شرح زیارت اربعین از منظر معظم له

پیام امام حسین(علیه السلام) علی‌رغم میل باطنی دشمن،به شدت در دنیا گسترش یافته است[1]به نحوی که ما هرساله شاهد برگزاری هرچه باشکوه‌تر مراسم اربعین هستیم و مدیریت بیش از ۲۰ میلیون زائر در زیارت اربعین به نحو احسن انجام می گیرد[2] و حتی اهل سنت  و نیز جمعی از غیر مسلمانان و پیروان دیگر ادیان نیز در آن  مشارکت کرده و به آن  ملحق شده اند.[3] البته حساسیت دشمن نیز نسبت به این زیارت افزایش یافته است که باید همه مراقب دسیسه‌های دشمنان باشند.[4]

از سوی دیگر ضرورت شرح و تبیین  معارف والاى زیارت اربعین امام حسین بیش از پیش احساس می شود [5] به ويژه آنكه زيارت اربعين ويژه امام حسين عليه السلام است و درباره هيچ يك از ديگر معصومان چنين زيارتى وارد نشده است. [6]

سند زیارت اربعین

«شيخ طوسى» از «صفوان جمّال» روايت مى كند كه گفت: مولايم امام صادق عليه السلام در ارتباط با زيارت اربعين به من فرمود: هنگامى كه روز، بالا آمد خطاب به امام حسين عليه السلام مى گويى:«السَّلامُ عَلى وَلِىِّ اللَّهِ وَحَبيبِهِ، السَّلامُ عَلى خَليلِ اللَّهِ وَنَجيبِهِ...؛^[7]سلام بر ولىّ خدا و دوستدارش، سلام بر خليل خدا و محرم اسرارش...»^[8].

هم چنین مطابق روايت «شيخ طوسى» در «تهذيب» و «مصباح المتهجّد»، از امام حسن عسكرى عليه السلام، زيارت ^[9] اربعين يكى از علامات مؤمن به حساب آمده است. آن حضرت مى فرمايد: «علامات مؤمن پنج چيز است: 51 ركعت نماز گزاردن (17 ركعت نماز واجب و 34 ركعت نافله) در هر شب و روز، و زيارت اربعين و انگشتر در دست راست كردن و بر خاك سجده نمودن و بلند گفتن «بسم اللَّه الرحمن الرحيم (در نمازها)».^[10]،^[11]

ضرورت و اهمیت اهتمام به سنت زیارت اربعین

با توجه به کلام نورانی امام حسن عسكرى عليه السلام، زيارت ^[12]اربعين يكى از علامات مؤمن به حساب آمده است ^[13] که احتمالًا به خاطر آن است كه زيارت شهداى كربلا از روز اربعين آغاز شد.[14]

مرحوم علّامه مجلسى در پاسخ به این پرسش كه چرا چنين زيارتى در اين روز مستحب شمرده شد؟ در زاد المعاد مى نويسد: «چون جابر كه از بزرگان صحابه بود، اساس اين كار را گذاشت، مى تواند دليل فضيلت زيارت آن حضرت در اين روز شده باشد» ولى با اين حال، احتمال مى دهد وجوه ديگرى داشته باشد كه بر ما مخفى است.[15]،[16]

هم چنین می توان گفت اهميّت زيارت اربعين به سبب الحاق سرهاى شهدا در اين روز توسط امام سجاد عليه السلام و زيارت آن قبور پاك، توسط امام عليه السلام و كاروان حرم حسينى در اربعين است و اين عمل، به عنوان شعائر مهم شيعه مطرح شد.

