ماه شعبان يكى از عزيزترين ماه هاى اسلامى و يادآور خاطره هاى بزرگ است كه از همه مهم تر، خاطره ميلاد فرخنده حضرت بقيّةاللَّه مهدى منتظر عليه السلام در پانزدهم ماه است كه فضاى اين ماه را به بوى ولايت عطرآگين ساخته است.[1]
مهدی موعود کیست؟
مهدى عجّل الله تعالی فرجه الشریف، دوازدهمين جانشين پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم و فرزند امام حسن عسكرى عليه السلام است؛ نامش «محمّد» و كنيه اش «أبو القاسم» است.[2]
ولادت امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف
ولادت باسعادت منجى عالم بشريّت، مهدى موعود، امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف در سحرگاه نیمه شعبان در سال 255ه ق، در «سرّ من رأى» (سامراء)، واقع شد.[3] و آن حضرت از مادرش نرجس تولّد يافت.[4]
«مهدى» هم اكنون زنده است و چون تولّدش به سال 255 هجرى بوده هم اكنون بيش از هزار سال از عمر او مى گذرد.[5]
آن حضرت در عين اين كه در حال حيات است از نظرها پنهان مى باشد؛ يعنى، با اين كه از يك زندگى طبيعى برخوردار است، ولى بطور ناشناس در همين جهان زندگى دارد.[6] و مأموريّت دارد به هنگام آمادگى كافى در جهان و عجز و ناتوانى قوانين بشرى از اصلاح وضع دنيا، پرچم عدالت را برافرازد و با استمداد از اصول معنوى و ايمان جهانى آباد و مملوّ از صلح و عدالت را بسازد.[7]
القاب امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف
از جمله القاب آن حضرت، «مهدى» و «صاحب الزّمان» و «قائم» مىباشد.[8]
هم چنین يكى از اسامى و نام هاى مقدّس حضرت مهدى عليه السلام، بقية اللّه است. بقيّة اللّه معناى گسترده اى دارد و شامل هر چيزى كه باقى بماند و جنبه الهى داشته باشد مىشود، در واقع هر موجود نافع كه از طرف خداوند براى بشر باقى مانده و مايه خير و سعادت گردد «بقيّة اللّه» محسوب مى شود.[9]
حضرت مهدى كه آخرين پيشوا و بزرگترين رهبر انقلابى پس از قيام پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله است، يكى از روشن ترين مصاديق «بقيّة اللّه» است.[10] و از همه به اين لقب شايسته تر است، به خصوص كه تنها باقيمانده بعد از پيامبران و امامان است و در روايات متعددى به آن اشاره شده است.[11]
از تولد تا غیبت
يازدهمين پيشواى شيعه، حضرت امام حسن عسكرى عليه السلام در سال دويست و شصت هجرى قمرى ديده از دنيا بربست و مقام امامت و رهبرى امّت به فرمان خداوند بزرگ به فرزند ارجمند وى حضرت مهدى عجّل الله تعالی فرجه الشریف، موعود جهانيان انتقال يافت. روزى كه امام پدر ارجمند خود را از دست داد، سنّ مبارك او از شش سال تجاوز نمى كرد.[12]
چون دشمنان امام در هر لحظه در كمين او بودند و تصميم گرفته بودند كه به هر قيمتى باشد به زندگى او خاتمه دهند، وى به فرمان خداوند از ديدگان مردم غايب گرديد.[13]
غیبت صغری
آن حضرت داراى دو غيبت بود؛ غيبت صغرى و كوتاه مدت كه حدود 69 سال طول كشيد. و غيبت كبرى كه با پايان يافتن دوران غيبت صغرى آغاز و تا زمان ظهور آن حضرت ادامه خواهد داشت.[14]
غيبت صغرى از سال دويست و شصت كه سال وفات امام عسكرى عليه السلام است، آغاز گرديد و در سال سيصد و بيست و نه كه سال وفات آخرين نماينده اوست پايان يافت.[15]
گفتنی است هر چند امام مهدى عليه السلام آشكارا امامت مردم را به عهده نداشت؛ ولى در همان دوران غيبت صغرى، به وسيله نوّاب خويش، متكفّل هدايت پيروان مكتب اهل بيت بود و مشكلات علمى و فقهى آنان را حل مى كرد. از جمله آنها، مى توان به پاسخ امام عليه السلام به پرسش هاى «اسحاق بن يعقوب» در زمينه هاى گوناگون اشاره كرد[16] و همچنين مى توان از توقيع مفصّلى كه امام عليه السلام در پاسخ به سؤالات نماينده مردم قم، جناب محمّد بن عبد اللَّه بن جعفر حميرى صادر نمود، ياد كرد.[17]
این مسأله نشان می دهد شيعيان خاصّ آن حضرت مى توانستند مسائل مورد نياز خود را به وسيله چهار نماينده خاصّ وى از حضرتش سؤال كنند و پاسخ آنها را بطور كتبى دريافت نمايند. اين جريان تا سال سيصد و بيست و نه هجرى قمرى ادامه داشت و نمايندگان چهارگانه آن حضرت، يكى پس از ديگرى اين مقام و منصب را حفظ نموده و با درگذشت آخرين نماينده وى، نيابت و نمايندگى خصوصى پايان يافت و اداره امور شيعيان و بيان حلال و حرام و رسيدگى به خصومات و اختلافات و كلّيّه شؤون زندگى مردم به فقهاى بزرگ شيعه كه نمايندگان عامّ آن حضرت هستند واگذار گرديد و به نيابت خصوصى كه فردى بطور معيّن نماينده امام گردد، خاتمه داده شد.[18]
علّت اين نامگذارى به غیبت صغری، روشن است؛ زيرا در قسمت اوّل از غيبت، اگر چه شيعيان از شرفيابى به حضور امام عليه السلام محروم بودند، ولى نمايندگان خصوصى امام مى توانستند با او تماس بگيرند و مطالب و وقايع را به عرض امام برسانند و بعلاوه دوران آن نيز كوتاه بود؛ از اين نظر، اين غيبت را «غيبت صغرى» مى گفتند.[19]
نواب خاص حضرت مهدی عجّل الله تعالی فرجه الشریف چه کسانی بودند؟
امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف در غيبت صغرى به وسيله چهار سفير مخصوص خود با مردم مسلمان در حال تماس بودند و بسيارى از نيازمندى هاى مردم را از طريق نمايندگان خود برطرف مىنمودند که مشخّصات آنان به قرار زير است:[20]
1. عُثمان بن سعید عَمْری كه منسوب به قبيله «بنى عمرو بن عامر» است و از يازده سالگى افتخار خدمتگزارى به خاندان رسالت را داشت و از اصحاب و ياران امام هادى و حضرت عسكرى عليهما السلام به شمار مى رفت و وكيل مخصوص امام عسكرى بود. او آنچنان مورد وثوق و اطمينان امام بود كه حضرت عسكرى علیه السلام درباره وى و فرزندش «محمّد بن عثمان» كه پس از درگذشت پدر افتخار نيابت از مهدى را پيدا نمود، چنين فرمود: «عمرى و فرزند او مورد وثوق من هستند؛ هرچه از من براى شما نقل كنند حقيقتى است كه از من شنيده اند و نقل مى نمايند؛ هر دو نفر ثقه و مورد اعتماد من هستند، به سخنان هر دو گوش فرا دهيد و هر دو را اجرا نماييد».[21]
با مراقبت هاى شديدى كه حضرت عسكرى نسبت به فرزند خود داشت، كمتر كسى را اجازه مى داد كه از حضرت مهدى علیه السلام ديدن كند؛ وى از افراد مخصوصى بود كه حضرت امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف را در دوران حيات حضرت عسكرى علیه السلام در خانه اش كراراً زيارت كرده بود؛ شرح زندگى او در كتاب هاى رجال بطور گسترده بيان شده است[22] و تاريخ دقيق درگذشت وى به دست نيامده است.[23]
2. محمّد بن عثمان بند سعيد، فرزند اوّلين سفير و خود او دوميّن سفير و وكيل امام زمان عليه السلام است كه زمان امام عسكرى علیه السلام را درك كرده و در حديثى، امام عسكرى علیه السلام وى و پدرش را به بهترين وجهى توثيق نموده است. دوران سفارت او طولانى و گسترده تر بود و همواره نامه هاى شيعيان را به حضور امام مى رسانيد و پاسخ كتبى را به آنان باز مى گردانيد؛ وى در سال 304 و يا 305 در گذشته است.[24]
3. حسين بن روح كه در جامعه آن روز جهان شيعه به عقل و درايت اشتهار داشت و از نزديكان محمّد بن عثمان دوّمين سفير امام و راز دار او بود؛ وى موضوع سفارت را به فرمان امام به حسين بن روح واگذار نمود و در سال سيصد و بيست و شش درگذشت.[25]
4. على بن محمّد سمرى آخرين سفير امام عجّل الله تعالی فرجه الشریف است كه امام در نامه اى به خود او نوشته و دستور داده است كه تو آخرين سفير مخصوص من هستى، ديگر نبايد كسى را به جاى خود معرّفى كنى! وى در نيمه شعبان سال سيصد و بيست و نه درگذشت.[26]
دورۀ غیبت کبری
با درگذشت على بن محمّد سمرى آخرين سفير امام عجّل الله تعالی فرجه الشریف، باب سفارت خصوصى بسته شد[27] و از آن به بعد تا امروز، دوران غيبت كبرى مى باشد[28] و هرگونه ادّعاى نيابت خاصّه از طرف آن حضرت مردود شناخته شده،[29] و مى دانيم در عصر غيبت مهدى (ارواحنا فداه) تداوم خط امامت و ولايت به وسيله نواب عام آن حضرت يعنى علما و فقها صورت مى گيرد.[30]
و علّت اين نامگذارى به « غیبت کبری» روشن است؛ چرا که بر اثر بسته شدن هر نوع تماس هاى خصوصى و طولانى بودن زمان غيبت، نام آن را «غيبت كبرى» نهادند.[31]
دوره حکومت امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف
بی شک اگر مردم براى حكومت واحد جهانى؛ آن هم برپايه فضيلت و اخلاق و عدل و داد و رعايت حقوق و احكام اسلامى آمادگى پيدا كنند، آن حضرت بطور مسلّم آشكار خواهد شد.[32] و اینچنین سرانجام حكومت جهانى ، به دست با كفايت مهدى عليه السلام برپا مى شود؛ و همه جا پر از عدل و داد مى گردد؛ و مضمون آيه «انَّ الارْضَ يَرِثُها عِبادِىَ الصّالِحُونَ؛[33] بندگان شايسته ام وارث (حكومت) زمين خواهند شد»، تحققّ مى يابد.[34] يعنى همان چيزى كه پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و همه امامان معصوم علیهم السلام در صدد آن بودند؛ و شرايط خاص زمان و مكان اجازه وصول به آن را نداد.[35]
البته حكومت جهانى حضرت مهدى عجّل الله تعالی فرجه الشریف در آخر كار، هرگز مانع از حكومت هاى اسلامى در مقياس هاى محدودتر پيش از آن از طرف مستضعفان بر ضد مستكبران نخواهد بود، و هر زمان شرايط آن را فراهم سازند وعده حتمى و مشيت الهى در باره آنها تحقق خواهد يافت و اين پيروزى نصيبشان مىشود.[36]
مدت حکومت حضرت مهدی عجّل الله تعالی فرجه الشریف چند سال است؟
گرچه درباره مدّت حكومت آن حضرت احاديث مختلفى در منابع اسلامى ديده مى شود كه از 5 يا هفت سال تا 309 سال (مقدار توقّف اصحاب كهف در آن غار تاريخى) ذكر شده، كه در واقع ممكن است اشاره به مراحل و دوران هاى آن حكومت باشد (آغاز شكل گرفتن و پياده شدنش پنج يا هفت سال و دوران تكاملش 40 سال و دوران نهائى اش بيش از سيصد سال!)؛ ولى قطع نظر از روايات اسلامى، مسلّم است كه اين آوازه ها و مقدّمات براى يك دوران كوتاه مدّت نيست بلكه قطعاً براى مدّتى است طولانى كه ارزش اين همه تحمّل زحمت و تلاش و كوشش را داشته باشد![37]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
منابع:
1. پاسخ به پرسش هاى مذهبى
2. حكومت جهانى مهدى عجّل الله تعالی فرجه الشریف
[1] كليات مفاتيح نوين، ص666.
[2] حكومت جهانى مهدى (عج)، ص188.
[3] كليات مفاتيح نوين، ص681.
[4] حكومت جهانى مهدى (عج)، ص197.
[5] همان، ص188.
[6] همان، ص 190.
[7] اسلام در يك نگاه، ص68.
[8] حكومت جهانى مهدى (عج)، ص188.
[9] تفسير نمونه، ج9، ص204.
[10] همان، ج 9، ص 247.
[11] برگزيده تفسير نمونه، ج2، ص370.
[12] پاسخ به پرسش هاى مذهبى، ص218.
[13] همان.
[14] دائرة المعارف فقه مقارن، ج1، ص104.
[15] پاسخ به پرسش هاى مذهبى، ص219.
[16] اعلام الورى، طبرسى، ص 453- 452.
[17] الغيبه، شيخ طوسى، ص 236- 229؛ (دائرة المعارف فقه مقارن، ج1، ص105).
[18] پاسخ به پرسش هاى مذهبى، ص219.
[19] همان.
[20] همان، ص220.
[21] «الْعَمْرِيُّ وابْنُه ثِقَتَانِ فَمَا أَدَّيَا إِلَيْكَ عَنِّي فَعَنِّي يُؤَدِّيَانِ، ومَا قَالا لَكَ فَعَنِّي يَقُولانِ، فَاسْمَعْ لَهُمَا وأَطِعْهُمَا. فَإِنَّهُمَا الثِّقَتَانِ الْمَأْمُونَانِ».
[22] تنقيح المقال، ج 1، ص 245-246؛ قاموس الرّجال، ج 6، ص 235؛ سفينة البحار، ج 2، ص 158.
[23] «ريحانة الادب» ج 3، ص 133، تاريخ وفات او را به نقل از« تحيّة الزّائر» مرحوم نورى سال 257 معيّن نموده است، در صورتى كه آن سال امام عسكرى( ع) در قيد حيات بود و چگونه مىتواند نايب امام زمان در ميان مردم گردد؛ (پاسخ به پرسش هاى مذهبى، ص221).
[24] كامل ابن اثير، حوادث سال 305؛ تنقيح المقال، ج 2، ص 149؛ قاموس الرّجال، ج 8، ص 264-268؛ (و در اين مدارك مىنويسند كه وى قريب پنجاه سال افتخار نمايندگى از امام را داشته است، در صورتى كه در سال وفات او چهل و پنج سال از آغاز غيبت صغرى مىگذشت و قبل از او پدرش عهدهدار مقام نيابت بود)؛ (پاسخ به پرسش هاى مذهبى، ص221).
[25] تنقيح المقال، ج 2، ص 308 و غيره؛ (پاسخ به پرسش هاى مذهبى، ص222).
[26] پاسخ به پرسش هاى مذهبى، ص222.
[27] قاموس الرّجال، ج 7، ص 51.
[28] پاسخ به پرسش هاى مذهبى، ص219.
[29] همان، ص222.
[30] پنجاه درس اصول عقائد براى جوانان، ص322.
[31] پاسخ به پرسش هاى مذهبى، ص219.
[32] كشف المراد، طبع صيدا، ص 226؛ (پاسخ به پرسش هاى مذهبى، ص211).
[33] سورۀ انبیاء، آیۀ105.
[34] پيام قرآن، ج9، ص403.
[35] پيام قرآن، ج10، ص5.
[36] برگزيده تفسير نمونه، ج3، ص447.
[37] حكومت جهانى مهدى (عج)، ص281.
