شاخصه های الگوپذیری از حضرت فاطمه معصومه(س) از منظر معظم له

امروز اول ذی القعده  مصادف است با روز میلاد مبارک حضرت فاطمه ی معصومه(س) است.[1] لذا شایسته است افراد یک جامعه به ویژه دختران  با الگو پذیری از حضرت فاطمه معصومه(س)به گونه ای  زندگی کنند و رفتار نمایند که برای دیگران برای انجام معروف و ترک منکر الگو باشند.[2]

بانوی معنویت؛ الگوی تام دختران

بدیهی است حضرت فاطمه معصومه(س) الگو و اسوۀ تام دختران و زنان‏ با ايمان به شمار می آید؛ داشتن زهد و پارسايى و بى اعتنايى به زرق و برق و تجملات دنيا، و توجه خاص به ايمان و عمل صالح و معنويت‏[3]به گونه ای است که مقام والای آن حضرت در عالم کشف و شهود نه تنها به خاطر فرزندی حضرت موسی بن جعفر(ع) و خواهری امام هشتم (ع) است، بلکه به واسطه مقام معرفتی آن حضرت حاصل شده است.[4]

لذا  تعبیر حضرت رضا عليه السلام در رابطه با زیارت آن حضرت  که فرمود:«مَنْ‏ زارَها عارفاً بِحَقِّها فَلَهُ الجَنَّةُ؛ هر كس با معرفت او را زيارت كند بهشت براى اوست» [5]اشاره به این است که زائر علاوه بر اینکه بداند که او خواهر امام است و دختر امام است و عمه امام است که دانستنِ خود اینها، نوعی معرفت به حق اوست، همچنین شناخت داشته باشد که او دارای مدارج والا از معرفت خدا ، معنویت، تقوا و عبادت فوق العاده بوده است. [6]

اینگونه است که  در زیارتنامه­ی حضرت معصومه(س) می خوانیم: «فان لکِ عند الله شانا من الشأن؛ تو نزد خدا شان و جایگاه بلندی داری» که نشان می دهد مقام آن حضرت نزد خداوند مقام فوق العاده ای است و به صرف اینکه ایشان دختر، خواهر و عمه ی امام است بسنده نمی شود.[7]

با این تفاسیر در دنیای امروز که زنان و دختران را به عنوان ابزاری برای هوس‌های خود و تبلیغ کالا‌هایشان می‌خواهند[8] شایسته است دختران عفیفه در خودسازى و تهذيب نفس از سیرۀ آن بانوی معنويّت‏ تأسّی کنند تا به  اهداف متعالی  نائل ‏گردند.^[9]

مقام علمی حضرت معصومه سلام الله علیها؛ بهترین الگوی  دختران در علم آموزی

اگر به تاريخ عرب قبل از اسلام باز گرديم و وضع زنان را در آن جامعه بررسى كنيم كه چگونه از ابتدايى‏ترين حقوق انسانى محروم بودند، و حتى گاهى حق حيات براى آنها قائل نمى‏شدند و پس از تولد آنها را زنده به گور مى‏كردند، و نيز اگر به وضع زن در دنياى امروز كه به صورت عروسك بلا اراده‏اى در دست گروهى از انسان‏نماهاى مدعى تمدن در آمده بنگريم تصديق خواهيم كرد كه اسلام چه خدمت بزرگى به جنس زن كرده و چه حق عظيمى بر آنها دارد؟!.[10]،[11]

گفتنی است قبل از ظهور اسلام در محيط حجاز علم آموزی وجود نداشت[12] و  تعداد كسانى كه فقط سواد خواندن و نوشتن داشتند در تمام مكه در مردان از 17 نفر تجاوز نمى‏كرد، مى‏گويند از زنان‏ نيز تنها يك نفر بود كه خواندن و نوشتن مى‏دانست.‏[13]

لیکن اسلام‏ درباره تحصيل علم و دانش‏ بيش از آنكه متصوّر است، توصيه نموده و براى پى ريزى فرهنگ اساسى، تحصيل علم را يك فريضه عمومى اعلام كرده پيامبر(ص) فرمود: «طلب العلم فريضة على كلّ مسلم‏؛ تحصيلِ دانش بر هر مرد و زن مسلمانى واجب است »[14]؛ در اين حديث علم بدون قيد و شرط ذكر شده و شامل تمام رشته‏هاى علمى است و هيچ استثنايى از لحاظ زن‏ و مرد هم ندارد زيرا مسلم جنس است و همه افراد مسلمان را شامل است. در حديث ديگر فرموده: «اطلب العلم من المهد الى اللحد؛[15]ز گهواره تا گور دانش بجوى»، مسلمانان بايد در تمام دوران عمر خود تحصيل علم كنند يعنى تحصيل علم فصل و زمان و جنسیت معينى ندارد.[16]

لذا روايات و متون تاريخى نشان می دهد اسلام‏ و پيامبر(ص) طرفدار علم و دانش‏ و نوشتن بود؛ و طلب دانش را بر هر مرد و زن‏ لازم شمرده اند.[17] البته اختلاف دامنه دارى كه بين نيروهاى جسمى و روحى زن و مرد وجود دارد مانع از آن نخواهد بود كه از نظر مقامات معنوى و دانش‏ و تقوى گروهى از زنان‏ از بسيارى از مردان پيشرفته‏تر باشند.[18]

اینگونه است که در«علم‏ رجال» اسلامى، به بخش خاصى مربوط به زنان‏ دانشمندى كه در صف روات و فقهاء بودند برخورد مى‏كنيم كه از آنها بعنوان شخصيت‏هايى فراموش ناشدنى ياد كرده است.[19]

در این بین حضرت معصومه(س) از مقام و جایگاه بالایی از جمله در عرصه علمی بهره مند بودند، که پاسخ‏هاى آن حضرت در غیاب امام موسی کاظم(ع) به سوالات جمعی از شیعیان مدینه خود مویّد این مدعاست؛ به ویژه آنکه امام کاظم (ع) در مسير بازگشت پس از مشاهدۀ پاسخ های کریمۀ اهل بیت(ع) سه بار فرمود: «فِداها ابُوها»؛ (پدرش به فدايش باد) و با توجّه به اين كه حضرت معصومه عليها السلام در آن زمان سن و سال زيادى نداشت، اين مطلب نشانگر عظمت او از نظر علم و معرفت بود.[20]،[21]

آری دختران باید درس بخوانند و علوم روز را بدانند؛ به موازات این امر معلمانی از خودشان پرورش یابند و در قسمت های مختلف فعال باشند[22].

لذا می گوئیم اى دختران عفیفه ای كه به منظور تحصيل علم‏ و دانش به كشورهاى ديگر سفر مى‏كنيد، تا با كوله بار علم و دانايى به وطن بازگشته و به مردم خود خدمت كنيد! آفرين بر دختران مسلمان علم آموزی  كه گوهر ايمان به آنها اجازه نمى‏دهد حجاب اسلامى خود را در كشورهاى كفر بردارند، هر چند با انواع محروميّت‏ها مواجه شده و اكثريّت مردم محل زندگيشان همراه و هم عقيده آنها نيستند.[23]

زیارت حضرت فاطمه معصومه(س) ؛ الگوی متعالی در ارتقای مولفه های تربیتی و اخلاقی

بی تردید زيارت پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و امامان معصوم عليهم السلام و یا زیارت حضرت معصومه (س) که سرآمد امامزادگان به شمار می آید؛ همان برقرار كردن ارتباط روحى و به وجود آوردن پيوند قلبى با آن بزرگواران است (چه از طريق حضور نزد مرقد آنان باشد، يا ارتباط از راه دور، و فرستادن سلام و درود و تحيّت و اظهار ارادت و اخلاص به آستانشان، همراه با بيان فضايل، كرامات، عبادات، اطاعات و خدمات آنان) آثار فوق‏العاده سازنده‏اى در تربيت نفوس زيارت‏كنندگان، و ارتقاى روح آنان و پرورش والاترين ارزش‏هاى معنوى و اخلاقى دارد؛ و چنانچه زيارت‏كننده، بداند چه مى‏كند و چه مى‏گويد و چه مى‏خواهد؛ به خوبى مى‏تواند راه قرب الى‏اللَّه را با سرعت بپيمايد، و از كنار قبر آنان، با روحى باصفا، پاك از گناه و آماده براى اطاعت پروردگار و انجام وظايف انسانى بازگردد.^[24]

لذا همه ما باید سعى كنيم با مرور در هنگام زیارت و  در بحث حضور قلب و آداب دعا و بهره گیری از  تفکر در محتواى دعاها، چنان حال و هوايى به هنگام خواندن  زيارت‏ پيدا كنيم كه لذّت‏بخش‏ترين لحظات زندگى‏ ما باشد و ما را روز به روز به خدا نزديك‏تر كند.[25]

اینچنین است که  در روایتی نقل‌شده که خداوند پاره‌ای از تن پیغمبر (ص) را در قم قرار می‌دهد و در آنجا مدفون می‌شود و کسی که او را زیارت کند، بهشت بر او واجب خواهد شد،  همچنین علامه مجلسی در نقلی از ائمه اطهار (ع) نسبت به شهر مقدس قم، آورده است که زمانی فرامی‌رسد که از قم به تمام دنیا علم گسترده شده و اتمام حجت می‌شود و مردم دنیا از آن استفاده می‌کنند. [26]

بنابراین  برای آن که زیارت مقبول واقع شود، باید به محتوای زیارت‌نامه‌ها توجه کرد که با توجه به آنها توشه‌ای از تقوا، ایمان، پاکی، امانت، صداقت و دوری از گناه که سنت انبیاء است را به دست خواهیم آورد.[27]

از این رو  گاهی پس از زیارت بهتر است که انسان در گوشه‌ای بنشیند و به گذشته زندگی خود و تأثیری که زیارت حضرت فاطمۀ معصومه(س)می‌تواند بر زندگی او داشته باشد فکر کند زیرا این تفکر در این شرایط بسیار مفید خواهد بود و تأثیراتی در انسان به وجود می‌آورد که برای تمام زندگی به او کمک خواهد کرد.[28]

لذا كسى كه كمترين آشنايى با مسايل روانى و روحيه الگوپذيرى‏ انسان داشته باشد، تصديق‏[29]خواهد كرد كه اگر زائرى با توجّه و حضور قلب و با عنايت به «محتواى بلند كلمات و جملات زيارات» در حرم آن حضرت حضور يابد، در هر جمله‏اى از اين زيارات يك درس مهمّ تربيتى و انسان‏ساز نهفته است‏.[30]

بانوی شفاعت ؛حضرت معصومه(س) چگونه شیعیان را شفاعت می‌کند؟

در این زمینه امام صادق عليه السلام فرمود:«تُقْبَضُ فيها امْرَأَةٌ مِنْ وُلْدى‏ اسْمُها فاطِمَةُ بِنْتُ مُوسى‏، وَتَدْخُلُ بِشَفاعَتِها شيعَتى‏ الْجَنَّةَبِأَجْمَعِهِمْ‏؛ در شهر قم زنى از فرزندان من رحلت مى‏كند كه نام او فاطمه‏ دختر موسى بن جعفر عليهما السلام است، و تمام شيعيان من (كه شايسته شفاعت‏ باشند) با شفاعت اين‏خانم وارد بهشت مى‏شوند».^[31]،^[32]

دایره شفاعت، متناسب با دایره مقام و شخصیت است. هرچه مقام بالاتر باشد، دایره شفاعت، گسترده تر است. لذا می­توان دریافت مقام این بانو، مقام فوق العاده عظیمی است که بر اثر معارف و تقوای بالا و مقامی شبیه عصمت، نصیب حضرت فاطمه معصومه علیها السلام شده است.[33]

شفاعت در لغت به معناى «ضميمه كردن چيزى به چيز ديگر و جفت نمودن آن» است و در اصطلاح مذهبى به معناى كمك كردن اولياى خدا (پيامبران، امامان و مردم صالح و درستكار) براى نجات افرادى است كه در طول زندگى مرتكب لغزش‏هايى شده‏اند.‏[34]

البتّه كمك به نجات افراد گنهكار دو صورت دارد: يك شكل آن به اصطلاح پارتى بازى و ظلم و ستم و تبعيض نارواست و شكل ديگر آن يك نوع درس تربيت، روزنه اميد و وسيله تكامل مى‏باشد.[35]

اگر افرادى كه مورد شفاعت واقع مى‏شوند هيچ‏گونه شايستگى نداشته باشند، و در عين حال به آنها بدون جهت كمك شود و بر ديگران مقدّم گردند، اين كار يك نوع تبعيض ناروا و تشويق مردم به گناه و تأمين دادن به آنها در برابر جنايات است.[36]

اين همان شفاعت غلط و ناروايى است كه بايد گفت موجب جرأت جنايتكاران و گناهكاران مى‏گردد و اميد به چنين شفاعتى سبب مى‏شود كه افراد مجرم از انجام هيچ جنايتى كوتاهى نكنند، ولى مسلّماً هدف آيات، اين نوع شفاعت نيست كه عقل و خرد آن را محكوم مى‏كند.[37]

ولى اگر بعضى از گناهكاران به خاطر پيوندهاى معنوى كه با خدا داشتند و به خاطر ارتباط ايمانى كه با اولياى پروردگار برقرار ساخته بودند مورد كمك شفيعان روز رستاخيز قرار گيرند، در اين صورت نويد شفاعت نه تنها موجب تشويق و مستلزم تبعيض ناروا نيست، بلكه عين عدالت و وسيله تربيت و بازگشت افراد گنهكار از نيمه راه است.[38]

اینگونه است که توبه‏كاران نيز براى افزايش مقامات‏ معنوى، پرورش و تكامل و ارتقاى مقام، نياز به شفاعت‏ دارند، اگر چه نيازشان در زمينه جرم و گناه، با «توبه» برآورده شده است.[39] بدین ترتیب تنها كسانى مشمول بخشودگى از طريق شفاعت‏ مى‏شدند كه به مقام ارتضاء (خشنودى خدا) برسند[40]

البته نباید فراموش کرد، شفاعت اولياى خدا منوط به اذن پروردگار جهان است و تا اجازه خدا نباشد هيچ‏كس نمى‏تواند شفاعت نمايد، ناگفته پيداست كه اذن خدا بى‏جهت و بدون حكمت نخواهد بود.[41]

رفتارسازی؛ در سایۀ الگوپذیری از حضرت فاطمه معصومه(س)

از جمله ابعاد تأثير پذیری از اهل بیت(ع) در مسايل مربوط به تهذيب نفس، سير و سلوك الى اللّه، و  از جهت اسوه بودن اولياء اللَّه و هدايتهاى آنها از طريق گفتار و رفتار به منصۀ ظهور می رسد.^[42]

در این میان  علما و بزرگان شیعه اینگونه ارادت خود را نسبت به کریمه اهل بیت نشان دادند و در عمل به ما آموختند که عزت و بزرگی در سایه احترام و ابراز ارادت به خاندان عصمت و طهارت حاصل خواهد شد. آنچنانکه منقول است، در زمان زعامت آیت الله العظمی بروجردی بر حوزه علمیه قم، سالی که پادشاه عربستان به تهران آمده بود، ضمن ارسال هدایایی از ایشان درخواست ملاقات کرده بود. اما آیت ­الله بروجردی این پیشنهاد را نپذیرفتند و در جواب برخی اطرافیان که توصیه می‌کردند این ملاقات صورت بگیرد، گفته بودند: «این شخص اگر به قم بیاید به زیارت حضرت معصومه (سلام الله علیها) نمی‌رود و در نتیجه توهین به آن حضرت خواهد شد و من چنین امری را به هیچ وجه تحمل نمی­کنم.»^[43]

سخن آخر

اميدواريم دختران جامعۀ اسلامی در الگوپذیری از حضرت فاطمۀ معصومه(س)، نسبت به ديگران پيشگام باشند، و در راستای قرب پروردگار حرکت کرده و از نتايج معنوى آن كاملًا بهره‏مند شوند.[44]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir