومنين عليه السلام؛ ج 1؛ ص 181.
[24] پيام قرآن؛ ج 2؛ ص 117.
[25] مصباح المتهجّد؛ ص 797.
[26] کليات مفاتيح نوين؛ ص 623.
[27] مثالهاى زيباى قرآن؛ ج 1؛ ص 7.
[28] همان؛ ص 8.
[29] کليات مفاتيح نوين؛ ص 635.
[30] همان.
[31] مصباح المتهجّد؛ ص 798.
[32] کافى؛ ج 4؛ ص 536؛ ح 6.
[33] کليات مفاتيح نوين؛ ص 636.
[34] فقيه؛ ج 2؛ ص 453؛ ح 2949.
[35] مصباح المتهجّد؛ ص 801، اقبال؛ ص 648.
[36] کليات مفاتيح نوين؛ ص 637.
[37] مستدرک الوسائل؛ ج 11؛ ص 48؛ ح 2 ، جواهر الکلام؛ ج 21؛ ص 32.
[38] کافى؛ ج 7؛ ص 281؛ ح 6.
[39] کليات مفاتيح نوين؛ ص 623.
[40] تفسير نمونه؛ ج 7؛ ص 406.
[41] از تو سوال مى کنند (مجموعه سوالات قرآنى از پيامبر اکرم صلّى الله عليه وآله وسلّم)؛ ص 61.
[42] تفسير نمونه؛ ج 7؛ ص 408.
[43] همان؛ ج 5؛ ص 87.
[44] همان.
[45] تفسير نمونه؛ ج 7؛ ص 409.
[46] امالى صدوق؛ ص 15؛ ح 7، بحار الانوار؛ ج 94؛ ص 32؛ ح 6.
[47] کليات مفاتيح نوين؛ ص 623.
[48] اقبال؛ ص 635.
[49] کليات مفاتيح نوين؛ ص 623.
[50] اقبال؛ ص 634.
[51] کليات مفاتيح نوين؛ ص 624.
[52] مقنعه؛ ص 375.
[53] کليات مفاتيح نوين؛ ص 624.
[54] اقبال؛ ص 637.
[55] کليات مفاتيح نوين؛ ص 624.
[56] همان.
[57] همان.
[58] اقبال؛ ص 643.
[59] کليات مفاتيح نوين؛ ص 624.
[60] اقبال؛ ص 643.
[61] کليات مفاتيح نوين؛ ص 625.
[62] مصباح المتهجّد؛ ص 802.
[63] کليات مفاتيح نوين؛ ص 626.
[64] اقبال؛ ص 643.
[65] کليات مفاتيح نوين؛ ص 626.
[66] مصباح المتهجّد؛ ص 802.
[67] کليات مفاتيح نوين؛ ص 626.
[68] مصباح المتهجّد؛ ص 803، بلد الامين؛ ص 179.
[69] کليات مفاتيح نوين؛ ص 626.
[70] مصباح المتهجّد؛ ص 804.
[71] کليات مفاتيح نوين؛ ص 630.
[72] مصباح المتهجّد؛ ص 821، اقبال؛ ص 631.
[73] کليات مفاتيح نوين؛ ص 630.
[74] همان؛ ص 633.
[75] اقبال؛ ص 644، بحار الانوار؛ ج 95؛ ص 390.
[76] کليات مفاتيح نوين؛ ص 633.
[77] اقبال؛ ص 648.
[78] کليات مفاتيح نوين؛ ص 634.
[79] اقبال؛ ص 648.
[80] کليات مفاتيح نوين؛ ص 634.
[81] اقبال؛ ص 648.
[82] همان.
[83] کليات مفاتيح نوين؛ ص 634.
[84] اقبال؛ ص 637.
[85] کليات مفاتيح نوين؛ ص 635.
[86] اقبال؛ ص 630.
[87] زاد المعاد؛ ص 12.
[88] کليات مفاتيح نوين؛ ص 637.
[89] اقبال؛ ص 627.
[90] کليات مفاتيح نوين؛ ص 637.
[91] زاد المعاد؛ ص 13.
[92] کليات مفاتيح نوين؛ ص 637.
[93] اقبال؛ ص 628.
[94] کليات مفاتيح نوين؛ ص 641.
[95] ر.ک: کليات مفاتيح نوين؛ ص 643.
[96] اقبال؛ ص 656.
[97] همان؛ ص 655.
[98] کليات مفاتيح نوين؛ ص 643.
[99] همان.
[100] زاد المعاد؛ ص 19 و 20.
[101] همان.
[102] همان.
[103] مصباح المتهجّد؛ ص 807.
[104] کليات مفاتيح نوين؛ ص 644.
[105] همان؛ ص 645.
[106] مصباح المتهجّد؛ ص 814.
[107] ر.ک: کليات مفاتيح نوين؛ ص 655.
[108] همان.
[109] همان؛ ص 656.
[110] مصباح المتهجّد؛ ص 814.
[111] زاد المعاد؛ ص 40.
[112] کليات مفاتيح نوين؛ ص 661.
[113] همان؛ ص 665.
[114] همان؛ ص 836.
[115] همان؛ ص 624.
[116] والاترين بندگان؛ ص 12.