با این تفاسیر  از جمله  سنّت هاى بيستم صفر و اربعين حسينى زيارت اربعين امام حسين عليه السلام است.[17]

لذا بر عاشقان امام حسين عليه السلام و عزاداران سرور و سالار شهيدان، و مشتاقان زيارت كربلاى معلّى فرض است با خواندن^[18]زيارت اربعين ، در بيدارى جامعه خود از خواب غفلت و ناآگاهى بكوشند. به ویژه که در عصر کنونی نیز  يزيديان و پيروان حكومت بنى اميّه در سراسر جهان در مسير جاهل نگه داشتن مردم تلاش مى كنند.^[19]

ضرورت تبیین  مضامین زیارت اربعین

خواندن زيارت اربعین ، در واقع  برقرار كردن ارتباط روحى و به وجود آوردن پيوند قلبى با آن حضرت است (چه از طريق حضور نزد مرقد حضرت سیدالشهدا(علیه السلام) باشد، يا ارتباط از راه دور، و فرستادن سلام و درود و تحيّت و اظهار ارادت و اخلاص به آستانشان، همراه با بيان فضايل، كرامات، عبادات، اطاعات و خدمات امام حسین(علیه السلام))، که آثار فوق العاده سازنده اى در تربيت نفوس زيارت كنندگان، و ارتقاى روح آنان و پرورش والاترين ارزش هاى معنوى و اخلاقى دارد.^[20]

حال  چنانچه زيارت كننده، بداند چه مى كند و چه مى گويد و چه مى خواهد؛ به خوبى مى تواند راه قرب الى اللَّه را با سرعت بپيمايد، و از كنار قبر آنان، با روحى باصفا، پاك از گناه و آماده براى اطاعت پروردگار و انجام وظايف انسانى بازگردد.^[21]

از این رو  توجّه به مقامات والاى امام حسین(علیه السلام) و ذكر صفات و سجاياى آن حضرت بازتابى شگرف درزائران اربعین حسینی خواهد داشت و اینگونه معارف و آموزه های آن حضرت ، انسان  را به سوی خود فرامی­خواهد و به زندگی او رنگ و بوی الهی می بخشید. ^[22]

كسانى كه كمترين آشنايى با مسايل روانى و روحيه الگوپذيرى انسان داشته باشند، تصديق ^[23] خواهند كرد كه اگر زائرى با توجّه و حضور قلب و با عنايت به «محتواى بلند كلمات و جملات زيارات اربعین» در حرم آن بزرگوار و دیگر حرم های ائمه اطهار (علیهم السلام)  حضور يابد، در هر جمله اى از اين زيارات يك درس مهمّ تربيتى و انسان ساز نهفته است.^[24]

همۀ این امور ضرورت تبیین و تشریح زیارات به ویژه زیارت اربعین را دو چندان می سازد البته زائران نیز باید  در مقام عمل هيچ قدمى كه صداقت او را در متن جملات پرمحتواى اين زيارت و ساير زيارات اثبات كند برندارد؟![25]

متن و ترجمه زیارت اربعین امام حسین علیه السلام

شیخ در تهذیب و مصباح روایت کرده از صفوان جمّال که گفت فرمود به من , مولایم حضرت صادق (علیه السلام) در زیارت اربعین که زیارت می‌کنی در هنگامى که روز بلند شده باشد و مى گویی:[26]

السَّلامُ عَلى وَلِىِّ اللَّهِ وَحَبيبِهِ، السَّلامُ عَلى خَليلِ اللَّهِ وَنَجيبِهِ، السَّلامُ ؛

سلام بر ولىّ خدا و دوستدارش، سلام بر خليل خدا و محرم اسرارش، سلام

عَلى صَفِىِّ اللَّهِ وَابْنِ صَفِيِّهِ، السَّلامُ عَلىَ الْحُسَيْنِ الْمَظْلُومِ الشَّهيدِ؛

بر برگزيده خدا و فرزند برگزيده اش، سلام بر حسين مظلوم شهيد (در راه خدا)

السَّلامُ على اسيرِ الْكُرُباتِ، وَقَتيلِ الْعَبَراتِ، اللَّهُمَّ انّى اشْهَدُ انَّهُ وَلِيُّكَ؛

سلام بر اسير در بند ناگوارى ها و كشته اى كه اشك فراوان بر او ريخته مى شود، خدايا گواهى مى دهم كه او به يقين ولىّ تو

وَابْنُ وَلِيِّكَ، وَصَفِيُّكَ وَابْنُ صَفِيِّكَ، الْفآئِزُ بِكَرامَتِكَ، اكْرَمْتَهُ بِالشَّهادَةِ؛

و فرزند ولى تو و برگزيده تو و فرزند برگزيده توست، كه به بزرگداشت تو رستگار گشته، او را با مقام شهادت گرامى داشتى

وَحَبَوْتَهُ بِالسَّعادَةِ، وَاجْتَبَيْتَهُ بِطيبِ الْوِلادَةِ، وَجَعَلْتَهُ سَيِّداً مِنَ السَّادَةِ؛

و به نيكبختى مخصوصش ساخته، و به پاكى ولادت برگزيدى، و او را آقايى از ميان بزرگان

وَقآئِداً مِنَ الْقادَةِ، وَذآئِداً مِنَ الذادَةِ، وَاعْطَيْتَهُ مَواريثَ الْأَنْبِيآءِ، وَجَعَلْتَهُ ؛

و پيشوايى از ميان پيشوايان، و مدافعى از مدافعان حق، قرار دادى و ميراث پيامبران را به او عطا نمودى، و او را

حُجَّةً عَلى خَلْقِكَ مِنَ الأَوْصِيآءِ، فَاعْذَرَ فىِ الدُّعآءِ وَمَنَحَ النُّصْحَ، وَبَذَلَ ؛

حجّت بر مخلوقاتت از ميان جانشينان قرار دادى، پس در دعوت مردم جاى عذرى باقى نگذاشت و در خيرخواهى دريغ نكرد،^[27]

مُهْجَتَهُ فيكَ لِيَسْتَنْقِذَ عِبادَكَ مِنَ الْجَهالَةِ، وَحَيْرَةِ الضَّلالَةِ، وَقَدْ تَوازَرَ؛

و خون قلبش را در راه تو بخشيد تا بندگانت را از نادانى و سرگردانى گمراهى رهايى بخشد، در حالى كه

عَلَيْهِ مَنْ غَرَّتْهُ الدُّنْيا، وَباعَ حَظَّهُ بِالْأَرْذَلِ الأَدْنى ، وَشَرى آخِرَتَهُ ؛

فريب خوردگان دنيا و آنان كه سهم خود را با پست ترين چيز معامله كردند و آخرت خود را

بِالثَّمَنِ الْأَوْكَسِ، وَتَغَطْرَسَ وَتَرَدّى فى هَواهُ، وَاسْخَطَكَ ^[28] وَاسْخَطَ؛

به ارزان ترين قيمت فروختند بر عليه او همپيمان شدند و به سبب هواى نفس سقوط كردند، و تو و پيامبرت را به خشم

نَبِيَّكَ، وَاطاعَ مِنْ عِبادِكَ اهْلَ الشِّقاقِ وَالنِّفاقِ، وَحَمَلَةَ الْأَوْزارِ؛

آوردند و از ميان بندگانت، از اهل اختلاف و دورويى و از حمل كنندگان بار گناه كه

الْمُسْتَوْجِبينَ النَّارَ، فَجاهَدَهُمْ فيكَ صابِراً مُحْتَسِباً، حَتّى سُفِكَ فى ؛

سزاوار دوزخند پيروى نمودند، پس در راه تو با شكيبايى و حسابگرانه با آنان جهاد نمود تا اين كه در راه

طاعَتِكَ دَمُهُ، وَاسْتُبيحَ حَريمُهُ، اللَّهُمَّ فَالْعَنْهُمْ لَعْناً وَبيلًا، وَعَذِّبْهُمْ عَذاباً؛

بندگيت خونش ريخته شد و حرمتش شكسته شد، خدايا آنان را بسيار لعنت كن و به عذاب دردناكت

اليماً، السَّلامُ عَلَيْكَ يَابْنَ رَسُولِ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَيْكَ يَابْنَ سَيِّدِ الْأَوْصِيآءِ؛

گرفتار ساز، سلام بر تو اى فرزند رسول خدا، سلام بر تو اى فرزند سرور جانشينان،

اشْهَدُ انَّكَ امينُ اللَّهِ وَابْنُ امينِهِ، عِشْتَ سَعيداً، وَمَضَيْتَ حَميداً، وَمِتَ ؛

