در عصری به سر می بریم که سیطرۀ سبک زندگی غربی؛ جوامع بشری را با بن بست مواجه کرده است[1] زیرا با پيشرفت علوم طبيعى، مسائل مادّى نيز تقويت شده و مردم به طور قهرى از اخلاقيّات و آداب دينى دور شدند و جهات معنوى ، رو به ضعف گذاشته است.[2]از سوی دیگر اعتقاد به اخلاق بر اساس سودجويى ، اصالت اخلاق را خدشه دار کرده و آحاد مردم در هنگام تضادّ در ميان سودجويى و اخلاق ، به سراغ سودجويى مى روند.[3]در این بین دوگانگى جسم و روح درد تازه و بيمارى اضافى است که يك نوع تضاد و ناهماهنگى و از هم گسستگى بر وجود انسان ها حاکم کرده است[4]
با همۀ این تفاسیر نباید از نداى فطرت پاك و بى آلايش بشر، غافل شد که مانند حاكمى نيرومند و مقتدر، فرمان اعتقاد به خدا را صادر مى كند.[5] لذا می توان با ایجاد حرکت های عظیم فرهنگی در مقابل وسائل عظیم فساد در جوامع غربی مقابله کرد[6]. تا انسان با تفكر و تأمل در جهان خلقت و دريافت نشانه هاى متعدد عظمت آن، بيشتر به خُردى خود پى ببرد [7] و در یابد اين جهان پهناور و آن عمر كوتاه او و بدن بسيار خردش، چنان ارزشى ندارد كه بخواهد لحظه اى به آن مغرور شود، که در صورت تحقق این مهم و مطالعه و تفكر و تأمل، روح انسان ، به كرنش در درگاه الهى خواهد رسید و جوامع انسانی بیشتر به حقيقت جايگاه انسانى خود وقوف خواهند یافت.[8]
در این میان اجتماع جهانی اربعین حسینی، نمونۀ عینی موج عظیم فرهنگی در جهان به شمار می آید ؛ گوهری گرانبها و گنجینه ی بسیار پرارزش که سبب عظمت اسلام و مکتب اهل بیت علیهم السلام است و باید هرچه بهتر از آن بهره برداری نمود..[9]
لذا شاهدیم راهپیمایی روز اربعین آنچنان با شکوه برگذار می شود که حتی اهل سنت نیز در آن مشارکت کرده و حتی جمعی از غیر مسلمانان نیز به آن ملحق شده اند که مسأله بسیار مهمی است[10]
امروزه مطالعات جامعی در خصوص مسئله اربعین صورت گرفته است و بسیاری از مطالب که مد نظر بوده به آن توجه شده است لیکن شایسته است وجوه جهانی این کنگرۀ عظیم انسانی بیش از پیش مورد توجه نخبگان و محققان فرهنگی جامعه قرار گیرد.[11]
عاشورا و جهانی شدن
از جلوه هاى واقعۀ عاشورا آن است كه پس از قرن ها، ده ها میلیون علاقمند به آن حضرت، هر سال در ايّام اربعین حسینی، به عزادارى براى آن حضرت و يارانش، و تجليل و تكريم از آنان مى پردازند و در اين راه هزينه هاى سنگينى مى كنند و زحمات و رنج ها را به جان [12]مى خرند و كودك و جوان و پير، زن و مرد مشتاقانه به راه اقامه هر چه باشكوه تر عزاى حسينى بر مى خيزند.[13]
لذا اين نهضت يك نهضت فرا زمانى و فرامكانى است. نفوذ نهضت عاشورا در طول و عرض و عمق شگفت آور است؛« طول زمان، عرض و گستره جغرافيايى زمين، عمق و نفوذ ژرف در جان آزادگان جهان ».[14]
قيام عاشورا علاوه بر آن كه به احياى دين خدا كمك كرد، درس فداكارى و ايثار را به بشر آموخت ؛ لذا حادثه كربلا در طول تاريخ به يك الگو و سرمشق بزرگ تبديل شد و[15]شيوه مبارزه را براى آزادگان جهان نشان داد، امام با خون سرخش مكتبى را براى آزادگان جهان بنا نهاد، كه مسأله مرگ و شهادت را افتخارآميز كرد.[16] لذا عاشورا یک جریان مستمر تاریخیِ انسانی است. جنگ امام حسین(علیه السلام) با دشمنانش مبارزه حق و باطل است. این مبارزه حق و باطل، همیشه بوده و الان هم ادامه دارد.[17]
در این بین اربعین امام حسین(علیه السلام) یک گنجی است که هر سال مقداری از این گنجینه برای ما مشخص می شود و باید قدر این گنج را دانست؛ زیرا برای همه دنیا خبررسانی می شود که هر سال امواج وسیع تری از مردم دنیا به سوی کربلا روانه می شوند؛ هرساله خون تازه ای در قلوب مردم جهان دمیده می شود؛ این جمع در تاریخ بی نظیر است؛ این برنامه منحصر به فرد است وباید از آن بهره برداری های مختلف انجام شود.[18]
