بی تردید زیربنای ازدواج و تشکیل خانواده باید بر اساس الگوها و معیارها و ارزشهای صحیح صورت گیرد.[1] در حالی که امروزه مسئله تشکیل خانواده و ازدواج جوانان به صورت یکی از پیچیده ترین مسائل حادّ اجتماعی درآمده است، و کمتر خانواده ای است که دارای دختر و پسر جوانی باشد و از این موضوع ناله نکند و رنج نبرد.[2]
انبوهی از مشکلات طاقت فرسا این مسأله مهم و در عین حال ساده زندگی را در کام خود فرو برده، و به صورت هیولایی وحشتناک درآورده است؛ دختران زیادی در خانه ها مانده و در انتظار ازدواجند. درحالی که هیچ مشکل اصولی ندارند، خود را در برابر انبوهی از مشکلات جانکاه و در برابر موانع غیرقابل عبوری مشاهده می کنند.[3]
از آن سو نیز پسران زیادی سنین شاداب جوانی را پشت سر گذارده، و هنوز در خم یک کوچه، در آرزوی تشکیل خانواده اند؛[4] زیرا آداب و رسوم زشت اجتماعی، و پیرایه های غلطی که به این امر حیاتی بسته اند آنها را از رسیدن به مقصود باز می دارد.[5]
در این میان تعلیمات ارزشمند اسلام، این مسأله را با دقّت و موشکافی عجیبی مورد بررسی قرار داده، و برای تشکیل خانواده سالم و خالی از هرگونه کژی و ناموزونی، از هیچ برنامه مؤثّری فروگذار ننموده است،[6] اینچنین است که برای حصول تعلیمات حقیقی اسلام در این زمینه، باید ویژگی ها و سبک ازدواج علی علیه السلام با بانوی اسلام، فاطمه زهرا سلام الله علیها که به عنوان اسوه و الگوی پرارزش برای و تابلوی زنده تعلیمات حیاتبخش اسلام مورد واکاوی قرار گیرد.[7]
ایمان و تقوا؛ معیار اصلی در انتخاب همسر
نمی توان انکار کرد که هنوز هستند افرادی که بیش از هر چیز به عفّت و نجابت و ایمان و اخلاق و حسن سلوک و ایثار و فداکاری و صفا و تقوای همسر آینده خود می اندیشند، و ارزش او را با این مسائل تعیین می کنند، ولی نمی توان تعیین کرد که چند[8] درصد اجتماع مسلمانان امروز اینچنین فکر می کنند![9]
لذا در روایتی آمده است ابوبکر و عمر هر کدام خدمت پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم برای خواستگاری فاطمه سلام الله علیها رفتند، و پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم پاسخ منفی به آنها داد. هنگامی که علی علیه السلام به سراغ حضرتش آمد با پیشنهاد او موافقت فرمود در حالی که[10] علی بن ابی طالب علیه السلام دستش از مال و ثروت دنیا کوتاه بود و از معیارهای عصر جاهلی چیزی نداشت[11] لذا در گفتگوی مردم مدینه، ناگهان این صدا در همه جا پیچید که پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم می خواهد تنها دخترش را به همسری علی بن ابی طالب علیه السلام درآورد.[12]
پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم جمله مهمّی در این زمینه که ارزش های اسلامی را در مسأله خواستگاری و ازدواج روشن می سازد، فرمود: «وَاللَّهِ لَقَدْ انْکَحْتُکِ اکْثَرَهُمْ عِلْمَاً وَ افْضَلَهُمْ حِلْماً وَ اوَّلَهُمْ سِلْماً[13]؛ به خدا سوگند کسی را به همسری فاطمه سلام الله علیها درآوردم که از همه آنها علمش بیشتر، و حلمش برتر است، و نخستین کسی است که اسلام را پذیرفته است».[14]
در حدیث دیگری این مطلب به شکل گسترده تری مطرح شده است. در این حدیث می خوانیم فاطمه سلام الله علیها هنگامی که سخن بالا را از رسول اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم شنید، شادمان و مسرور شد. لیکن پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم در فرصتی دیگر خواست بهره افزونتری در این زمینه به او دهد، لذا فرمود: «یا فاطِمَةُ، لِعَلِیٍّ ثَمانُ خِصالٍ: ایْمانُهُ بِاللَّهِ وَ بِرَسُوْلِهِ، وَ عِلْمُهُ، وَ حِکْمَتُهُ وَ زَوْجَتُهُ وَ سِبْطاهُ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ، وَ أمْرُهُ بِالْمَعْرُوفِ، وَنَهْیُهُ عَنِ الْمُنْکَرِ، وَ قَضاؤُهُ بِکِتابِ اللَّهِ.[15]ای فاطمه! علی هشت فضیلت دارد: ایمان به خدا و پیامبرش، علم و دانش، و حکمت، و همسر او، و فرزندانش حسن و حسین، و امر به معروف و نهی از منکر نمودن و داوری او به کتاب اللَّه!»[16].
آری وجود آن حضرت از فرق تا قدم مملوّ از ایمان و ارزش های اصیل اسلامی بود؛ حضرت علی علیه السلام، از طریق ایمان و عمل صالح در بالاترین حدّ آن به این سرمایه بزرگ ازدواج دست یافته است و هم خداوند متعال محبّت وی را در دل و قلب مردم جای داده است.[17]
خواستگاری پر از عشق و حیا
در تاریخ آمده است امّ سلمه همسر باوفای پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم به آن حضرت عرض کرد؛ برادر و پسر عمویت علی علیه السلام دوست دارد اجازه دهید همسرش فاطمه سلام الله علیها را به خانه خود ببرد، و از این راه به زندگی خویش سر و سامانی بخشد.[18]
پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم فرمود: چرا علی شخصاً این پیشنهاد را با من در میان نگذاشت؟ امّ سلمه عرض کرد: شرم و حیاء مانع بود. در این جا پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم به امّ ایمن فرمود: علی را خبر کن.[19]
لذا هنگامی که امیرمؤمنان علی علیه السلام به خواستگاری فاطمه سلام الله علیها آمد، چهره مبارکش از شرم گلگون شده بود. پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم با مشاهده او شاد و خندان فرمود: برای چه نزد من آمدی؟ولی امیرمؤمنان علی علیه السلام به خاطر شرم و حیاء و ابهت پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم نتوانست خواسته خود را مطرح کند، لذا سکوت کرد.[20]
سکوت از سر حیاء؛ سکوتی برتر از سخن
امروزه فقدان مفهوم حیاء در کشورهای «غربی» و «غرب زده» دختران و پسران را در انتخاب همسر آیندۀ خود، با چالش های متعددی مواجه کرده است،[21] حال آنکه حیاورزی که هنوز بر خانواده های مذهبی حاکم است زن را در هاله زیبایی از قداست و پاکی قرار می دهد، و به گوهر گرانبهایی تبدیل می کند که دارای ارزش فوق العاده ای است، در حالی که حذف مسأله حیاء زن را به ابتذال می کشاند و از ارزش و بهای او می کاهد.[22]
لذا هنوز در میان قشر دین دار، معمول است که در مجالس عقد به هنگام گرفتن وکالت از دختر برای اجرای صیغه ازدواج، شخص وکیل باید چند مرتبه پیشنهاد وکالت را تکرار کند تا زن با آن موافقت نماید، آن هم با گفتن یک کلمه «بله» که تمام گوش های حاضران منتظر شنیدن آن است، و حیاء مانع می شود که عروس به سرعت این کلمه را بگوید، و به هنگامی که این واژه کوچک آمیخته با آنهمه حیاء در فضای مجلس می پیچد، غریو هلهله و شادی از حاضران برمی خیزد.[23]
این حیاء و شرم، به زن ارزش می بخشد. حال آن را با ازدواج های وقیح اینترنتی و برآمده از فضای مجازی مقایسه کنید که چقدر مبتذل و مشمئز کننده است![24]
جالب اینکه در روایات اسلامی آمده است که در مورد دوشیزگان شنیدن «بله» نیز لازم نیست، همان سکوت معنی دار و آمیخته با حجب و حیاء که حاکی از رضایت آنها باشد، کافی است.[25]
این الگو از بانوی بزرگ اسلام فاطمه زهرا سلام الله علیها بجا مانده، هنگامی که افرادی از سرشناسان مکّه و مدینه خدمت پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم به خواستگاری دخترش زهرا سلام الله علیها آمدند و پیشنهاد آنها را برای بانوی اسلام بازگو کرد، فاطمه سلام الله علیها قیافه درهم کشید، و روی برگردانید و نشان داد که قلباً به این گونه پیشنهادها هرگز راضی نیست.[26]
