سیری درکتاب « پيام امام اميرالمؤمنين عليه السلام» اثر ارزشمند حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله)

کتاب شریف نهج البلاغه ، مجموعه ای از خطبه ها و نامه ها و کلمات قصار حضرت مولی الموحدین امیرالمومنین علی علیه السلام است که بعد از قرآن، بهترین و نابترین منبعی است که میتواند ره پویان طریق را در شناخت صحیح و حقیقی معارف اسلام یاری دهد.
در حقیقت نهجالبلاغه گنجينه بزرگ معارف اسلام، عالىترين درس براى تعليم و تربيت انسانها، بهترين سرمايه خودسازى و تهذيب نفس و مؤثّرترين برنامه براى ساختن جامعهاى سالم و پاك و سربلند است.
لذا شروح متعددی در تبیین آن کتاب ارزشمند نگاشته شده است، در این میان اثر ارزشمند «پیام امام امیرالمؤمنین علیه السلام» شرحى است مهم، جامع و تازه بر نهج البلاغه که حاصل دو دهه تلاش علمی حضرت آیت العظمی مکارم شیرازی مدظله العالی با همکارى جمعى از فضلاى حوزه علمیه است.
انگیزه تألیف اثر
مولف گرانقدر این اثر، انگیزه اصلی شرح نهج البلاغه را در این امر میداند که این کتاب، ناشناخته و دستنخورده و مظلوم مانده است، لذا لازم است برای زدودن پردههای غفلت و ظـلم از آن، شرحی همسنگ تفسیر نمونه یا بهتر از آن نگاشته شود تا در معرفی آن گامی برداشته شود.
مولّف در صفحات نخستين جلد اوّل ، درباره انگيزه اصلى تأليف اين كتاب، این چنين مى نویسد: «در سال ١٣٤٢ و همزمان با ایام دستگیری در زندان ستم شاهی، متوجه شدم كه نهج البلاغه چيزى فراتر از آن است كه ما فكر مى كنيم؛ لذا خود را با دريايى از علم و دانش روبه رو ديدم كه با مهم ترين مسائل زندگى انسان در تمام ابعاد معنوى و مادّى سر و كار دارد، دريايى مواج و خروشان، كه گوهرهايش را همراه امواجش به ساحل مى پاشد و ساحل نشينان خود را غرق در انواع مواهب معنوى و مادّى مى كند، ولى غواصّان تلاش گر سهم بيشترى دارند.
آن روز فهميدم چقدر محروم اند كسانى كه با داشتن چنين گنجينه گران بهايى از آن بى خبرند، و دست به سوى ديگران دراز كرده و آنچه را خود دارند، از بيگانه تمنّا مى كنند.»
ایشان در ادامه به فقدان شرح جامع و به روز براى نهج البلاغه اشاره کرده و مى نويسد: «در طول تاريخ اسلام، شروح متعدّدى بر نهج البلاغه نوشته شده، و علماى عالى قدرى چه در گذشته و چه در عصر ما براى تبيين و تفسير و كشف گنجينه هاى آن كوشيده اند و خدمات پرارزشى انجام داده اند، ولى انصاف اين است كه نهج البلاغه هنوز دست نخورده است، هنوز مظلوم است هنوز تلاش هاى بسيار فراوان ديگرى را مى طلبد.
مخصوصاً در عصر و زمان کنونی كه عصر مشكلات پيچيده جوامع انسانى، عصر ظهور مكتب هاى مختلف فكرى، و عصر تهاجم بر اعتقادات و اخلاق و تقوا و فضيلت از سوى دنياپرستان و جهان خواران است، تا راه را براى رسيدن به منافع آلوده و نامشروعشان هموار سازند. آرى، در اين عصر، نهج البلاغه مى تواند گره هاى سخت و دشوار زندگى انسان ها را به خوبى بگشايد و به همين دليل بايد امروز تلاش و كوشش بيشترى به صورت گروهى براى كاربردى ساختن حقايق و دقايق نهج البلاغه صورت پذيرد.»
معظم له در ادامه مى نويسد: «ولى با اين همه بايد اعتراف كرد كه گويى اين كتاب بزرگ هنوز دست نخورده است و نياز به شروح فراوان ديگرى دارد كه بايد گوهرهاى معانى آن را از درون صدف الفاظ بيرون كشند و در درياى بيكران نهج البلاغه به غوّاصى پرداخته، لؤلؤهاى معانى را خارج سازند و نيازهاى اين عصر و زمان، و اعصار و ازمنه آينده را از آن بيرون كشند زيرا ابعاد نهج البلاغه همچون ابعاد وجود على عليه السلام آن چنان وسيع و گسترده است كه به اين آسانى نمى توان به همه آن دست يافت.»
زیبایی شناسی نهج البلاغه
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی پس از آن که سراغ شارحان نهج البلاغه رفته و نظرات آن ها را ذکر نمود؛ با استناد به سخنان آنان فصاحت و بـلاغت نـهج البلاغه را مورد بررسی قرار داده است.
در نظر معظم له عـلل و عوامل جذاب بودن نهج البلاغه بدین شرح است:
١. توجه به عـدالت و مـبارزه با ظلم و ستم
٢. توجه جدی به مسئله آزادی انسان از زنجیر اسارت هوا و هوس و آزادی های اجتماعی
٣. تـوجه جدی به آموزهها و جاذبههای عرفانی
٤. توضیح دقیق مـسایل و مـوضوعات مـورد نظر
٥. ذو جوانب بودن نهج البلاغه
مؤلف در ادامه برای اثـبات جـذابیت نهج البلاغه بهنظر خود اکتفا نکرده،بلکه نظر زیباییشناسان و اهل فصاحت و بلاغت را مورد تـوجه قـرار داده و با استناد به سـخنان ایـشان مدعای خـود را بـه اثـبات رسانده است.
«پیام امام امیرالمؤمنین علیهالسلام» در یک نگاه
«پیام امام» علیه السلام، شرح تازه و جامعى است بر نهجالبلاغه، این شـرح در واقع نسخه نهج البلاغهای پیام قرآن است که توسط حضرت آیت اللّه العظمی مکارم شیرازی مدظله العالی تـألیف شـده است.
شرح کتاب ساده، عمومی و همه فهم است و به ترتیب خطبهها، نامهها و حکمتهای نهج البلاغه با قلمی روان توضیح داده شده است.
مولّف در ابتدای برخی از خطبهها و نامهها، با عناوینی هم چون «خطبه در یک نگاه» و یا «نامه در یک نگاه»، به ذکر نکات قابل توجه پرداخته و تصویری کلی از خطبه و یا نامه ارائه میدهد تا خواننده از ابتدا به طور اجمال در جريان سخنان پربار آن حضرت قرار گيرد.
سپس معظم له به مسائل مختلف مرتبط با آن همچون سند، شرایط، زمان صدور و... اشاره کرده، و در نهایت به شرح و تفسیر آنها میپردازد.
معظم له، خطبهها و نامههای بلند و حکمت ها را در قسمتهای مختلف ذکر کرده و پس از بررسی سندی آن و ذکر نام کتاب هایی که آن حدیث را ذکر کرده اند در نهایت به شرح و تفسیر آنها میپردازد.
ساختار کلی اثر
کتاب «پیام امام امیرالمؤمنین» علیهالسلام در پانزده جلد به رشتۀ تحریر درآمده است که عناوین مجلدات آن عبارتند از:
جلد اول: مقدمه مولّف، سيّد رضى گرد آورنده نهج البلاغه ، سخنى درباره «نهج البلاغه» و «گوينده آن»، اسناد نهج البلاغه، شروح نهج البلاغه، پيشگفتارى از سيّد رضى رحمه الله علیه؛ چرا نهج البلاغه را جمع آورى كردم ، خطبه هاى امام امير مؤمنان عليه السلام.