اینگونه است که هر سال مراسم اربعین حسینی عظیم تر از گذشته احیا می شود و30 میلیون زائر از ملیت های مختلف در مراسم اربعین به سمت کربلا حرکت می کنند.[19] این دلیل بر این است که وجدان های پاک بشری واقعاً عاشق این مکتب هستند. تنها عشق است که آنها را به این سمت و سو می‌برد؛[20]زیرا امام حسین(علیه السلام) هر چه داشت در طبق اخلاص گذاشت و خداوند نیز به کربلای او ابدیت بخشید؛ تعجب نکنید که در آینده نیز امواج عظیم تری پیدا خواهد شد.[21]
پیاده روی اربعین حسینی (علیه السلام)؛ نمایش اقتدار شیعه در بزرگترین اجتماع بشری تاریخ
شايد كمتر جمعيّتى را در جهان بتوان پيدا كرد كه حقوقش مانند جمعيّت «شيعه » تضييع شده باشد؛[22]آيينى كه پاكترين و منطقى ترين آيين هاى دنياست بر اثر «تحريكات» مستقيم و غير مستقيم بيگانگان، و «تعصب و كينه توزى» بعضى از مخالفان چنان بد معرفى شده است كه هر فرد با انصاف و حقيقت طلبى را به شدّت ناراحت مى سازد.[23]
به عنوان نمونه در ايّام حج نگاه هاى خشم آلود جمعى از مسلمانان غير شيعه كه توأم با خشم و نفرت به سوى شيعيان انداخته مى شود، خود حاكى از اين موج تبليغاتى ضد شيعه در ميان گروه هاى مختلف اسلامى است.[24]
از سوی دیگر باید دانست اربعین به عنوان یک سرمایه ی عظیم معنوی است و به صورت خودجوش به وجود آمده است و تبلیغات خاصی برای آن نبوده است. عشق و محبت مردم نسبت به امام حسین علیه السلام و شهیدان کربلا این تجمع با شکوه را پدید آورده است. این یک سرمایه ی معنوی است که در میان مسلمانان بی نظیر است و حتی غیر مسلمانان هم ظاهرا چنین برنامه ی عظیمی ندارند.[25] به ویژه آنکه حضور جمعیت به نوبۀ خود در همه صحنه‌ها سبب قدرت و قوت است؛ لذا زیارت و راهپیمایی اربعین، بزرگترین تجمع بشری در یک مکان در طول تاریخ است و سرمایه ی عظیمی برای پیروان مکتب تشیع است که باید به احسن وجه از آن استفاده شود.[26]
لذا لازم است در مورد این سرمایه ی عظیم معنوی کاری فرهنگی هم انجام شود. کسانی که به پیاده روی می روند مناسب است که مبلغین به این مکان ها بروند و آموزش های لازم را به آنها بدهند.[27]
عدالت طلبی؛ مهمترین رهآورد جهانی راهپیمایی اربعین حسینی
شكی نيست كه در يك نظر ابتدائى قرائن گواهى مى دهد كه دنيا به سوى «فاجعه» پيش مى رود؛ فاجعه اى كه زاييده: «ترك عواطف»؛ «افزايش فاصله ميان جوامع ثروتمند و فقير»؛ «شدت گرفتن اختلافات و برخوردهاى دولتهاى بزرگ و كوچك»؛ «سير تصاعدى جنايات»؛ «نابسامانيهاى اخلاقى و روحى و فكرى»؛ و «فراورده هاى نامطلوب و پيش بينى نشده زندگى ماشينى» و مانند آن است.[28]
فاجعه اى كه مقايسه وضع موجود با گذشته نزديك، چهره آن را مشخّص مى سازد؛ و عامل مؤثّرى براى نموّ جوانه هاى بدبينى در اعماق فكر خوشبين ترين افراد محسوب مى گردد.[29]
ولى در برابر اينهمه عوامل بدبينى ابتدايى، مطالعات عميقتر نشان مى دهد آينده درخشانى در پيش است:اين ابرهاى تيره و تار با غرّش تندرهاى وحشت انگيز سرانجام كنار خواهد رفت.اين شام سياه قيرگون را صبح سپيد اميدى به دنبال است.اين سرماى سوزان زمستان جهل و فساد و زور گويى و ستم، بهار شكوفان عدالتى در پى دارد.[30]
