اسلام براى وحدت و يكپارچگى جامعه اسلامى و انسجام و استحكام آن، اهمّيّت فوق العاده اى قائل شده است و هر چيز اين وحدت را تحكيم كند مورد علاقه اسلام است.[1] لذا پايه مسائل فكرى و عقيده اى بر اساس «توحيد و وحدت» شکل گرفته است که زير بناى اجتماع اسلامى را تشكيل مى دهد.[2]
در این بین عید سعید غدیر بزرگترین عید اسلام و تشییع است و همگان وظیفه دارند این روز با عظمت را بزرگ بشمارند.[3] زیرا تعيين جانشين براى پيامبر صلّى اللّه عليه وآله وسلّم و سرنوشت آينده اسلام و مسلمين در غدير خم رقم خورده است.[4]
لذا تبلور رشد اسلام و قدرت آن، در حجّة الوداع محقق شد كه بنا بر بعضى از روايات بيش از يكصد هزار نفر براى زيارت خانه خدا با پيامبر صلّى اللّه عليه وآله وسلّم حركت كردند؛ و اين بزرگ ترين اجتماع روحانى در آن عصر به شمار می رفت.[5]
غدیر؛ پایه اصلی دین مبین اسلام
غدیر، عید ولایت و دوام و بقای اسلام است و نباید هرگز فراموش شود که، غدیر پایه اصلی دین مبین اسلام به شمار می آید.[6] بی تردید غدیر پایه اصلی تمام حوادثی است که بعد از پیامبر اکرم صلّى اللّه عليه وآله وسلّم به وجود آمده است.[7]
غدیر؛ ابلاغ امامت و ولایت حضرت علی علیه السلام برای امت اسلامی
غدیر، روزی است كه رسول خدا صلّى اللّه عليه وآله وسلّم پس از انجام حج در سال دهم هجرى به هنگام مراجعت به مدينه، مردم را در وادى «غدير» جمع كرد و فرمان خدا يعنى نصب على عليه السلام به امامت و ولايت بر امّت اسلامی را به آنان ابلاغ كرد.[8] روز با شكوهی كه نااميد كننده كفّار بود و موجب جلب رضايت الهى گشت و دين و نعمت پروردگار كامل گشت، و پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه وآله وسلّم در راستاى اجراى فرمان پروردگار، علىّ بن أبی طالب عليهما السلام را به ولايت منصوب كرد و رسماً خلافت آن حضرت را به همه مسلمانان اعلام كرد.[9]
چيزى كه پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه وآله وسلّم تا سال آخر عمر شريفش بطور رسمى آن را بيان نكرده بود و همسنگ و همطراز رسالت و نبوّت خاتم الانبياء بود و عدّه زيادى براى مبارزه با آن هم قسم شده بودند و خداوند براى حفظ پيامبر صلّى اللّه عليه وآله وسلّم در اجراى اين مأموريّت تضمين داده بود، همان مسأله مهم و سرنوشت ساز جانشينى پيامبر صلّى اللّه عليه وآله وسلّم بود، زيرا هر چند پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه وآله وسلّم مسأله ولايت على عليه السلام را بارها مطرح كرده بود ولى به صورت رسمى و در حضور مسلمانان سراسر جهان بيان نشده بود.[10]
لذا خداوند صریحاً دستور ابلاغ فرمان ولايت حضرت على عليه السلام را در آیه ذیل صادر کرد و فرمود: «يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَّبِّكَ وَإِنْ لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ؛ اى پيامبر آنچه را از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است به طور كامل (به مردم) ابلاغ كن؛ و اگر چنين نكنى، رسالت او را انجام نداده اى. خداوند تو را از (خطرات احتمالى) مردم حفظ مى كند».[11]،[12]
با اين تأكيد شديد چاره اى جز ابلاغ اين رسالت نبود، و لذا پيغمبر صلّى اللّه عليه وآله وسلّم هنگام بازگشت از حجة الوداع در سرزمين غدير خم خطبه اى خواند و در ضمن آن با صداى رسا كه همه مى شنيدند فرمود: «ألَسْتُ أوْلى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أنْفُسِهِمْ؟ فقالوا: اللَّهُمَّ نَعَمْ، فقال: مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهذا عَلِيٌ مَوْلَاهُ ...؛ آيا به شما از خودتان اولى نيستم (ولى و سرپرست و صاحب اختيار شما نمى باشم) عرض كردند: آرى، فرمود: هر كس من مولا و سرپرست او هستم، على مولا و سرپرست اوست».[13]سپس براى تأكيد اين موضوع در موارد مختلف گاهى صريحاً، گاهى به اشاره اين مطلب را تعقيب فرمود، و وظيفه خود را در پيشگاه خدا انجام داد.[14]
بدين جهت، اين مأموريّت عظيم و بزرگ به هنگام بازگشت آن حضرت از حجّة الوداع و در صحراى غدير خم به بهترين شكلى انجام شد و پيامبر صلّى اللّه عليه وآله وسلّم با معرفى على عليه السلام به عنوان جانشين خويش، رسالتش را تكميل كرد.[15]
غدیر؛ نقشه ی راه نظام سیاسی اسلام
ترديدى نيست كه بقاى صلح و ثبات و آرامش و رعايت حقوق انسانها در برابر يكديگر، به حكومت[16] و نظام سياسى اجتماعى كامل، بستگى دارد؛ زيرا بدون وجود حكومت، هرج و مرج، جامعه را فرا مى گيرد و هيچ انسان عاقلى را نمى توان يافت كه حكومت و نظام سياسى را يكى از ضرورى ترين مسائل اجتماعى نشناسد.[17]
بر اين اساس، هنگامى كه عقل تشكيل نظام سياسى را در راستاى پيشگيرى از هرج و مرج و ايجاد انتظام و انسجام و تحقّق پيشرفت امور، ضرورى اعلام كرده،[18] و هرج و مرج را ضد خواست فطرت آدمى و سبب نابودى همه ارزشها می داند.[19] دين نيز وجوب تأسيس و اجراى آن را لازم و واجب مى داند.[20]
لذا يكى از كارهاى مهم پيامبر صلّى اللّه عليه وآله وسلّم تعيين خليفه و رهبر سياسى اجتماعى براى مردم پس از خود مى باشد. پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه وآله وسلّم در فكر رهبرى سياسى اجتماعى پس از خود نيز بود و بر اين اساس، به منظور آنكه امّت اسلامی، بعد از او احساس خلأ رهبرى نكند به امر خدا در صحراى غدير خم، على عليه السلام را به رهبرى و پيشوايى مردم، معرفى كرد و آنچه از جانب خدا در ضمن دو آيه شريفه «يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ[21]؛ ای پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملاً (به مردم) برسان!» و «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ[22]؛ امروز، دین شما را کامل کردم» بر آن حضرت نازل گشت را بر مردم ابلاغ[23] كرد و فرمود:«من كنت مولاه فهذا عليّ مولاه[24]؛ من مولاى كسى هستم كه على مولاى اوست».[25]
در این زمینه يزيد كناسى از امام باقر عليه السلام سؤال مى كند:... آيا حضرت على عليه السلام، از جانب خدا و رسولش حجّت بر مردم در زمان حيات رسول مكرم بود؟ آن حضرت پاسخ داد: «... نعم يوْم أقامه للناس، نَصَبَه علماً و دعاهم إلى ولايته و أمرهم بطاعته؛ آرى از روزى كه او را به عنوان رهبر برگزيد و مردم را به پذيرش رهبرى آن حضرت دعوت كرد و آنان را به اطاعتش مأمور فرمود».[26]،[27]
در تبیین این مسأله باید گفت یکی از ويژگى های مأموريّت پيامبر صلّى اللّه عليه وآله وسلّم در ولایت و امامت حضرت علی علیه السلام اين است كه عدّه اى با آن مخالفت مى كنند و مخالفت آنها بقدرى جدّى و شديد است كه حاضرند پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه وآله وسلّم را از سر راه بردارند، اما به راستی مسلمانان كه با نماز و روزه و حجّ و جهاد و مانند آن مخالفتى نداشته اند، پس حتماً اين مأموريّت، يك مسأله سياسى است و عدّه اى براى مخالفت با آن، كمر به مبارزه بسته اند و حاضرند در اين راه در مقابل پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه وآله وسلّم هم بايستند![28]
از این رو هنگامى كه تمام اين جهات را نظر مى گيريم و بيطرفانه و منصفانه بر روى آن مطالعه مى كنيم و بدور از تعصّب و لجاجت به قضاوت مى نشينيم،[29] مبنی بر اینکه ولايت، بر امور جامعه (مردم) از مهم ترين واجبات دينى است و مصلحت زندگى بنى آدم تأمين نمى شود مگر آنكه داراى تشكيلات سياسى اجتماعى باشند[30] و یا «حكومت » بخشى از ولايت است و آن عبارت است از زمامدارى و سرپرستى در مورد نظم كشور اسلامى، شهرها و روستاها، حفظ مرزها و دفاع در مقابل دشمن و در یک سخن، سرپرستى هر آن چه مربوط به نظام سياسى و اقتصادى جامعه و مصالح عامه آنان است كه با مشاركت مردم صورت[31] مى گيرد.[32]،[33] به چيزى جز مسأله ولايت و جانشينى پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه وآله وسلّم، كه در غدير خم به صورت رسمى مطرح شد نمى رسيم.[34]
ولايتی که به معناى اجراى قانون اسلام توسّط أئمّه معصومين عليهم السّلام و جانشينان آنان باشد؛ ولايتى از نماز و روزه و حج و زكات بالاتر است و نتيجه اش حكومت اسلامى است که از ولايت حضرت على عليه السلام در غدير خم نشأت گرفته است.[35]
غدیر؛ اکمال دین نبوی؛ تجلی وحدت شیعه و سنی
هنگامى كه روز عيد غدير، كه روز هجدهم ذى الحجّه است، فرا رسيد، پيامبر صلّى اللّه عليه وآله وسلّم فرمود: «هر كسى كه من مولاى او هستم، اين على (يعنى علىّ بن أبی طالب، نه على ديگر) مولاى اوست» سپس آيه اكمال دين نازل شد.[36]
با تأمل در فراز قرآنی «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً؛ امروز، دین شما را کامل کردم؛ و نعمت خود را بر شما تمام نمودم؛ و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم» می توان دریافت در روز با شكوه و پراهمّيّت غدیر، دين مبین اسلام بر اثر حادثه اى كه رخ داد كامل گشت و نعمتهاى الهى بر مسلمانان تمام و كامل شد؛ شكوه و عظمت روز غدیر و حادثه اى كه در آن اتّفاق افتاده، بقدرى فراوان است كه خداوند اسلام را به عنوان آيين هميشگى پذيرفته است.[37]
نباید فراموش نمود دشمنان اسلام پس از ناكامى در تمام توطئه ها، جنگ ها، سمپاشی ها، تفرقه افكنی ها، مبارزات و خلاصه بعد از تمام تلاشهايى كه براى محو اسلام داشتند، تنها به یک چيز دل بسته بودند و آن اين كه پيامبر از دنيا برود و پس از ارتحال آن حضرت مخصوصاً با توجّه به اين كه پسرى ندارد تا جانشين او بشود و تاكنون نيز بطور رسمى جانشينى براى خود تعيين نكرده است، بتوانند به آرزوى خود[38] برسند و ضربه نهايى را بر اسلام وارد كنند. امّا وقتى ديدند آن حضرت در روز هجدهم ذى الحجّه سال دهم هجرت، در صحراى غدير خم و در بين جمعيّت انبوه و كم نظير مسلمانان، عالم ترين، قدرتمندترين، آگاه ترين و نيرومندترين فرد جهان اسلام را به جانشينى خود انتخاب كرد، آرزوهاى خويش را باد رفته ديدند و تنها روزنه اميد آنها بسته شد و از نابودى اسلام مأيوس شدند.[39]
لذا وقتی نمونه كامل فرد با ايمان و عمل صالح، يعنى على عليه السّلام به جانشينى پيامبر صلّى اللّه عليه وآله وسلّم نصب شد و به مضمون جمله «الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ[40]؛ امروز، کافران از (زوال) آیین شما، مأیوس شدند» مسلمانان در آرامش و امنيت نسبى قرار گرفتند و نيز به مضمون«و رضيت لكم الاسلام دينا[41]؛ و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم» آيين مورد رضايت پروردگار در ميان مسلمانان استقرار يافت.[42] لذا این روز حلقه وحدت بین سنی و شیعه است.[43]
ولایت، محور اتحاد امت اسلامی
بی شک ولايت، اساسى ترين مسأله اسلام است؛[44] زیرا همان طور كه از آیات قرآن کریم استفاده می شود، اكمال نعمت و اتمام دين در آن روز، در سايه ولايت تحقّق يافت؛ امروز هم اتمام نعمت، چه نعمتهاى مادّى و چه نعمتهاى معنوى، و اكمال دين، در تمام ابعاد و شاخه هايش، در سايه ولايت است. بدون ولايت، هر چند به ظاهر دين عمل شود و پوسته اعمال و عبادات انجام شود، ولى بى شک به مرحله قبول و پذيرش درگاه الهى نمى رسد؛ بنابراين، اتمام نعمت و اكمال دين در هر عصر و زمانى در سايه تمسّك به ولايت عملى خواهد بود.[45]
حال اگر مى خواهيم دشمنان اسلام، در هر زمان مأيوس و نااميد شوند به ولايت چنگ بزنيم و آن را زنده نگهداريم؛ زيرا همان طور كه آن روز، طرح ولايت باعث يأس[46] دشمنان گرديد، امروز نيز زنده نگه داشتن و چنگ زدن به آن، باعث نااميدى منافقان و دشمنان خواهد شد.[47]
امروز بايد همه متوجّه امام غائب از نظرها و حاضر در دلها، حضرت حجّة بن الحسن العسكرى عجّل الله تعالى فرجه الشّريف، باشيم و بر حول محور او بچرخيم؛ زيرا ولايت آن حضرت بهترين حلقه اتّصال تمام شيعيان با سليقه هاى مختلف است؛ بنابراين، زنده بودن ولايت، نويدبخش وحدت و اتّحاد و يكپارچگى است و اين، آغاز خوشبختى و برق اميد رهايى است، همانگونه كه اختلاف و پراكندگى منشأ بدبختى و انحطاط مى باشد.[48]
اگر كشورهاى پراكنده اسلامى تنها به همين اصل اساسى عمل مى كردند و دست در دست يكديگر مى دادند و متّحد و يكپارچه مى شدند، داستان اسفبار فلسطين هر از چند گاهى تكرار نمى شد و آن مسلمانان مظلوم در مقابل چشم جهانيان پرپر نمى گشتند.[49] بنابراين، غدیر عید ولایت و ضامن دوام و بقای اسلام است،[50] و تنها راه يأس و ناامیدی كفّار و غلبۀ بر آنان، تمسّك به ولايت است.[51]
غدیر؛ نماد وحدت و اخوت اسلامی
در صدر اسلام، مسلمانان علاوه بر آن كه همه خود را برادر يكديگر مى دانستند هركدام با فرد يا افرادى عقد اخوت و پيمان برادرى بستند. اين پيمان احترام فوق العاده اى دارد.[52] از جمله طبق روايتى، عقد اخوت ميان «پیامبر صلّى اللّه عليه وآله وسلّم» و «على علیه السلام» ميان دانشمندان اسلام مسلّم است.[53]
حال به سبب عظمت روز «غدير» و مباركى و ميمنت آن، مناسب است كه برادران مؤمن، با يكديگر در اين روز، عقد اخوّت و برادرى بخوانند و پيوند برادرى، وحدت و همکاری را ميان خويش عميق تر سازند.[54]
آری غدیر براى تحكيم پايه هاى اخوّت اسلامى و اتّحاد صفوف مسلمين در برابر دشمنان اسلام، مؤلفه ی کلیدی به شمار می آید.[55]
سخن آخر
در خاتمه باید گفت امت اسلامی باید با حقیقت غدیر آشنا شوند،[56] به ویژه در دنیایى که ظلم و ستم، تبعیض‌ها و بى‌عدالتى‌ها، و انواع مفاسد اخلاق حاکم است، واقعه ی غدیر فرصت بسیار خوبى به همه مسلمانان مى‌دهد که به زندگى پر رمز و راز و آموزنده امیر مومنان على علیه السلام آشناتر شوند و راه بهتر زیستن را بیاموزند.[57] همان آقاى بزرگوارى که حتى براى برادرش با دیگران کمترین امتیازى در برابر قانون الهى قائل نبود و گرفتن پوست جوى از دهان مورچه‌اى را با تمام ثروت‌هاى دنیا برابر نمى‌دانست.[58]
چه خوب است که مسلمانان همگى گرد مشعل غدیر گردآیند و دست اتحاد و وحدت به هم دهند و در برابر ظالمان و خودکامگانى که آنها را به جان هم مى‌اندازند تا هستى آنها را غارت کنند و فرهنگ فاسد خود را بر آنها تحمیل نمایند، بایستند.[59]
امیدوارم دوستان مولا علی علیه السلام از سخنانى که موجب تفرقه است بپرهیزند و در مراسم جشن‌هاى شادى غدیر با اجتناب از رفتارهای وحدت شکن، مسائل اخلاقى را کاملاً رعایت کنند.[60]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
[1] انوار هدايت، مجموعه مباحث اخلاقى؛ ص 581.
[2] اسرار عقب ماندگى شرق؛ ص 44.
[3] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم پیاده روی عید غدیرخم؛ «کاروان شادی بیعت» از حرم حضرت معصومه سلام الله علیها تا مسجد مقدس جمکران؛ 1396/06/18.
[4] برگزيده تفسير نمونه؛ ج 1؛ ص 536.
[5] پيام قرآن؛ ج 8؛ ص 40.
[6] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم پیاده روی عید غدیرخم؛ «کاروان شادی بیعت» از حرم حضرت معصومه سلام الله علیها تا مسجد مقدس جمکران؛ 1396/06/18.
[7] همان.
[8] كليات مفاتيح نوين؛ ص 887.
[9] آيات ولايت در قرآن؛ ص 56.
[10] آيات ولايت در قرآن؛ ص 30.
[11]سوره مائده؛ آيه 67.
[12] آيين ما (اصل الشيعة)؛ ص 154.
[13] «حديث غدير از احاديث متواتر است. راويان حديث، از صحابه و تابعين و محدثان اسلامى، آن را در هر قرنى به صورت متواتر نقل كرده اند. 110 نفر از صحابه، 89 تن از تابعين، و 3500 نفر از علما و محدثان اسلامى آن را نقل كرده اند و در 360 كتاب معروف اسلامى آمده است كه شرح آنها در اين مختصر نمى گنجد». ر.ک: « كنزالعمّال»؛ ج 2؛ ص 153 - 154 - 213 ،« مستدرك»، ج 3؛ ص 122- 129 ،«مناقب ابن مغازلى»؛ ص 16- 23، «سنن ترمذى»؛ ج 5؛ ص 632، «حلية الاولياء»؛ ج 4؛ ص 22؛ ج 5؛ ص 27- 364، «تاريخ الاسلام»؛ ج 2؛ ص 629، «اسنى المطالب»؛ ص 5، «مجمع الزوائد»؛ ج 9؛ ص 103- 108، «الغدير ما فيض القدير»؛ ج 6؛ ص 218، «تهذيب التهذيب»؛ ج 7؛ ص 337.
[14] آيين ما (اصل الشيعة)؛ ص 154.
[15] آيات ولايت در قرآن؛ ص 30.
[16] دائرة المعارف فقه مقارن؛ ج 1؛ ص 521.
[17] همان؛ ص 522.
[18] همان.
[19] همان.
[20] همان.
[21] سوره مائده؛ آيه 67.
[22] همان؛ آيه 3.
[23] دائرة المعارف فقه مقارن؛ ج 1؛ ص 530.
[24] ر.ک: الغدير، عبقات الانوار، پيام قرآن؛ ج 9 .
[25] دائرة المعارف فقه مقارن؛ ج 1؛ ص 530.
[26] ر. ك: كافى؛ ج 1؛ ص 383.
[27] دائرة المعارف فقه مقارن؛ ج 1؛ ص 531.
[28] آيات ولايت در قرآن؛ ص 30.
[29] همان.
[30] دائرة المعارف فقه مقارن؛ ج 1؛ ص 523.
[31] همان؛ ص 438.
[32]. أنوار الفقاهة؛ كتاب البيع؛ ج 1؛ ص 447.
[33] دائرة المعارف فقه مقارن؛ ج 1؛ ص 439.
[34] آيات ولايت در قرآن؛ ص 30.
[35] همان؛ ص 71.
[36] همان؛ ص 65.
[37] همان؛ ص 54.
[38] همان.
[39] همان؛ ص 57.
[40] سوره مائده؛ آیه 3.
[41] همان.
[42] برگزيده تفسير نمونه؛ ج 1؛ ص 492.
[43] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم پیاده روی عید غدیرخم؛ «کاروان شادی بیعت» از حرم حضرت معصومه سلام الله علیها تا مسجد مقدس جمکران؛ 1396/06/18.
[44] آيات ولايت در قرآن؛ ص 69.
[45] همان.
[46] همان؛ ص 68.
[47] همان؛ ص 69.
[48] همان.
[49] همان.
[50] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم پیاده روی عید غدیرخم؛ «کاروان شادی بیعت» از حرم حضرت معصومه سلام الله علیها تا مسجد مقدس جمکران؛ 1396/06/18.
[51] آيات ولايت در قرآن؛ ص 69.
[52] پيام امام امير المومنين عليه السلام؛ ج 15؛ ص 559.
[53] قرآن و آخرين پيامبر: تجزيه و تحليل مستدل و گسترده اى درباره عظمت و اعجاز قرآن از دريچه هاى گوناگون؛ ص 259.
[54] كليات مفاتيح نوين؛ ص 895.
[55] وهابيت بر سر دو راهى؛ ص 139.
[56] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم پیاده روی عید غدیر خم؛ «کاروان شادی بیعت» از حرم حضرت معصومه سلام الله علیها تا مسجد مقدس جمکران؛ 1396/06/18.
[57] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به مناسبت دهه غدیر؛ 1396/06/05.
[58] همان.
[59] همان.
[60] همان.