جلد دوم تا جلد هشتم: خطبه های امام امیر مومنان علیه السلام.
جلدنهم تا جلد یازدهم: نامه های امام امیر مومنان علیه السلام.
جلد دوازدهم تا جلد پانزدهم: کلمات قصار در نهج البلاغه.
پرمحتواترین خطبه نهج البلاغه
اولين خطبهاى كه سيد رضى در كتاب خود ذكر كرده است، توجه علماى علم كلام را به خود جلب كرده است؛ مولّف با اشراف به اين مطلب چنين مىنويسد: «اين خطبه از مهمترين خطبههاى نهجالبلاغه است كه در طليعه اين كتاب بزرگ واقع شده و از نشانههاى بارز حسن انتخاب «مرحوم رضى» است.
اين خطبه، شامل يك دوره جهانبينى اسلامى است كه از صفات كمال و جمال خداوند و دقايق عجيبى در اين زمينه شروع مىشود، سپس به مسأله آفرينش جهان به طور كلى و بعد از آن آفرينش آسمانها و زمين و آن گاه آفرينش فرشتگان، سپس آفرينش آدم علیه السلام و داستان سجود فرشتگان و مخالفت ابليس و هبوط آدم علیه السلام به زمين مىپردازد.
در ادامه خطبه از بعثت پيامبران و فلسفه آن و سرانجام از بعثت پيامبر اسلام صلی الله علیه و آله و عظمت قرآن مجيد و اهميّت سنّت پيامبر صلی الله علیه و آله سخن مىگويد و از ميان دستورهاى اسلامى و به اصطلاح فروع دين، روى مسأله حج به عنوان يك فريضه عظيم الهى و فلسفه و اسرار آن انگشت مىگذارد، به طورى كه توجّه دقيق به محتواى اين خطبه مىتواند يك بينش جامع و كلّى نسبت به مهمترين مسائل اسلامى به ما بدهد و بسيارى از مشكلات و پيچيدگىهايى را كه در اين مسائل وجود دارد، حل كند.
از يك نظر اين خطبه به منزله فاتحهالكتاب در قرآن مجيد است كه فهرستى را از مجموعه مسائلى كه در نهجالبلاغه مطرح شده است، به دست مىدهد، چرا كه محورهاى اصلى مجموعه خطبهها و نامهها و كلمات قصار در اين خطبه به گونه فشردهاى آمده است.
«پيام امام اميرالمؤمنين عليه السلام»؛ انگاره ای از تجربه هاي گران بها
کتاب گرانسنگ «پيام امام اميرالمؤمنين عليه السلام» توسط نويسنده اى توانا با كوله بارى از دانش وتجربه نويسندگى و پس از نوشتن ده ها جلد كتاب به نگارش درآمده است؛ چرا که معظم له پس از تدوين كتب مختلف مخصوصاً تدوين «تفسير نمونه» و «پيام قرآن» و تجربه كار جمعى، به نگارش اين كتاب روى آورده است و اين، امتياز مهمى است.
مولّف در مقدمه اثر در این زمینه مى نويسد: «... بعد از توفيقى كه در «تفسير نمونه» و «پيام قرآن» نصيب اين حقير و جمعى از ياران باوفا شد و سبب حركت جديدى در كارهاى قرآنى و نفوذ بيشتر قرآن و تفسير در مجامع علمى بلكه غالب خانه ها گرديد، گروهى از اهل فضل گفتند كه اكنون «نوبت نهج البلاغه فرارسيده است» و بايد كارى مشابه تفسير نمونه روى آن انجام گردد، بلكه با استفاده از تجربيات گذشته، كارى پخته تر و جالب تر صورت گيرد.»
آری شخصيتى به شرح و تفسير اين كتاب گران سنگ همّت گماشت كه خود در جهان اسلام شناخته شده و در مقام افتاء و مرجعيت شيعيان است. كسى كه هزاران تن، از خرمن دانش او بهره گرفته اند و شاگردان فراوانى را در عرصه عقايد، فقه، اصول، تفسير و ديگر علوم اسلامى پرورش داده است.
همه اين دانش و تجربه و قلم در خدمت شرح گسترده اى بر نهج البلاغه قرار گرفت. كه ره آورد آن، شرحی بی بدیل بر نهج البلاغه شده است.
«پیام امام» به قلم روان
نگارش كتاب با قلمى روان و قابل استفاده براى عموم مردم، از ديگر ويژگى هاى اين کتاب است. اين اثر به گونه اى نوشته شده كه علاوه بر دانشمندان و فرهيختگان، همه علاقمندان به فهم نهج البلاغه بتوانند از آن استفاده نمايند. در این بین سادگى و روانى قلم هرگز از اتقان و دقّت كار نكاسته است؛ بلکه دقّت در كنار روان بودن، جامعيّت را در عين قابل فهم بودن و ژرفايى را همراه با سادگى گرد آورده است.
جامعیت در تبیین، تحقیق و پژوهش اثر
بدبهی است همه فصول و فرازهاى نهج البلاغه در « پیام امام» مورد توجه قرار گرفته است. برخلاف غالب شروح كه تنها بخش هاى مورد نظر خويش را مورد توجه قرار داده و از فرازهايى كه براى آنها جلب نظر نمى كرده، به سرعت گذشته اند، لیکن مولف، در پى شرح جمله به جمله و تفسير همه فرازها و فصول هر بخش بوده و هيچ قسمتى را از نظر دور نداشتند؛. برخلاف بعضى از شارحان عزيز كه هرقدر به آخر نهج البلاغه نزديك تر شده اند انگيزه شان در اداى حقّ مطلب، كاهش يافته و به اختصار از آن گذشته اند، اين شرح هر چه به آخر نزديك تر مى شود پربارتر مى گردد.
توجه به شروح مهمى كه بر نهج البلاغه نوشته شده است و استفاده از آنها و نیز نقد و ارزيابى سخنان شارحان محترم، در نگارش اين اثر مورد عنايت خاص معظم له بوده است.
توجه به ساير كلمات حضرت در شرح يك خطبه، نامه يا كلمه قصار و نيز توجّه جدى به روايات ساير ائمه هدى عليهم السلام، بر جامعیت آن افزوده است.
روششناسی شرح نهجالبلاغه در «پیام امام»
آیت الله العظمی مکارم شیرازی مد ظله العالی در این اثر با مفروض دانستن صـحت انـتساب نهج البـلاغه بـه امـام علی علیه السلام، شرحی کاملا دروندینی از این کـتاب ارائه کرده، و از زاویه ایمانی به آن نگریسته است.بنابراین،روش تفسیری وی با این نگرش همراه است و در نتیجه از ایـن جـهت خواننده با خواندن آن میتواند بـه تقویت ایمان خـویش امـیدوار باشند.
بـیشک مـنابع و مآخذ استفاده شـده هـم دقیقا دروندینیاند و منابع و مـآخذ مـورد اسـتفاده هم با نوع نگرش همخوانی دارد.
هم چنین مراحل اجرایی شرح کتاب «پيام امام اميرالمؤمنين عليه السلام» به این صورت اسـت کـه ابتدای تـفسیر هر خطبه، توضیحات بسیار مختصری پیرامون خطبه یا دیگر نکات مورد نظر داده میشود و خواننده بهطور کلی در جریان موضوع یا موضوعات خطبه قـرار میگیرد و پس از آن به ترتیب بخشهایی از خطبه ذکر شده، به فارسی ترجمه میشود و پس از آن بـررسی واژگـان در پاورقـی میآید.آنگاه عبارت به عبارت توضیح داده میشود.این روند به طور نسبی در اکثر خطبهها و...رعایت شده است.