امام حسين عليه السلام بر عليه يزيد قيام كرد تا تبعيض ها را برچيده، و عدالت را جايگزين آن كند.[31] آن حضرت در نامه اى به مردم كوفه، يكى از اهدافش را جلوگيرى از ظلم و ستم ظالمان و اجراى عدالت بيان مى كند و مى فرمايد:«؛ بى شك مى دانيد كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در زمان حياتش فرمود: هر كس حاكم ظالمى را مشاهده كند كه (در اثر ظلم و جور) محرّمات الهى را حلال شمرده، و عهد و پيمان هاى الهى را شكسته، و با سنّت و سيره رسول خدا مخالفت كرده، و در ميان بندگان خدا با گناه و دشمنى عمل مى كند، و در مقابل چنين حاكم ستمگرى هيچ گونه عكس العمل گفتارى يا رفتارى از خود بروز ندهد،[32]خداوند چنين انسانى را در جايگاه همان ظالم ستمگر داخل مى كند (و سرنوشت هر دو يكى است!)».[33]،[34]
امام حسين عليه السلام در حقيقت همه انسان هاى آزاده جهان را مخاطب نامۀ خود قرار داده است و ضمن اعلان هدف قيامش، همه را به همكارى در اين مبارزه دعوت مى كند.[35]
آری حضور 30 میلیون زائر و عزادار در کربلای معلی در ایام اربعین حسینی دارای پیام های بسیار و نشانه عظمت امام حسین(علیه السلام) و مکتب اهل بیت(علیه السلام) در عدالت طلبی است.[36]
زیارت اربعین عظمت مکتب اهل بیت(علیه السلام) را نشان می دهد، دشمن چه بخواهد چه نخواهد این رویداد عظیم در جهان منتشر شده و قلوب انسان های عدالت خواه را جذب می کند، واقعه اربعین خون تازه ای در قلوب مومنین به جریان می اندازد که در برابر ظلم و ستم قدرت های استکباری ایتسادگی می کنند؛[37]زائرینی از ملیت ها و ادیان مختلف که در ایام اربعین حسینی برای حل مشکلات جهان اسلام و دیگر جوامع بشری و دفع فتنه های دشمنان و نجات مظلومان از چنگ ظالمان و اتحاد و انسجام مردم جهان و برآمدن حاجات از صمیم دل دعا میکنند.[38]
بزرگترین اجتماع بشری؛ ترسیم آیندۀ روشن جهان در عصر ظهور در پرتو صلح گرایی
در تاريخ، سلسله حوادثى است كه مانند حلقه هاى زنجير به هم پيوسته است؛ هر حادثه بزرگ يا كوچك امروز، آثارى در آينده دارد، وهر قدر حادثه بزرگ تر باشد، آثارآن در ترسیم روشن بخشی جهان فزون تر خواهد بود.[39]
از این رو ما از مکتب امام حسین(علیه السلام) به عنوان مبارزه حق با باطل در زمان خودمان کمک می‌گیریم، و آینده را ترسیم می کنیم؛ زیرا آینده‌گان نیز هم همین مبارزه را دارند و باید از این مکتب کمک بگیرند.[40]
لذا اهداف عاشورا یک مسئله شخصی نیست بلکه یک هدف مستمرِ انسانی است و جالب این است که جریان امام حسین(علیه السلام) فراتر از جهان اسلام هم تأثیر می‌گذارد. چون اهداف، یک اهداف فرا ادیانی است؛ ما می‌گوییم «هَیْهَاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ»؛ این منحصر به جامعه اسلامی نیست، هر انسانِ آزاده‌ای «هَیْهَاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ» می‌گوید: «خَیَّرَنِی بَیْنَ اثْنَتَیْنِ، بَیْنَ السَّلَّةِ وَ الذِّلَّةِ وهَیْهَاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ ؛مرا در بین دو راهی شمشیر و ذلّت قرار داده است و هیهات که ما زیر بار ذلّت برویم »؛ اینها تعبیراتی که امام حسین(علیه السلام) دارد.[41]و بذر انقلاب هاى آينده را در دلها مى پاشد.[42]
از سوی دیگر پیاده روی اربعین با احترام به امام حسین(علیه السلام) پیوند ناگسستنی دارد؛ این پیاده رویِ خیلی در دنیا مورد توجه قرار گرفته است.[43]و از آنجا که راهپیمایی عظیم اربعین نشان دهندۀ سير تكاملى جامعه انسانى ؛ هماهنگى با نظام عمومى آفرينش ؛واكنشهاى اجتماعى (قانون عكس العمل)؛ الزامهاى اجتماعى و صلح جهانى است[44] همۀ این امورر بارقه ديگرى است از آينده روشنى كه جامعه جهانى در پيش دارد.[45]
بدیهی است انتظار ظهور يك حكومت بزرگ جهانى كه صلح و امنيت و آرامش و عدالت و پاكى را در همه دنيا گسترش دهد ريشه عميقى در اصيل ترين ابعاد روح انسانى دارد و به تعبير ديگر اين انتظار از درون فطرت و روان آدمى مى جوشد و از ذات انسان سرچشمه مى گيرد.[46]
حضور گستردۀ آحاد مردم از جوامع مختلف در راهپیمایی اربعین حسینی نشان مى دهد يك «تشنگى عمومى» نسبت به «آب حيات صلح» همگان را فرا گرفته، و به راستى توده هاى مردم جهان آن را به عنوان پايه اصلى براى پيشبرد همه برنامه ها مى طلبند.[47]
از این جهت گسترش آموزه های حسینی و مقبوليّت آن از سوى بسيارى از گروههاى جهان، خود دليل زنده اى بر نضج گرفتن آمادگيهاى روحى فرهنگى و اجتماعى براى تحقّق يافتن «صلح و عدالت جهانى» محسوب مى شود.[48]
لذا بزرگترین اجتماع بشری در اربعین حسینی همۀ مردم جهان را براى تحقق آينده ای روشن بسيج و آماده مى كند به نحوی که نيروها را آماده تر،افكار را بيدارتر،آمادگيها را فزونتر،انقلابها را سريعتر،عشقها را آتشينتر؛و راه را براى رسيدن به يك جامعه انسانى به معنى واقعى كلمه در سایۀ ظهور «حضرت مهدى(عج)» به عنوان يك عقيده زير بنايى[49]هموارتر مى سازد.[50]
راهپیمایی اربعین حسینی ؛ دیپلماسی جهانی از جنس وحدت
بى شك همه ما از اختلافاتى كه در ميان مكتبها و مذهبها در اين جهان وجود دارد رنج مى بريم، و همه آرزو مى كنيم روزى اين اختلافات برچيده شود[51] حال آنکه وحدت جهان انسانيّت، مبارزه با ظلم و ستم، طرح حكومت جهانى، دفاع از مستضعفان و پذيرش تقوى و پاكى و امانت به عنوان مهم ترين معيار براى ارزش های انسانی به شمار می آید.[52]
بنابراین مهمترين سرچشمه پيشرفت و تكامل در جهان انسانيّت وحدت جامعه بشرى است، هميشه اختلاف و پراكندگى موجب ويرانى و ضعف و سستى و عقب ماندگى بوده و هست، و اتحاد و يگانگى سرمايه اصلى قوّت و قدرت و عمران و آبادى است.[53]با این اوصاف چگونه مى توان انتظار داشت كه ملت های آزادی خواه [54] بدون يكپارچگى و وحدت ، در برابر غولهاى سياست و اقتصاد جهان ، عرض اندام كنند؟[55]
اما در این میان، حرکت اربعین حسینی بدون هیچ تبلیغاتی ازسوی رسانه‌ها و افراد، میلیون‌ها انسان را از سراسر جهان جمع می‌کند و این سرمایه عظیمی برای پیشرفت به شمار می‌آید که باید قدر آن را دانست.[56]
اين اجتماع بزرگ معنوی انسانی كه هر سال در كنار حرم سیدالشهد(علیه السلام) تشكيل مى شود، بهترين فرصت را به مسلمانان و نیز دیگر جوامع بشری براى بازسازى نيروهاى خويش و تقويت پيوند برادرى و خنثى كردن توطئه هاى دشمنان و باطل كردن نقشه هاى شيطانى آنها مى دهد.[57]
مجموعه اى اين چنين فراگير و همگانى با انگيزه هاى بسيار والاى معنوى در دنيا بى نظير است[58] و نشان می دهد ايمان به خداوند يگانه حلقه اتصالى است كه قلوب ميلياردها انسان را به هم پيوند مى دهد و اختلافات نژادى و جغرافيايى و قومى و زبان را در خود هضم مى كند.[59]
سخن آخر
اجتماع عظیم مردمی در اربعین نشان‌دهنده عظمت و ظرفیت بی‌نظیر فرهنگ اربعین در رفع مشکلات جوامع بشری است که می‌توان با اتکا به آن در مقابل سیل فساد جهانی ایستادگی کرد. [60]
راهپیمایی عظیم اربعین حسینی نشان داد اگر قلب انسان فقط جايگاه ايمان به خدا باشد از هرگونه دوگانگى و چندگانگى که ارمغان جوامع غربی است رهايى مى يابد؛ هدف واحد، معبود واحد و برنامه واحدى خواهد داشت. در حالى كه وقتى آلوده شرك مى شود معبودهاى متعدد، برنامه هاى مختلف و اهداف پراكنده پيدا مى كند.[61]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
[1] اسرار عقب ماندگى شرق ؛ ص158.
[2] آفريدگار جهان ؛ ص220.
[3] اخلاق در قرآن، ج 1، ص 81.
[4] چهره منافقان در قرآن با استفاده از تفسير پر ارزش نمونه ؛ ص16.
[5] آفريدگار جهان ؛ ص35.
[6] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛15/8/1396.
[7] خدا را چگونه بشناسيم ؛ ص48.
[8] همان؛ ص 49.
[9] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛27/8/1394.
[10] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛26/8/1395.
[11] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای فرهنگی ستاد مرکزی اربعین؛4/8/1395.
[12] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص35.
[13] همان؛ ص 36.
[14] همان ؛ ص34.
[15] همان ؛ ص655.
[16] همان؛ ص 656.
[17] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در جمع نمایندگان و مسئولان هیئت‌های دانشجویی عازم پیاده‌روی اربعین؛6/10/1391.
[18] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای هیئت امنای موکب حضرت معصومه(س)؛24/8/1394.
[19] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم رونمایی از موسوعه تاریخ امام حسین(علیه السلام)؛25/10/1390.
[20] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در جمع نمایندگان و مسئولان هیئت‌های دانشجویی عازم پیاده‌روی اربعین؛6/10/1391.
[21] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم رونمایی از موسوعه تاریخ امام حسین(علیه السلام)؛25/10/1390.
[22] آيين ما (اصل الشيعة) ؛ ص9.
[23] همان.
[24] همان؛ ص 10.
[25] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛15/8/1396.
[26] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛10/8/1396.
[27] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛15/8/1396.
[28] حكومت جهانى مهدى (عج) ؛ ص14.
[29] همان.
[30] همان ؛ ص16.
[31] اهداف قيام حسينى ؛ ص55.
[32] همان ؛ ص97.
[33] بحارالانوار؛، ج 44؛ ص 382.
[34] اهداف قيام حسينى، ص 98.
[35] همان.
[36] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛12/10/1391.
[37] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای فرهنگی ستاد مرکزی اربعین؛4/8/1395.
[38] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛27/8/1394.
[39] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص27.
[40] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در جمع نمایندگان و مسئولان هیئت‌های دانشجویی عازم پیاده‌روی اربعین؛6/10/1391.
[41] همان.
[42] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص573.
[43] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم رونمایی از موسوعه تاریخ امام حسین(علیه السلام)؛25/10/1390.
[44] حكومت جهانى مهدى (عج) ؛ ص13.
[45] همان ؛ ص31.
[46] مسئله انتظار، ص 15.
[47] حكومت جهانى مهدى (عج) ؛ ص44.
[48] همان ؛ ص45.
[49] همان ؛ ص59.
[50] همان ؛ ص45.
[51] برگزيده تفسير نمونه ؛ ج 4 ؛ ص122.
[52] پنجاه درس اصول عقائد براى جوانان ؛ ص216.
[53] پيام قرآن ؛ ج 3 ؛ ص178.
[54] اسرار عقب ماندگى شرق ؛ ص187.
[55] همان؛ ص 188.
[56] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار شرکت‌کنندگان سومین نشست همفکری نمایندگان اعتاب مقدس جهان اسلام ؛ مدرسه علمیه امام کاظم (علیه السلام) ؛ 23/2/ ۱۳۹۵.
[57] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 1 ؛ ص262.
[58] همان؛ص 263.
[59] پيام قرآن ؛ ج 3 ؛ ص178.
[60] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در جمع گروهی از ائمه جماعات سازمان تامین اجتماعی؛ مدرسه امیرالمومنین(علیه السلام) ؛4/10/1393.
[61] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 14 ؛ ص85.
