بی تردید وقایع نیمه دوم سال 1357، از جایگاه بی بدیل در پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی برخوردار است، در آن برهه از زمان اعلامیه ها، بیانیه ها، مقالات و مصاحبه های علمای مبارز نقش به سزایی در سقوط رژیم پهلوی ایفا کرده است که از آن جمله می توان به مبارزات فراگیر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(مدظله) اشاره کرد.
معظم له که مبارزه خود را با رژیم پهلوی از ابتدای دهۀ 40 آغاز کرده و در خرداد 1342 نیز توسط حکومت شاه مدتی زندانی شده و پس از آزادی، مبارزات خود را از سر گرفته بود، بعد از قیام نوزده دی 1356 قم ، به اتهام« اقدام علیه امنیت و اخلال در نظم و آسایش عمومی» در 21 دی ماه همان سال به چابهار و در ادامه به مهاباد و انارک نائین تبعید شد که در مرداد ماه 1357 از تبعید رهایی یافت و با شدت گرفتن حوادث انقلاب، به تهران آمد.
آیت الله العظمی مکارم شیرازی در زمینه های مذهبی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی صاحب قلمی بود، لذا از سال 1337 ماهنامه درس هایی از مکتب اسلام را منتشر نمود، پس از رهایی از تبعید، در نیمه دوم سال 1357 مقالات و مصاحبه هایی در روزنامه های کثیر الانتشار اطلاعات و کیهان منتشر کرد.
در این بین نگاشته های معظم له به علت استمرار نگارش و منسجم بودن ساختار مقالات، به روز بودن موضوعات مقالات با توجه به مسائل جاری کشور، مستند و شیوا و قابل فهم بودن نگاشته ها و مقالات برای عامه مردم، پیش بینی ها و توصیه هایی که پس از انقلاب محقق شدند، فراگیری (خطاب به نظامیان،شاپور بختیار...)و انتشار در نشریه های کثیرالانتشار آن هم در زمان حاکمیت رژیم پهلوی، از اهمیت فوق العاده ای برخودار است.
رویکرد عالمانۀ معظم له در تبیین مبانی اسلام اصیل و اتخاذ رویکرد هوشمندانه در بهره گیری مستمر به ویژه از رسانه ها ی حکومت مستقر در نیمه دوم سال 1357 در راستای سرنگونی آن رژیم ، روزشمار بی بدیل وقایع انقلاب اسلامی از منظر و روایت معظم له را در روزنامه های کیهان و اطلاعات 57، در قالب یازده مقاله و یادداشت و دو مصاحبه رقم زده است که عبارتند از:
4و6 آبان 1357
انتشار دو مقاله از معظم له در روزنامه کیهان با عناوین«7ماه در تبعید» و «بلای استبداد و ریاکاری»
آیت الله العظمی مکارم شیرازی در چهارم و ششم آبان 1357 در دو مقاله با عناوین «7 ماه در تبعید» و «بلای استبداد و ریاکاری» که در روزنامه کیهان منتشر شد، به بیان خاطرات خود از دوران تبعید به نقاط مختلف کشور پرداخت. او که در جریان قیام 15 خرداد 1342 طعم زندان شاه را نیز چشیده بود در پایان خاطرات خود از زندان و تبعید این گونه نتیجه گرفت: «زندان عناصر انقلابی را پخته تر، آگاه تر و مقاوم تر می کند، تبعید ندای انقلاب را به نقاط دور و نزدیک می رساند.»
14 آبان 1357
تأکید بر تشکیل حکومت اسلامی
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مصاحبه ای با خبرنگار روزنامه اطلاعات که در 14 آبان 1357 و در آستانه روی کارآمدن دولت نظامی غلامرضا ازهاری، به چاپ رسید، تشکیل حکومت اسلامی در ایران را امکان پذیر دانست و تأکید کرد حکومت اسلامی بر اساس عدالت، آزادی، مبارزه با فساد طبقاتی و مبارزه با فساد در تمام دستگاه هاست. معظم له افزود: اگر دولت نظامی سر کار آید و مردم چاره ای جز دفاع از خود نداشته باشند، جهاد اعلام می شود. یک روز پس از این مصاحبه، با روی کارآمدن دولت نظامی غلامرضا ازهاری مطبوعات اعتصاب کردند که این اعتصاب تا 16 دی 1357 ادامه داشت.
23 دی 1357
تبیین ماهیت حکومت اسلامی
پس از پایان اعتصاب مطبوعات و با شدت گرفتن حوادث انقلاب در دی و بهمن 1357، آیت الله العظمی مکارم شیرازی بر فعالیت رسانه ای خود افزود. معظم له در 23 دی 1357 با انتشار مقاله ای در روزنامه کیهان تحت عنوان« حکومت اسلامی چگونه حکومتی است؟» تأکید کرد: «مفهوم «حکومت اسلامی»؛ قطع پیوند با جهانیان، بستن درِ چاه های نفت بر روی مردم دنیا، مبارزه با صنعتی شدن کشور، بازگشت به زندگی سنتیِ قرون وسطا، گذراندن اقلیت ها از دم شمشیر، محرومیت زنان از حقوق اجتماعی، حذف دموکراسی از برنامه حکومت و روی آوردن به خشونت و استبداد، آنچنان که دکتر اوئن (وزیر خارجه وقت انگلیس) و همفکرانش در شرق و غرب پنداشته اند نیست، بلکه حکومت اسلامی تلاشی سازنده و انقلابی است پویا در جهت عکس آن.»
3 بهمن 1357
نامه سرگشاده آیت الله العظمی مکارم شیرازی به بختیار در بهمن 1357: «دولت شما فقط یک عیب دارد!»
پس از رأی اعتماد مجلس سنا و مجلس شورای ملی به کابینه شاپور بختیار، شاه در 26 دی 1357 از کشور خارج شد و به بهانه استراحت و مداوا به مصر رفت.
سه روز پس از خروج شاه، با پیام امام خمینی (رحمه الله)، مردم سراسر ایران در تظاهرات پانزده میلیونی در 29 دی 1357، خواستار بازگشت امام (رحمه الله) و تشکیل«حکومت اسلامی» در ایران شدند. با این حال شاپور بختیار با تأکید بر اینکه «نخست وزیر قانونی» است، ادعا کرد 90 درصد روحانیون نیز طرفدار اویند؛ ادعایی که بلافاصله با انتشار اعلامیه هایی از سوی روحانیون طراز اول ایران به شدت رد شد.
در این میان آیت الله العظمی مکارم شیرازی(مدظله) با انتشار نامه ای سرگشاده خطاب به بختیار، با عنوان «دولت شما فقط یک عیب دارد!» در روزنامه اطلاعات (3 بهمن 1357) نوشت: « درست است که شما مرغ طوفانید، اما این باد، طوفان نیست، صاعقه آتش زاست... . خودتان هم کم و بیش احساس کرده اید پایگاهی در میان مردم برای شما نیست و همین است یک عیب شما! و نیز همین است دلیل غیر قانونی بودن حکومت شما!».
4 بهمن 1357
تبیین اصول بنیادین انقلاب اسلامی
در دی و بهمن 1357، شاپور بختیار که ورود امام خمینی(رحمه الله) به کشور را به منزلۀ پایان حکومت خود می دانست، با اعلام بستن فرودگاه های کشور به بهانۀ مشکل فنی! در صدد برآمد تا با تأخیر انداختن ورود امام به کشور، اجتماعاتی به طرفداری از خود برپا کند و در میان صفوف مبارزین و انقلابیون شکاف و رخنه ایجاد کند.
در این اوضاع و احوال، آیت الله العظمی مکارم شیرازی با انتشار نوشتاری با عنوان «10 اصل برای پیروزی انقلاب» در روزنامه کیهان (4 بهمن 1357) سعی کرد با تقویت اتحاد، انسجام و هم گرایی میان انقلابیون با این گونه اقدامات دولت بختیار مقابله کند.
معظم له در این روزنامه ضمن برشمردن ده اصل برای پیروزی انقلاب تأکید کرد: «این انقلاب به همان نسبت که به هدف نهایی نزدیک تر می گردد، پیچیده تر، حساس تر و شکننده تر خواهد بود و کمترین اشتباه و غفلت در موضع گیری صحیح انقلابی، ممکن است ضربه های درد ناکی بر ما وارد سازد، و چون این بار با تمام سرمایه وجود خود پا به میدان نهاده ایم، اگر خدای ناکرده نتیجه عقیم بماند، چنان ضربه ای بر ما وارد می شود که به آسانی کمر راست نخواهیم کرد و همه چیز را از دست خواهیم داد.»
5 بهمن 1357
ترغیب بدنه ارتش به حمایت از انقلاب
دولت بختیار با اتّکا به نظامیان و حامیان غربی و در رأس آنان آمریکا، برای پیدا کردن پایگاه اجتماعی با همراهی گسترده نظامیان و خانواده هایشان در پنجم بهمن، اجتماعی در تهران بر پا کرد. آنان اعلام کردند این تظاهرات در حمایت از «قانون اساسی» است. از سوی دیگر، نظامیان در برخی نقاط دست به مانور و رژه زدند.
در چنین شرایطی آیت الله العظمی مکارم شیرازی با انتشار مقاله ای با عنوان «بیایید از یک فاجعه خونین جلوگیری کنیم!» در روزنامه اطلاعات (5 بهمن 1357) سعی کرد بدنه ارتش را به سوی مردم جلب کند.
معظم له در بخشی از مقاله تصریح کرد: «من فکر می کنم اگر همه گروه هایی که در داخل و خارج با مسایل ایران درگیر هستند، در رویارویی با حوادثی که با سرعت بر ما می گذرد، واقعیات را هر چند بر خلاف تمایلاتشان باشد بپذیرند و عقل و درایت را به یاری طلبند، یافتن راه سلامت در این مثلث مرگ و زندگی (پیروزی انقلاب؟ ادامه هرج و مرج؟ یا جاری شدن سیل خون؟) مشکل نخواهد بود و هرگز فاجعه ای روی نخواهد داد؛ فاجعه ای که هیچ کس از آن سودی نمی برد.»
10بهمن 1357
هشدار به امرای ارتش؛ «اگر از ما نیستید در صف دشمنان ما هم نباشید»
دولت بختیار پس از آنکه موفق شد موقتاً از ورود امام خمینی(رحمه الله) به کشور ممانعت کند و با ایجاد و رعب و وحشت و به راه انداختن کشتار های مختلف،مخالفان را عقب برآند، اما مردم و روحانیون بر عزم خود برای ساقط کردن حکومت پهلوی افزودند و علمای برجسته، از جمله آیت الله العظمی مکارم شیرازی در اعتراض به بسته شدن فرود گاه ها از صبح 8 بهمن 1357 در مسجد دانشگاه تهران دست به تحصن زدند که با استقبال گروه های مختلف روبه رو شد.
در روزهای اوج گیری انقلاب، حامی اصلی دولتِ بختیار نظامیان بودند؛ لذا آیت الله العظمی مکارم شیرازی با انتشار مقاله ای با عنوان «سخنی با امرای ارتش؛ اگر از ما نیستید در صف دشمنان ما هم نباشید» در روزنامه اطلاعات (10 بهمن 1357) به نظامیان تأکید کرد: «فردا که دادگاه ملت تشکیل شود تو را هم چون سایر مأموران ناپذیرفته عذری که هم اکنون در کنج زندان در انتظار محاکمه های پر سرو صدا به سر می برند به پای میز محاکمه و دادگاه عدالت خواهند کشید. هر قدر زور مند باشی از هویداها و نصیری ها که روزی مردم از سایه آنها نیز وحشت داشتند زورمند تر نیستی؛ سری به زندان ها بزن و حال و روزگار آنها را ببین و عبرت گیر!.»
11بهمن1357
تشریح اصول اساسی حکومت اسلامی
سرانجام شاپور بختیار در اثر فشار مردم و تحصن روحانیون در مسجد دانشگاه تهران و سایر نقاط مجبور به بازگشایی فرودگاه ها شد.
با قطعی شدن ورود امام خمینی (رحمه الله) به کشور، آیت الله العظمی مکارم شیرازی با انتشار مقاله ای با عنوان «اصول اساسی حکومت اسلامی» در روزنامه کیهان (11 بهمن 1357) این اصول را برشمرد:
1. حق مشارکت مردم
2. استفاده از صاحب نظران هر رشته
3. نظارت فقیه
معظم له در پایان مقاله خطاب به بختیار نوشت:
«این را نیز باید بگویم شما کراراً می گویید من بسیاری از خواسته های مردم را انجام داده ام. می پرسیم: با استفاده از کدام اختیارات؟ می گویید: نخست وزیرم! ولی آیا این ادعا با گفته شما که می گویید 25 سال است دیکتاتوری بر همه چیز این کشور سایه انداخته -طبعاً مجلس قانون گذاری رستاخیزی اش تلاش مظهر کامل این دیکتاتوری است- تناقض آشکاری ندارد؟!»
15بهمن 1357
تبیین نقش زن در حکومت اسلامی؛ «زن کالای تزئینی و مصرفی نیست»
آیت الله العظمی مکارم شیرازی(مدظله) که از مسائل اجتماعی غافل نبود، در 15 بهمن 1357 با خبرنگار روزنامه کیهان درباره «نقش زن در حکومت اسلامی» و مسائل مربوط به کار کردن زنان در مشاغل مختلف اجتماعی در سیستم حکومت اسلامی گفت و گو کرد.
16بهمن 1357
تبیین مسأله جهاد در اسلام
در شب 15بهمن 1357 شاپور بختیار در گفت و گویی با رادیو تهران گفت: «جمهوری اسلامی برای من به تمنام معنا مجهول است»؛ بختیار درباره احتمال اعلام جهاد علیه دولتش گفت من به عنوان یک مسلمان تا به حال نشنیده بودم که جهاد مربوط به یک مسلمان با مسلمانان دیگری باشد.
آیت الله العظمی مکارم شیرازی در 16 بهمن 1357 در روزنامه کیهان با عنوان «بختیار و مسأله جهاد و جمهوری اسلامی» به سخنان بختیار واکنش نشان داد، معظم له نوشت؛ بختیار جهاد را تنها در برابر دشمن غیر مسلمان روا دانسته در حالی که دوران حکومت حضرت علی (علیه السلام) در مبارزه با سه گروه به ظاهر مسلمان ناکثین، قاسطین و مارقین خلاصه می شود.
18بهمن 1357
رفع اتهام استبداد از حکومت اسلامی
پس از آنکه امام خمینی(رحمه الله) مهدی بازرگان را در 15 بهمن 1357 به نخست وزیری موقت برگزید مردم در سراسر کشور با راهپیمایی های گسترده، حمایت خود را از نخست وزیری مهندس بازرگان اعلام کردند، اما شاپور بختیار هم چنان بر قانونی بودن خود اصرار داشت. لذا حکومت مستبد پهلوی در آستانه سقوط، نیروهای انقلابی را به استبداد متهم نمود.
در چنین وضعیتی بود که آیت الله العظمی مکارم شیرازی با انتشار مقاله ای با عنوان «استبداد اتهام بزرگ روز! چرا دشمن ما را متهم به استبداد می کند و چه کنیم تا به استبداد متهم نشویم؟» در روزنامه اطلاعات (18 بهمن 1357) تأکید کرد: «این بسیار طبیعی است که یک اکثریت نیرومند و قاطع را در معرض چنین اتهامی قرار دهند، زیرا این بهترین وصله ای است که دشمن می تواند بچسباند و روی آن تکیه کند و نیز طبیعی است که گاهی قاطعیت که برای پیشبرد هر مبارزه انقلابی شرط است با استبداد اشتباه شود، زیرا مرز این دو کاملاً به هم نزدیک می باشد.»
22 بهمن 1357
جلوگیری از انحلال ارتش
سرانجام در 22 بهمن 1357، انقلاب اسلامی مردم ایران که نقطه آغاز آن قیام خونین، 15 خرداد 1342 بود، با رهبری الهی و هوشمندانه امام خمینی(رحمه الله) و همراهی آگاهانه و گسترده علمای مبارز و مردم ایران به پیروزی رسید و زمستان 1357، به بهار بیداری اندیشه های الهی پیوند خورد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، عده ای در صدد انحلال برخی از سازمان ها برآمدند. این عده به شدت در صدد انحلال ارتش بودند.
اما آیت الله العظمی مکارم شیرازی با انتشار مقاله ای با عنوان «توطئۀ خطرناک» در روزنامه اطلاعات (15 اسفند 1357) تأکید کرد: «ارتشیان انقلابی ما سهم بسیار مهمی در به ثمر رسانیدن انقلاب اسلامی دارند»، معظم له ضمن مخالفت شدید با انحلال ارتش نوشت: «البته سازمان منظمی برای پاسداری انقلاب کاملا ضروری است...».
این توصیه معظم له به سرعت محقق شد و در اواخر فروردین 1358، امام خمینی(ره) دستور تشکیل «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» را زیر نظر شورای انقلاب اسلامی صادر کردند و در دوم اردیبهشت 1358 تشکیل این نهاد رسماً اعلام شد.
منبع: کتاب «از تبعید تا پیروزی»؛ اثر میرزا باقر علیان‌نژاد که نخستین بار در سال 1392 از سوی انتشارات سوره مهر منتشر شده است.
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