گواهى مى دهم كه تو به يقين امين خدا و فرزند امين او هستى، كه با سعادت زندگى كرده و به نيكى از دنيا رفتى

فَقيداً مَظْلُوماً شَهيداً، وَاشْهَدُ انَّ اللَّهَ مُنْجِزٌ ما وَعَدَكَ، وَمُهْلِكٌ مَنْ خَذَلَكَ؛

و مظلومانه با شهادت درگذشتى، و گواهى مى دهم كه خداوند به آنچه به تو وعده داده وفا نمود، و آنكه را دست از ياريت كشيد هلاك كرد،

وَمُعَذِّبٌ مَنْ قَتَلَكَ، وَاشْهَدُ انَّكَ وَفَيْتَ بِعَهْدِ اللَّهِ، وَجاهَدْتَ فى سَبيلِهِ ؛

و آنكه تو را به شهادت رساند عذاب نمود، و گواهى مى دهم كه تو به عهد خدا وفا نموده و در راهش جهاد نمودى

حَتّى اتيكَ الْيَقينُ، فَلَعَنَ اللَّهُ مَنْ قَتَلَكَ، وَلَعَنَ اللَّهُ مَنْ ظَلَمَكَ، وَلَعَنَ اللَّهُ امَّةً؛

تا مرگت فرا رسيد، پس خداوند قاتلان تو و كسانى كه به تو ستم كردند و كسانى كه اين (واقعه) را

سَمِعَتْ بِذلِكَ فَرَضِيَتْ بِهِ، اللَّهُمَّ انّى اشْهِدُكَ انّى وَلِىٌّ لِمَنْ والاهُ، وَعَدُوٌّ؛

شنيده و به آن راضى شدند لعنت كند، خدايا گواهى مى دهم كه من دوستارانش را دوست دارم و با دشمنانش ^[29]

لِمَنْ عاداهُ، بِابى انْتَ وَامّى يَابْنَ رَسُولِ اللَّهِ، اشْهَدُ انَّكَ كُنْتَ نُوراً؛

دشمنم، پدر و مادرم فداى تو اى فرزند رسول خدا، گواهى مى دهم كه تو نورى

فىِ الْأَصْلابِ الشَّامِخَةِ، وَالْأَرْحامِ الْمُطَهَّرَةِ^[30]، لَمْ تُنَجِّسْكَ الْجاهِلِيَّةُ؛

در صلب هاى بلندمرتبه و رحم هاى پاكيزه بودى، كه دوران جاهليت

بِانْجاسِها، وَلَمْ تُلْبِسْكَ الْمُدْلَهِمَّاتُ مِنْ ثِيابِها، وَاشْهَدُ انَّكَ مِنْ دَعآئِمِ ؛

با ناپاكى هايش تو را آلوده نساخت و با لباس هاى آلوده اش تو را نپوشانيد و گواهى مى دهم كه تو از پايه هاى

الدّينِ، وَارْكانِ الْمُسْلِمينَ، وَمَعْقِلِ الْمُؤْمِنينَ، وَاشْهَدُ انَّكَ الْإِمامُ الْبَرُّ؛

دين و تكيه گاه مسلمانان و پناهگاه مؤمنان هستى و گواهى مى دهم كه تو پيشواى نيكوكار

التَّقِىُّ الرَّضِىُّ الزَّكِىُّ، الْهادِى الْمَهْدِىُّ، وَاشْهَدُ انَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِكَ كَلِمَةُ؛

پرهيزگار و پسنديده پاكيزه و راهنماى هدايت يافته اى و گواهى مى دهم كه امامان از فرزندان تو اساس

التَّقْوى ، وَ اعْلامُ الْهُدى ، وَ الْعُرْوَةُ الْوُثْقى ، وَ الْحُجَّةُ على اهْلِ الدُّنْيا؛

پرهيزكارى و نشانه هاى هدايت و ريسمان محكم (هدايت) و حجت (خدا) بر جهانيان هستند

وَاشْهَدُ انّى بِكُمْ مُؤْمِنٌ، وَ بِايابِكُمْ مُوقِنٌ، بِشَرايِعِ دينى وَخَواتيمِ عَمَلى ؛

و گواهى مى دهم كه به شما ايمان دارم و به واسطه قوانين دينم و عواقب عملم به بازگشت شما مطمئنم

وَقَلْبى لِقَلْبِكُمْ سِلْمٌ، وَامْرى لِأَمْرِكُمْ مُتَّبِعٌ، وَنُصْرَتى لَكُمْ مُعَدَّةٌ، حَتّى ؛

و دلم تسليم دل شما و عملم پيرو عمل شماست، و آماده يارى شمايم تا اين كه

يَاْذَنَ اللَّهُ لَكُمْ، فَمَعَكُمْ مَعَكُمْ لامَعَ عَدُوِّكُمْ، صَلَواتُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ، وَعلى ؛

خداوند به شما اجازه دهد، پس آن كه با شماست با شماست نه با دشمنان شما، درود خدا بر شما و بر

ارْواحِكُمْ وَاجْسادِكُمْ، وَشاهِدِكُمْ وَغآئِبِكُمْ، وَظاهِرِكُمْ وَباطِنِكُمْ، آمينَ ؛

ارواح و بدن هاى شما و بر حاضر و غائبتان و بر ظاهر و باطنتان، دعايم را بپذير

رَبَّ الْعالَمينَ؛ اى پروردگار جهانيان.^[31] آنگاه دو ركعت نماز مى خوانى و دعا مى كنى به آنچه خواهى، سپس برمى گردى.^[32]

و دیگر زیارتی است که از جابر منقول است؛ مرحوم «علّامه مجلسى» از «سيّد بن طاووس» نقل مى كند كه يكى از دوستان جابر بن عبدالله به نام عطا (عطيّه) مى گويد: روز بيستم ماه صفر با جابر بن عبداللَّه انصارى بودم، وقتى به «كربلا» رسيديم در آب فرات غسل كرد و پيراهن پاك و تميزى كه با خود داشت پوشيد و به من گفت: آيا از بوى خوش چيزى به همراه دارى؟ گفتم: آرى! قدرى از آن بر سر و بدن پاشيد و پا برهنه روانه شد، تا به مزار حضرت رسيد، نزد سر مبارك امام حسين عليه السلام ايستاد و سه مرتبه اللَّه اكبر گفت و افتاد و بى هوش شد.وقتى به هوش آمد شنيدم كه گفت «السَّلامُ عَلَيْكُمْ يا آلَ اللَّه ...»^[33]كه عيناً همان زيارت نيمه رجب است .^[34]

سخن آخر:(تدبر در زیارت اربعین؛ نقشۀ راه حصول معرفت حسینی)

در خاتمه باید گفت آثار و ثواب زيارت ها هم چون زیارت اربعین براى كسى در نظر گرفته شده است كه زيارت بامعرفت انجام دهد.[35]،[36] زیرا هدف اصلى تدبّر و انديشه و تفكّر در مضامين عالى آن است.[37]

از سوی دیگر برای شیعه بودن،غیر از خواندن ادعیه و زيارت ، امور متعدّدى مانند فداكارى، ايثار، معرفت ، تقوا و ... نیاز است.^[38]بلکه تمام تمام زندگى ما خانه، بازار، ادارات، سفر، حضر و ... همه بايد بوى معارف حسینی دهد.^[39]لذا بايد براى شيعه بودن خيلى زحمت كشيد، چرا كه محبّ بودن آسان و شيعه بودن مشكل است و ما در ابتداى راه هستيم و بايد از آنها كمك بخواهيم تا شيعه شويم.^[40]

حال اگر فاقد اين مهم هستيم، بايد با تدبر و تفکر ؛ در راه تحصيل معارف ناب زیارت اربعین بكوشيم؛ مخصوصاً، در ایام اربعین امام حسین(علیه السلام) كه روح انسان آمادگى بيشترى داردو فرصت بسيار مناسبى براى تحقق این مهم و تحصيل شرايط وجود دارد.^[41]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir