حکمت ‌های «روزه» از منظر آیت الله العظمی مکارم شیرازی مدّ ظلّه العالی

حکمت ‌های «روزه» از منظر آیت الله العظمی مکارم شیرازی مدّ ظلّه العالی


تزکیه روح، تصفیه جسم / روزه، آزمون اخلاص / روزه، عامل نورانیت قلب / روزه، تقویت کننده صبر / بیداری از خواب غفلت / مبارزه با هوای نفس مهم ‌ترین فلسفه روزه‌داری است‌

هر مسلمانی حق دارد به بحث و بررسى درباره اسرار و فلسفه احكام بپردازد؛ امّا اين سخن به اين معنا نيست هر چه مى ‏خواهد دل تنگمان بگوييم و هر چه به فكرمان رسيد، به نام بازگو کردن فلسفه حكم، مثلاً روزه‏ را منحصراً رژيمى براى لاغر شدن‏ بدانیم؛[1] چرا که روزه‏، اثر و مزيّت مخصوص خود را دارد[2] و جامع ميان مادّه و معناست.[3]

تزکیه روح، تصفیه جسم

ما مجموعه ‏اى هستيم از جسم و جان و روح و تن، و طبعاً دستورات آسمانى براى تكميل هر دو جنبه است.[4] درباره اثر بهداشتى روزه و تأمين سلامت جسم انسان ‏ها و مصون و محفوظ ماندن از بيمارى‏ هاى گوناگون در حديثى از پيامبر اسلام(صلى الله عليه و آله) مى‏خوانيم :«صوموا تصحّوا؛ روزه بگيريد تا سالم باشيد».[5]

از سوی دیگر روزه‏ روح‏ انسان را در قالب «تقوا»[6] لطافت مى‏ بخشد؛[7] تقوایی الهى که سرچشمه حركت به سوى تمام خوبي ها و نيكي هاست و انسان با احساس مسئولیت در درون خود به سوى اطاعت اوامر الهى و ترك معاصى حرکت می کند،[8] و اینچنین جسم و جان آدمى از آلودگى گناه پاک می شود.[9]

روزه، آزمون اخلاص

تمام عبادات، مشروط به اخلاص و به يك معنا از اسباب خلوص نيت است؛ ولى از آن‏جا كه روزه عبادتى است كه در ظاهر آشكار نيست، تأثير بسيار عمیق ترى در آزمودن اخلاص مردم دارد؛ به تعبير ديگر، تنها خدا از آن آگاه است و تا روزه دار چيزى نگويد كسى از روزه او باخبر نمى ‏شود. ‏[10]

لذا امير مؤمنان على(عليه السلام) در نهج البلاغه هنگامى كه به فلسفه روزه‏ مى ‏رسد چنين مى‏ فرمايد: «... الصِّيامَ ابْتِلاءً لاخلاصِ الْخَلْقِ؛ خداوند روزه را از اين جهت تشريع فرموده كه روح اخلاص‏ در مردم پرورش يابد»![11]

روزه، عامل نورانیت قلب

كم‏خورى‏ موجب روشنائى نور معرفت در قلب‏ و پرخورى موجب خاموشى آن است، همان نور معرفت فطرى كه خداوند براى تشخيص صلاح و فساد در نهاد هر انسانى قرار داده است.[12]

بر این اساس، هنگامى كه انسان روزه‏ مى گيرد[13] نور و صفاى تازه ‏اى در دل احساس مى‏كند، خود را به نيكي ها نزديك تر، و از زشتي ها و بدي ها دورتر مى بيند،[14]و آمادگى بيشتری براى شنيدن مواعظ در او حاصل می شود.[15]

اينكه در ماه رمضان، قرآن خواندن سفارش شده، علّتش اين است كه در ماه رمضان به سبب روزه‏، قلب انسان صاف شده و آماده پذيرش تلقينات و تبليغات است و قرآن هم بهترين تبليغ است.[16]

روزه، تقویت کننده صبر

گاهى خداوند متعال در قرآن مجيدش وقتى مسئله ‏اى داراى ابعاد مختلف و متنوّع باشد در هرجايى به مناسبت، اشاره به يكى از ابعاد آن مى‏نمايد، مثلًا به تأثير روزه‏ در تقويت روح انسان اشاره كرده، مى‏فرمايد: «اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد! از صبر(روزه‏) و نماز كمك بگيريد! (زيرا) خداوند با صابران است!».[17]

صبر آن حالت استقامت و شكيبايى و ايستادگى در جبهه مشكلات است. که در روايات فراوانى به روزه‏ تفسير شده است؛ بلكه ذكر روزه به عنوان يك مصداق بارز و روشن آن است، زيرا انسان در پرتو اين عبادت بزرگ اراده ‏اى نيرومند و ايمانى استوار پيدا مى‏كند و حاكميت عقلش بر هوس هايش مسلم مى‏گردد.[18]