ولی هنگامی که علی علیه السلام برای خواستگاری زهرا سلام الله علیها خدمت پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم آمد،[27] پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم فضایل امیرمؤمنان علی علیه السلام را برای دخترش بازگو کرد و فرمود: من می خواهم تو را به همسری بهترین خلق خدا در آورم، نظر تو چیست؟[28]فاطمه سلام الله علیها که غرق در شرم و حیاء بود سر به زیر انداخت و چیزی نگفت[29] و سکوت کرد و صورت برنگرداند، و هیچ اثر نارضائی نشان نداد. پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم برخاست و این جمله تاریخی را (با خوشحالی) فرمود: اللَّهُ أکْبَرُ سُکُوتُها اقْرارُها[30] خدا بزرگتر از آن است که توصیف گردد، سکوت دخترم به منزله دلیل بر اقرار او است!».[31]
و در پی این ماجرا عقد ازدواج بوسیله پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم بسته شد.[32]
نفی ازدواج اجباری؛ سیرۀ نبوی در سبک ازدواج فاطمی و علوی
بی شک ازدواج باید با رضایت کامل و آزادی اراده و اختیار و بدون هیچ گونه اجبار صورت گیرد.[33] لذا حضرت علی علیه السلام هنگامی که به قصد خواستگاری فاطمه سلام الله علیها نزد پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم رفت، پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم که از درون امیرمؤمنان علی علیه السلام با خبر بود، چنین فرمود: «لَعَلَّکَ جِئْتَ تَخْطِبُ فاطِمَةَ؟؛ شاید به خواستگاری فاطمه آمدی؟»[34]
عرض کرد: آری، برای همین منظور آمدم. پیامبر فرمود: ای علی! قبل از تو مردان دیگری نیز به خواستگاری فاطمه آمدند، هر گاه من با خود فاطمه این مطلب را در میان می نهادم روی[35] موافق نشان نمی داد، و اکنون بگذار تا این سخن را نیز با خود او در میان نهم.[36]
از این رو درست است که این ازدواج آسمانی است و باید بشود، اما شخصیت فاطمه سلام الله علیها خصوصاً، و احترام و آزادی زنان در انتخاب همسر عموماً ایجاب می کند که پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم بدون مشورت با فاطمه سلام الله علیها اقدام به این کار نکند.[37]
مهریه حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها؛ الگویی برای پیوندهای امروزی
افراط و تفریط در مسئله مهریه، مانند بسیاری از مسائل دیگر، هنوز بر جامعه ما حاکم است. بعضی چنان به سراغ مهریّه های سنگین می روند و خطّ و نشان برای آن می کشند که گویی تمام افتخار و ارزش زن در آن خلاصه می شود، لذا کمی مهریّه را دلیل بر بی شخصیّتی زن، و زیادی آن را مایه افتخار و مباهات و نشانه عظمت او می پندارند.[38]
بسیاری از مردم چنان برای مهریّه چانه می زنند که گویی[39] می خواهند خانه و ملکی را خرید و فروش کنند. نه تنها به مهریّه های نسیه و در ذمّه بلکه مهریّه های نقدی از نوع «پول رایج» قانع نیستند، چراکه با گذشت زمان کاهش پیدا می کند و ارزش آن کاسته می شود. باید حتماً «سکّه های طلا» و «املاک ششدانگ» و مانند آن باشد!.[40]
از سوی دیگر بعضی (به تقلید از جوامع غربی) بطور کلّی با مهریّه مخالفند، و آن را بی معنی می دانند؛ درحالی که مهریّه یک نوع اکرام و احترام نسبت به مقام والای زن است، و در واقع هدیه است از سوی شوهر که دلیل محبّت، و نشانه جدّی بودن پیمان زناشویی است.[41]
هم چنین مهریّه می تواند تا حدّی خسارت اقتصادی زن را در صورت جدایی جبران کند، زیرا می دانیم زنانی که از شوهر خود طلاق می گیرند شانس کمتری برای ازدواج دارند تا مردان آنها.[42]
در تعالیم اسلام در عین حال توصیه مؤکّد برای سبک کردن مهریّه نموده است چنانکه علی علیه السلام می فرماید: «لا تُغالُوا بِمُهُورِ النِّساءِ فَتَکُونَ عَداوَةً[43] مهریّه های زنان را گران و سنگین نکنید، چرا که سبب عداوت و کینه توزی می شود».[44]
اکنون ببینیم مهریّه فاطمه سلام الله علیها چه بود؟ بدون شک ازدواج بهترین مردان جهان با سیّده زنان عالم دختر پیامبر بزرگ اسلام صلوات الله علیهم اجمعین باید از هر نظر الگو باشد، الگویی برای همه قرون و اعصار.[45]
لذا پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم رو به امیرمؤمنان علی علیه السلام کرد و فرمود: چیزی داری که مهریه همسرت قرار دهی؟ عرض کرد: پدر و مادرم به فدایت، تو از زندگی من به خوبی آگاهی که جز شمشیر و زره و شتر چیز دیگری ندارم.[46]
پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم فرمود: درست است، شمشیرت به هنگام کارزار با دشمنان اسلام مورد نیاز است؛ و با شتر نیز باید نخلستان را آب دهی، و در مسافرت ها از آن استفاده کنی؛ بنابراین تنها زره را می توانی مهریه همسرت بنمایی، و من دخترم فاطمه را در برابر همین زره به عقد تو درآوردم».[47] شاید بیشترین قیمتی که در تواریخ درباره این زره نوشته شده، پانصد درهم است.[48] که مستحبّ است اندازه مهر بیش از مهر السنّة[49] (پانصد درهم ) نباشد.[50]
لازم به ذکر است برخی به زعم خود گاه برای تیمّن و تبرّک در کنار مهریّه های سنگین چند میلیونی، مهریّه پانصد درهمی حضرت زهرا سلام الله علیها را نیز ضمیمه می کنند! که بسیار مضحک است.[51]
صورت جهیزیه حضرت فاطمه زهر سلام الله علیها
همه کس فلسفه جهیزیّه را درک می کند؛ زوجین که می خواهند زندگی مشترک جدیدی را آغاز کنند باید حدّاقلّ وسائل زندگی داخلی را دارا باشند، وگرنه مجبورند سربار پدر و مادر گردند که این موضوع هم مایه ناراحتی آنها است، و هم استقلال زوجین را از بین می برد.[52]
ولی غالب مردم این حقیقت را فراموش می کنند که صلاح و مصلحت دو همسر آن است که زندگی را از جای ساده ای شروع کنند و اگر می خواهند توسعه دهند این کار تدریجاً صورت گیرد، مسلّماً کشیدن بار چنین زندگی آسانتر است، و روح محبّت و دوستی و صفا و معنویّت در چنین زندگی ساده ای موج می زند، و ارزشهای والای اخلاقی در زیر آوارهای جهیزیّه سنگین دفن نمی شود.[53]
حقیقت آن است که گاه از سالیان دراز، هَمّ و غمّ پدر و مادر دختر تهیّه جهیزیّه است، حتّی از خوراک روز، و شام شب، باید بکاهند، تا یک جهیزیّه سنگین را تهیّه کنند، و به اصطلاح آبروی خود را حفظ کرده، و به پندار خود دخترشان را سربلند سازند![54]
در حالی که می دانیم فلسفه جهیزیّه، آغاز یک زندگی ساده و آبرومند و توأم با خوشبختی و شادکامی است، نه مسابقه های زشت و نمایش های سخیف و شرم آور.[55]
حال آنکه باید جهیزیّه ازدواج برترین زنان جهان با برگزیده ترین مردان تاریخ بعد از پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم رامورد توجّه قرار دهیم و از آن الهام بگیریم.[56]
بی شک جهیزیه بانوی اسلام همچون مهریه اش باید الگویی برای همگان باشد؛[57] در حدیث آمده است که تمام مهریّه بانوی اسلام فاطمه زهرا سلام الله علیها و هزینه های جهیزیّه و عطریات او از پول زرهی تأمین شد که علی علیه السلام برای جنگ خریده بود.[58]
پیداست که تا چه حد وسائل زندگی جدید این دو زوج خوشبخت جهان بشریّت ساده و بی آلایش و دور از هرگونه تشریفات بوده است.[59]
صورت جهیزیّه بانوی اسلام سلام الله علیها و به اصطلاح ریز اقلام آن را نیز ارباب سیر و تواریخ نوشته اند که مطالعه آن انسان را با عالمی از صفا و زهد و وارستگی عجیب روبه رو می سازد، که عظمت و شکوه بی نظیر و خیره کننده اش هر انسان آزاده ای را به خضوع در برابر آن وامی دارد که به شرح ذیل است:[60]
1- یک فرش مصری که داخل آن پشم بود
2- یک سفره چرمی
3- یک متّکای چرمی که داخل آن لیف درخت خرما بود
4- یک عبای خیبری
5- یک مشک آب
6- چند کوزه
7- چند ظرف و کاسه سفالین
8- یک ظرف برای آب و آب کشی (مطهره)
9- یک پرده نازک پشمی
این بود مجموعه جهیزیّه زهرا سلام الله علیها طبق روایت.[61]،[62]
عظمت و شکوهی که در این جهیزیّه ساده نهفته است، و پیام و الهامی که به فرزندان اسلام در تمام قرون می دهد، غیرقابل توصیف است.[63]
اینها همه هشداری است به آنها که نه تنها روی قلم به قلم وسائل تجمّلی جهیزیّه که گاه بسیاری از آنها در تمام طول عمر هم یک بار مورد استفاده قرار نمی گیرد، اصرار دارند، بلکه حتّی روی مارکهای مختلف داخلی یا خارجی و رنگ و نقش و نگار آنها نیز حسّاسیت آمیخته با وسواس نشان می دهند؛ آری هشداری است به همه آنها!.[64]
ازدواج ساده حضرت علی و حضرت زهرا سلام الله علیهما؛ بهترین الگو برای ازدواج آسان
گفتنی است جشن ملکوتی و مراسم مربوط به ازدواج حضرت علی و حضرت زهرا سلام الله علیهما، آن قدر بی تکلّف و ساده برگزار شد که شنیدنش امروز برای ما تعجب آور است.[65]
امیرمؤمنان علی علیه السلام می گوید: مقداری از پول همان زرهی را که قبلا فروخته بودم پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم نزد امّ سلمه به امانت گذارده بود، و به هنگام مراسم زفاف ده درهم از آن را از وی گرفت، و به من داد و فرمود: مقداری روغن و خرما و کشک با این پول خریداری کن.[66]
من این کار را انجام دادم، سپس پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم شخصاً آستین را بالا زد و سفره تمیزی طلبید و آنها را با هم با دست خود مخلوط کرد و غذایی تهیه نمود و با همان غذا از مردم پذیرایی به عمل آورد.[67]
صفا و سادگی و نورانیّتی که بر جزء جزء این مراسم زیبا و باشکوه و روحانی حکمفرما بوده غیر قابل انکار است؛[68]سبک دعوت مهمانان به سادگی و از طریق یک پیام شفاهی و عمومی توسّط حضرت علی علیه السلام؛ پذیرش دعوت از سوی همه و شرکت عمومی در این مجلس جشن با شکوه و غذای مختصر جشن[69]، ضرورت ترغیب خانواده ها و جوانان به ازدواج آسان را بیش از پیش آشکار می کند.[70]
البته هرگز انتظار نداریم مردم عیناً چنین کنند، لیکن می توان انتظار داشت که از آن هزینه های کمرشکن و اسراف کاریهای جنون آمیز و آلوده شدن به انواع گناهان و بی عفّتی ها بپرهیزند.[71]
سخن آخر
آری این گونه باید ارزش های غلط درهم بشکند، و ارزش های اصیل جانشین آن گردد، این گونه است راه و رسم مردان و زنان با ایمان، و این چنین است برنامه زندگی رهبران راستین بندگان خدا.[72]
لذا سبک ازدواج حضرت علی و حضرت فاطمه سلام الله علیهما درسی بزرگ برای تمام اعصار و برای تمام نسلها به یادگار گذاشته است، و نشان می دهد که اسلام بر محور تجمّل پرستی و رقابتهای کمرشکن مادّی که مایه صعوبت کار ازدواج، و به تأخیر افتادن برنامه جوانان، و آلودگی اجتماع مسلمین می گردد، نیست. بلکه اساس و پایه کار، همه جا بر سهولت و سادگی، و وارستگی و آزادگی، صفا و صمیمیّت استوار است.[73]
با این تفاسیر پسران جوان باید ثابت کنند رهروان مخلص راه امیرمؤمنان علیّ مرتضی علیه السلام می باشند؛ دختران جوان نیز باید ثابت کنند از زندگی زهرای مرضیّه سلام الله علیها بزرگترین شخصیت زن در جهان بشریّت الگو می گیرند.[74]
لذا باید قولًا و عملًا ثابت نمایند طرفدار مهریّه های معقول، جهیزیّه های ساده، و مراسم ازدواج بی تکلّف و آمیخته با صمیمیّت و صفای اسلام هستند و به وسوسه های این و آن دل نسپرده، و به دشمنی های در لباس خیرخواهی، توجّهی نمی کنند؛ من به تأثیر این سخنان در جوانان بسیار امیدوارم.[75]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
[1] شیوه همسری در خانواده، ص.17
[2] همان، ص15.
[3] همان.
[4] همان.
[5] همان، ص16.
[6] همان، ص18.
[7] همان، ص26.
[8] همان، ص35
[9] همان، ص36.
[10] همان؛ ص37.
[11] زهرا سلام الله علیها؛ برترین بانوی جهان، ص36.
[12] همان.
[13] بحارالانوار، ج43، ص136.
[14] شیوه همسری در خانواده، ص38.
[15] بحارالانوار، ج43، ص98.
[16] شیوه همسری در خانواده، ص38.
[17] آیات ولایت در قرآن، ص376.
[18] زهرا سلام الله علیها؛ برترین بانوی جهان، ص42.
[19] همان.
[20] همان، ص37.
[21] شیوه همسری در خانواده، ص41.
[22] همان.
[23] همان.
[24] همان، ص42.
[25] همان.
[26] همان.
[27] همان.
[28] زهرا سلام الله علیها؛ برترین بانوی جهان، ص38.
[29] همان.
[30] بحارالأنوار، ج43، ص93.
[31] شیوه همسری در خانواده، ص43.
[32] زهرا سلام الله علیها؛ برترین بانوی جهان، ص38.
[33] آیین ما (اصل الشیعة)، ص233.
[34] زهرا سلام الله علیها؛ برترین بانوی جهان، ص37.
[35] همان.
[36] همان، ص38.
[37] همان.
[38] شیوه همسری در خانواده، ص47.
[39] همان.
[40] همان، ص48.
[41] همان.
[42] همان.
[43] وسائل الشّیعه، ج15، ص11، ح12.
[44] شیوه همسری در خانواده، ص49.
[45] زهرا سلام الله علیها؛ برترین بانوی جهان، ص38.
[46] همان، ص39.
[47] احقاق الحق، ج10، ص358.
[48] اخبار الدول، ص88.
[49] منظور از «مهر السنّه» مهر حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیهاست، که معروف است پانصد درهم (دویست و پنجاه مثقال نقره مسکوک) بوده است؛ (احکام خانواده، ص225).
[50] کتاب النکاح، ج6، ص7.
[51] شیوه همسری در خانواده، ص64.
[52] همان، ص57.
[53] همان، ص58.
[54] همان.
[55] همان، ص60.
[56] همان.
[57] زهرا سلام الله علیها؛ برترین بانوی جهان، ص41.
[58] شیوه همسری در خانواده، ص51.
[59] همان، ص61.
[60] همان.
[61] بحار الانوار، ج43، ص130.
[62] شیوه همسری در خانواده، ص62.
[63] همان، ص60.
[64] همان.
[65] زهرا سلام الله علیها؛ برترین بانوی جهان، ص43.
[66] همان.
[67] همان، ص41.
[68] شیوه همسری در خانواده، ص85.
[69] همان.
[70] تفسیر نمونه، ج14، ص456.
[71] شیوه همسری در خانواده، ص86.
[72] زهرا سلام الله علیها؛ برترین بانوی جهان، ص39.
[73] شیوه همسری در خانواده، ص63.
[74] همان، ص65.
[75] همان.