از دیگر نکات مهم در روش شناسی تفسیری این اثر می توان به تفسیر «کلمات قصار امام علی علیه السلام» اشاره کرد؛ مولّف که کلمات قصار جمعآوری شده از آن امام همام در انتهای کتاب نهجالبلاغه را سخنانی حکمتآمیز و گنجینهای گرانبها خوانده و آنها را دارای درسهایی آموزنده دانسته است، در این اثر که ١٢٠ عبارت نخستین آنها را در خود جای داده، به ارایه پارهای از توضیحات درباره هر کدام همت گماشته است. معظم له ابتدا متن عربی سخن حضرت را آورده و سپس ترجمه لفظ به لفظ نموده و در ادامه به تناسب نیاز موضوع، به تفسیر آن پرداخته است. واژهشناسی، بهره بردن از آیات، روایات و برخی از دلایل عقلی و اشعار حکیمانه در جهت شرح عبارات، شیوهای است که مولف در تدوین این اثر برگزیده است.
کاربرد نظریه حوزه معنایی در «پیام امام»
مولّف، شأن ورود كلمات نورانی امام علی علیه السلام در مواضع حسّاس و تأثيرگذار، با نگاه به تاريخ و عصر بيان، اين خطبه ها و نامه ها و كلمات را مورد توجه قرار داده است.
به يقين، دانستن زمان و مكان و شأن ورود كلمات آن حضرت، سرنوشت ساز است و نقش مهمى در تفسير سخنان ايشان دارد. مثلا هنگامى كه آن حضرت مى فرمايد: «إنّما الشّورى للمهاجرين والأنصار»[١] هرگز نمى خواهد نقش نصّ را در امامت ناديده بگيرد؛ بلكه در مقام استدلال در برابر معاويه از اين كلمات استفاده مى كند؛ چرا كه مخاطب اين نامه حضرت، معاويه پس از امتناع از بيعت است؛ در حقیقت توجه به زمان تدوين اين نامه و مخاطب آن، رافع برخى از شبهات است.
بررسی و تحلیل واژگان مشکل نهج البلاغه
در فرازهاى كلام اميرمؤمنان على عليه السلام، واژه هاى مشابه، فراوان ديده مى شود، برخى از شارحان محترم بدون حلّ اين واژه ها آنها را تأكيد يكديگر و تنوع در بيان مطالب مى دانند؛ در حالى كه در اين شرح، اصل در تفسير جمله ها بر تأسيسى بودن گذاشته شده، به اين معنى كه هر واژه و هر جمله اى معناى خاصّ خود را دارد و تا آنجا كه مى توانيم لازم است از هر جمله اى پيام تازه اى را دريافت كرده و به تأكيدى بودن بسنده نكنيم.
لذا تلاش براى حلّ مشكلات كلمات، جمله ها و فرازهاى پيچيده از ديگر امتيازات اين شرح است برخى از شارحان گاه بدون تفسير كلمات و جمله هاى آن حضرت، فقط به مباحث استطرادى گاه تاريخى گاه ادبى پرداخته و عنايتى به حلّ نهايى جمله ها و عبارات نكرده اند اما در اين اثر تلاش معظم له بر آن است كه پيچيدگى كلمات را حلّ كرده و براى فهم مقصود امام عليه السلام از بيان اين تعبيرات، آن را براى خوانندگان با بيان ساده بنويسد.
در این میان تفسير لغات مشكل نهج البلاغه به صورت روان و ساده و با ريشه يابى كامل كه با استفاده از منابع مختلف لغت در پاورقى و گاه در متن آمده است مورد اهتمام مولّف واقع شده است.
از این رهگذر توجه به ريشه هاى قرآنى كلمات آن حضرت نیز در آن اثر مورد توجه قرار گرفته است؛ چرا که كلمات اميرمؤمنان على عليه السلام، منشأ وحيانى دارد و در بسيارى از موارد، شرح و تفسير معارف و حقايق قرآنى است؛ از اين رو، تا جايى كه امکان پذیر بود، فرازهاى سخنان آن حضرت با قرآن پيوند زده شد و آياتى از قرآن در همين زمینه مورد استناد قرار گرفته است.
معیار شناسی پیوند معنایی نهج البلاغه
از جمله مهم ترین ويژگى هاى اين اثر، توجه خاص به پيوند جمله ها و بخش هاى يك خطبه و يا نامه و به طور كلّى كلمات امام اميرالمؤمنين عليه السلام است. همان گونه كه در قرآن كريم، ميان آيات، پيوند منطقى برقرار است، نهج البلاغه نيز كه رشحاتى از كلمات الهى دارد و از امامى فصيح و بليغ صادر شده، به يقين با پيوندى منطقى همراه است. كشف اين پيوندها در هر فراز و فصل و تعقيب اهداف مرتبط با يكديگر در اين كلمات زيبا از ديگر ويژگى هاى اين شرح است. چيزى كه در بسيارى از شروح، مورد توجه قرار نگرفته و هر جمله جداگانه تفسير شده است.
وفاداری مولّف به متن مبداء
در کتاب«پيام امام اميرالمؤمنين عليه السلام» به روح كلّى حاكم بر مجموع خطبه ها و نامه ها توجه خاص شده است. بر اين اساس، همه بحث ها در محدوده آن روح كلّى قرار گرفته و از پرداختن به مطالب حاشيه اى و غير ضرورى پرهيز شده است. گاهى در برخى از شرح ها ديده شده كه مطلبى فرعى از امام عليه السلام مورد توجّه نويسنده محترم قرار گرفته و در صفحات زيادى به شرح آن پرداخته به گونه اى كه از مطلب اصلى كه روح حاكم بر آن كلمات مى باشد، دور شده است. اما تلاش مولّف بر اين بوده كه روح كلّى حاكم بر كلام حضرت را ناديده نگيرند و بيشتر به شرح و تفسير آن توجه كند.
مستندسازی؛ براساس متون قبل از تألیف نهجالبلاغه
در هر خطبه، نامه و يا كلمه حكمت آميز، به اسناد آن در غير نهج البلاغه توجه شده و از كتاب هايى كه درباره اسناد نهج البلاغه نگارش يافته بهره گرفته شده است.
هر چند بلنداى محتوا و فصاحت و بلاغت نهج البلاغه آن را از ذكر سند بى نياز مى سازد زيرا معلوم است كه چنين كلماتى از غير امامى آگاه، صادر نمى شود؛ اما با اين حال، براى رفع پاره اى از شبهات، دانشمندانى همچون سيد عبدالزهراء خطيب با نوشتن كتاب «مصادر نهج البلاغه و اسانيده» در پى آن برآمده اند كه كلمات حضرت را به كتاب هاى قبل از دوران سيد رضى مستند سازند و روشن نمايند كه غالب اين سخنان نورانى، غير از نهج البلاغه مصادر ديگرى نيز دارد.
در پيام امام اميرالمومنين عليه السلام نیز به اين نكته نيز توجه خاص گرديده و در پاورقى هر خطبه، نامه و كلام قصار به آن پرداخته شده و از كتاب مذكور و ديگر كتب در اين باره استفاده شده است.
دفاع منطقی از تشیع در سایۀ دوری از تعصب و توهین
قلم منصفانه و به دور از تعصّب و توهين از جمله امتیازات بارز این اثر است؛ معظم له در اين كتاب ضمن پايبندى به اصول مذهب شيعه و دفاع منطقى از آن و همچنين نقد صحابه، هرگز از خطّ اعتدال خارج نشده و از توهين و خشونت در كلام استفاده نكرده اند. به اعتقاد نویسندۀ اثر، بيان استدلال و منطق قوىّ پيروان مكتب اهل بيت عليهم السلام، نيازى به تندى و توهين ندارد مى توان از حقّانيت شيعه دفاع كرد، در عين حال از دايره منطق خارج نشد و مؤدّبانه و متين نوشت.
پیام امام و انطباق آن با مسائل روز
پيوند نكات اجتماعى، تاريخى و تربيتى با مسائل روز، از ديگر امتيازات اين اثر است. در اين كتاب سعى شده سخنان حضرت علی علیه السلام با آنچه امروز مورد نياز است تطبيق داده شود و به اصطلاح، «به روز» و «كاربردى» عرضه گردد. چرا كه كلمات آن حضرت هر چند در واقعه اى خاص و ماجرايى ويژه صادر شده، اما انتخاب كلمات و جمله ها توسط آن امام بزرگوار براى بيان آن واقعه و تحليل آن، فرا زمانى، فرا مكانى و فرا شخصى است. آن حضرت به گونه اى به تحليل آن قضايا مى پردازد و گاه قواعدى عام و جملاتى بنيادين بيان مى كند كه در تمام عصرها و براى همه نسل ها قابل استفاده است. تحليل اين بيان ها و تطبيق آن بر مشكلات عصر حاضر و پندآموزى از آن براى حلّ مشكلات، از ديگر امتيازات اين کتاب است.
نكته ها در پیام امام امیرالمؤمنین علیه السلام
در انتها مىتوان به نكاتى بارزى كه در كتاب لحاظ شده است، اشاره نمود:
١. ترجمه و تفسير تمام جملهها با بيان روان.
٢. تفسير تمام واژهها و ريشهيابى واژهها.
٣. بيان شأن ورودها و مسائل تاريخى مربوط به خطبهها و نامهها.
٤. تحليل هاى لازم روى بحث هاى مختلف عقيدتى، اخلاقى، اجتماعى، سياسى و....
٥. نكات اضافى كه مىتواند مكمّل بحثها بوده باشد و خوانندگان را از مراجعه به كتب ديگر بىنياز سازد.
مطالبى كه نياز به توضيح و شرح دارد، در پايان هر فراز، تحت عنوان «نكته ها» بيان مى شود؛ مثلا اگر يك جا اميرمؤمنان عليه السلام جمله اى درباره «طلحه» و يا «زبير» بيان فرموده، در بحث نكته ها به شخصيّت و زندگى نامه آنها پرداخته شده است و يا اگر حضرت، خودش را نخستين كسى معرفى مى كند كه اسلام آورده، در بخش نكته ها ادلّه روشن ديگرى براى اين مطلب و دفع شبهات آمده است، و همچنين هنگامى كه آن حضرت مطلبى درباره «امر به معروف و نهى از منكر» بيان داشته، اهميّت و ابعاد ديگر اين دو فريضه، در نكته ها مورد بحث قرار مى گيرد.
«پیام امام»؛ اثری فاخر برای تحقیق و تدریس نهج البلاغه
کتاب «پيام امام اميرالمؤمنين عليه السلام» مورد استقبال دانش پژوهان معارف علوى قرار گرفته است به نحوی که اكنون هر محقّق و مدرسى براى تحقيق و تدريس نهج البلاغه به اين شرح جامع نيازمند است.
خطباى زبردست؛ پژوهشگران معارف اسلامى وتاريخ اسلام واستادان حوزه ودانشگاه از اين كتاب بهره مى گيرند، هرچند برخى ازپژوهشگران وانديشمندان هنوز از اين اثر قوي اطلاع كافى ندارند، كه اميد است با آگاهى بخشى، اين كتاب زندگى ساز، در سير مطالعاتى همه حقيقت جويان قرار گيرد، همانگونه که در بعضى از مؤسسات آموزشى نيز به صورت كتاب درسى درآمده است.
گفتنی است اين اثر نفیس نخستین بار در سال ١٣٧٥ در ١٥ جلد و در قطع وزیری توسط انتشارات امام علی بن ابی طالب علیه السلام به زیور طبع آراسته شده که تا کنون نیز چندین مرتبه تجدید چاپ شده است.
«پيام امام اميرالمؤمنين عليه السلام» در سال ١٣٨٢ به عنوان بهترین کتاب سال برگزیده شد. این مجموعه به زبان عربى نیز ترجمه و منتشر شده و در اختیار شیفتگان و علاقمندان به معارف نهج البلاغه قرار گرفته است.
[١] نهج البلاغه؛ نامه ٦.