مفسران بزرگ در تفسير اين آيه[19] نقل كرده ‏اند كه رسول گرامى اسلام هر گاه با مشكلى روبرو مى‏شد كه او را ناراحت مى‏كرد از نماز و روزه مدد مى‏گرفت‏.[20]

بیداری از خواب غفلت

استفاده از مواهب و نعمت ‏هاى مادی به ‏عنوان يك اصل پذيرفته شده، ولى در مسیر عبوديّت و بندگى و عمل صالح نه اینکه زندگى مرفّه هدف براى انسان شود و بقيّه چيز ها را در مسير آن قرار بدهد؛[21] چرا که این نوع زندگی انسان را از خدا غافل و بى‏خبر می کند.[22]

اينجاست كه اسلام دستور روزه‏ را داده،[23] و با تعطيل كردن برنامه ‏هايى كه در معرض هوى‏ و هوس است، و با محروم ساختن فرد از پاره ‏اى لذّات مادّى‏ و امثال آن ها؛[24] انسان را از دنیای مادی جدا می کند و در عالم معنویت وارد می سازد.[25]

سخن آخر: (مبارزه با هوای نفس مهم ‌ترین فلسفه روزه‌داری است)

روزه‏ رابطه انسان با خويشتن است؛ با ايجاد اين رابطه، انسان موفق مى‏شود كه با هواى نفس خويش مبارزه كند؛[26] و با تحمل گرسنگى و تشنگى و همچنين چشم پوشی از لذت جنسى عملاً ثابت كند مى‏تواند زمام نفس‏ سركش را به دست گيرد، و بر هوس ها و شهوات خود مسلط گردد. در حقيقت بزرگ ترين فلسفه روزه همين اثر روحانى و معنوى آن است.[27]

تعبیر نورانی پیامبر(صلی الله علیه و آله) درباره روزه‏ ماه رمضان به «أَلصَّوْمُ جُنَّةٌ؛ روزه‏ سپر (ابزار دفاعى در برابر آتش جهنّم) است!»[28]ناظر بر این مسأله است که به وسيله روزه، شهوات در كنترل عقل در می آيند و انسان با اين وسيله دفاعى، از حملات شيطان محفوظ مى ‏ماند.[29]

البته در این کارزار غالباً سنگين و پرزحمت، صفوف مطيعان و متواضعان در برابر فرمان حق، از هواپرستان خودخواه جدا می شود که اگر غير از اين مى‏بود هرگز اين جدايى صفوف صورت نمى‏ گرفت.[30]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir

منابع

1. پاسخ به پرسش هاى مذهبى

2. اخلاق در قرآن

3.انوار هدایت، مجموعه مباحث اخلاقى

 

[1] پاسخ به پرسش هاى مذهبى، ص272

[2] همان، ص284.

[3] همان، ص274.

[4] همان.

[5] سيرى در فلسفه احكام، ص 122؛ (دائرة المعارف فقه مقارن، ج‏1، ص413).

[6] «لَعَلَّكُمْ‏ تَتَّقُونَ‏؛ تا شايد شما تقوا پيشه كنيد». (سورۀ بقره، آیۀ183).

[7] گفتار معصومين(ع)، ج‏2، ص127.

[8] پيام امام امير المومنين عليه السلام، ج‏5، ص94.

[9] تفسير نمونه، ج‏1، ص635.

[10] پيام امام امير المومنين عليه السلام، ج‏14، ص87.

[11] نهج البلاغه، كلمات قصار، شماره 252؛ (يكصد و هشتاد پرسش و پاسخ، ص419).

[12] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقين)، ج‏2، ص381.

[13] اخلاق در قرآن، ج‏1، ص213.

[14] همان، ص338.

[15] همان، ص213.

[16] انوار هدايت، مجموعه مباحث اخلاقى، ص436.

[17] «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ‌»؛ (سورۀ بقره، آیۀ153).

[18] تفسير نمونه، ج‏1، ص218.

[19] سوره بقره، آیه 153.

[20] مجمع البيان ذيل آيه مورد بحث؛ (تفسير نمونه، ج‏1، ص218).

[21] انوار هدايت، مجموعه مباحث اخلاقى، ص600.

[22] همان، ص601.

[23] همان.

[24] اخلاق در قرآن، ج‏1، ص265.

[25] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، درس خارج فقه، مسجد اعظم قم، 1/3/1390.

[26] آيات ولايت در قرآن، ص70.

[27] برگزيده تفسير نمونه، ج‏1، ص 163.

[28] والاترين بندگان، ص100.

[29] پيام امام امير المومنين عليه السلام، ج‏4، ص624.

[30] همان، ج‏7، ص431.

captcha