دعای روز دهم ماه مبارک رمضان
«اللهُمَّ اجْعَلْنى فيهِ مِنَ الْمُتَوَكِّلينَ عَلَيْكَ، وَاجْعَلْنى فيهِ مِنَ الْفآئِزينَ لَدَيْكَ، وَاجْعَلْنى فيهِمِنَ الْمُقَرَّبينَ الَيْكَ، بِاحْسانِكَ يا غايَةَ الطَّالِبينَ؛ خدايا در اين ماه مرا از توكّل كنندگان بر خودت و از رستگاران در نزدت و از مقرّبان درگاهت قرار ده، به نيكى و احسانت اى نهايت آرزوى طلب كنندگان».[1]
معنا شناسی توکل و کارکردهای آن در قرآن و روایات، تبیین ویژگی سعادتمندان حقیقی و شاخصه های تقرب الهی و ترسیم محبت خدا به بندگانش ، از جمله مهمترین نکات مطروحه در دعای روز دهم ماه مبارک رمضان به شمار می رود.
توکل در آیینه قرآن و روایات
از آيات قرآن[2] به خوبى استفاده مى شود كه مسئله توكّل به عنوان يك فضيلت مهمّ اخلاقى و از شئون توحيد آن است كه مؤمنان تنها بر خدا توكل كنند، چرا كه همه چيز و همه كار به دست او است.[3]
در روايات اسلامى نیز اهمّيّت فوق العاده اى به اين ارزش اخلاقى داده شده است.[4] به عنوان نمونه در حديثى از رسول خدا صلى الله عليه و آله مى خوانيم: «مَنْ سَرَّهُ انْ يَكُونَ اقْوَى النَّاسِ فَلْيَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ؛ كسى كه دوست دارد قوىترين مردم باشد بر خدا توكّل كند»![5]،[6]
حقیقت توکل چیست؟
حقيقت توكّل همان اعتماد قلبى در تمام[7]كارها بر خدا، و صرف نظر كردن از ماسوى اللَّه است و اين منافات با تحصيل اسباب ندارد مشروط بر اينكه اسباب را در سرنوشت خود اصل اساسى نشمرد.[8]
در حقيقت «توكل» واگذارى كار به ديگرى و انتخاب او به وكالت است،[9]البته نه اینکه انسان دست از تلاش و كوشش بردارد. بلكه باید نهايت تلاش و كوشش خود را به كار زد و در صورتی که نتوانست مشكل را حل كند، با اتكاء به لطف پروردگار و استمداد از ذات پاك و قدرت بىپايان او، ايستادگى به خرج دهد.[10]
آثار و کارکردهای توکل بر خداوند
توكّل بر خداوند نور اميد بر دل می افکند و به خاطر آن توان و استعداد انسان شكوفا مى گردد، خستگى راه بر او چيره نمى شود، و در همه حال احساس آرامش مى كند.[11]
قطع نظر از بركات معنوى اين فضيلت اخلاقى، توكّل، سبب مى شود كه انسان در برابر مشكلات دستپاچه و وحشت زده نشود و قدرت بر تصميم گيرى را حفظ كند و نزديكترين راه درمان و حلّ مشكل را بيابد.[12]
«فائزین» چه کسانی هستند؟
در قرآن کریم براى« فائزین»، سه وصف ذكر شده است: اطاعت خدا و پيامبر، خشيت، و تقوى، لذا اطاعت يك معنى كلى است و خشيت شاخه درونى آن، و تقوى شاخه بيرونى آن .[13]
به عبارت دیگر سعادتمندان و برنامه سه گانه آنها با « ايمان» و« سعى و تلاش» و« اراده سراى آخرت» معنا می یابد.[14]
فقط این افراد مقرّب درگاه خدایند
گروه مقربين دسته اى خاص از مؤمنانند كه بر، نامۀ اعمال نيكان و ابرار، شاهد و ناظرند.[15]يعنى مقربين به چنان مقامى می رسند كه اگر اعمال نيك ابرار را انجام دهند، گوئى سيئه اى مرتكب شده و بايد استغفار كنند، در حقیقت اعمال آنها خالص تر و پرقيمت تر از اعمال ابرار است.[16]
سخن آخر: (او به ما مشتاق بود)
به راستی اگر مهر و عشق الهى يعنى ايمان از وجود بشر حذف گردد، چه مى ماند؟ موجودى با يك سلسله احساسات خشن و وحشى، بشرى ناآرام، مضطرب، خائف، محزون و نااميد.[17]
اين همان چيزى است كه در دعاى پرمحتواى افتتاح در ماه مبارك رمضان مى خوانيم: «يا ربّ، إنّك تدعونى فأولّى عنك، ... فلم يمنعك ذلك من الرّحمة لى و الإحسان الىّ...؛پروردگارا! تو مرا فرامى خوانى ولى من از تو روى مى گردانم، تو به من محبّت مى كنى؛ ولى من با تو دشمنى مى ورزم، تو به من دوستى مى كنى؛ ولى من پذيرا نمى شوم، گويا منّتى بر تو دارم؛ ولى اين احوال، تو را از رحمت و احسان و تفضّل به جود و كرمت نسبت به من باز نمى دارد».[18]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
[1] كليات مفاتيح نوين ؛ ص814.
[2] سوره هود؛آیۀ123/ سوره ابراهيم؛ آيه 12 / سوره شعرا؛ آيه 207.
[3] پيام قرآن ؛ ج4 ؛ ص382.
[4] اخلاق در قرآن ؛ ج2 ؛ ص262.
[5] كنزالعمّال، ج 3، ص 101، ح5686.
[6] اخلاق در قرآن ؛ ج2 ؛ ص262.
[7] همان ؛ ص265.
[8] همان؛ص 266.
[9] برگزيده تفسير نمونه ؛ ج2 ؛ ص309.
[10] همان.
[11] همان.
[12] همان.
[13] تفسير نمونه ؛ ج14 ؛ ص522.
[14] همان ؛ ج12 ؛ ص72.
[15] همان؛ ج 26، صفحه 273.
[16] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقين) ؛ ج2 ؛ ص79.
[17] پاسخ به پرسشهاى مذهبى ؛ ص401.
[18] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج8 ؛ ص379.
