ضرورت و اهمیت ورزش از منظر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

بی شک ورزش و سرگرمی از جمله نيازهاى طبیعی، اصلى، ثابت و تغييرناپذير انسان به شمار می آید،[1] که با سلامت و تندرستى و پویایی جامعه ارتباط دارد.[2] هر چند كيفيت برآورده كردن آن در طول تاريخ مختلف و متغيّر بوده است؛[3] لذا شایسته است ضرورت و اهميّت ورزش در ابعاد مختلف مورد بررسى قرار گیرد.[4]

اهمیت ورزش در اسلام

ورزش از نظر اسلام داراى اهميت فراوانى است،[5] زیرا مهمترين مسأله براى انسان بعد از ايمان به خدا، سلامتى جسم است و انسان سالم هر فعاليتى را مى تواند انجام دهد؛ انسان سالم شكرگذار خداست ولى انسان بيمار، هم بدبين است و هم داراى انحرافات اعتقادى است[6] و قادر نيست كه حق عبوديت پروردگار را بجا آورد.[7]

بنابراين سلامت تن بعد از ايمان مهم ترين موهبت و نعمت الهى است و اين را بايد حفظ كرد كه بهترين راه آن انجام حركات جسمانى است.[8] اینگونه است که در اسلام برای سلامت جسم و روح انسان، ورزش های هدفداری نیز پیش بینی شده است، مانند اسب سواری و شنا و مانند آن.[9]

ورزش و ارتقای سلامت و تندرستی

مسئله سلامت از نظر شرعی و عقلی در زندگی انسان حرف اول را می‌زند، به نحوی که انسان تا سلامت نباشد، نمی تواند در هیچ تخصص و علمی نقش آفرینی کند و همه چیز در سایه سلامت است.[10] اینچنین است که امام سجاد(علیه السلام) در دعای خود از خداوند، نعمت سلامتی را درخواست می‌کنند.[11]

تردیدی نیست برای ارتقای سلامتى به خصوص كسانى كه فعّاليّت جسمانى كمترى دارند[12] باید به ورزش روی آورند،[13] زیرا ورزش براى سلامت تن مفيد و سودمند است[14] و عامل تقويت و تكامل جسم و جان انسان هاست.[15]

آری تلاش و كوشش و انجام حركات جسمانى رمز سلامتى است و در هيچ سن و سالى نيست كه انسان نياز به ورزش نداشته باشد. بلکه در سنين مختلف بايد ورزش كرد؛ ريشه اكثر دردهاى عضلانى، كم تحركى و عدم تحرک ورزش نكردن است به ویژه در سنين بالا که انسان پوكى استخوان پيدا مى كند، لذا براى جلوگيرى از آن و تقویت عضلات بايد ورزش كرد.[16]

از سوی دیگر، اهتمام  به آموزش ورزش هاى سالم  هم چون تيراندازى، سوارکارى و شنا از جمله حقوق فرزندان بر پدران ومادران به شمار می آید.[17] که نشان می دهد ورزش براى نيرومند كردن جسم  به ویژه برای جوانان نیز  لازم است؛ بلکه تأکید و تشویق اسلام بر ورزش بدنى نشان می دهد براى نيرومند كردن جان و زنده كردن نيروى فكر و انديشه باید به ورزش اهتمام ورزید [18] و هرآن چه کمک به موضوع سلامت در جامعه شود، کمک به تولید، علم، پیشرفت و جهاد شده است.[19]

البته نباید فراموش کرد تامین سلامت و ارتقای تندرستی آحاد جامعه فقط از سوی اشخاص و افراد امکان پذیر نیست، بلکه دولت، ملت و خیرین باید دست در دست یکدیگر دهند تا تامین سلامت به نحو احسن صورت گیرد.^[20]

ورزش و سلامت روح و روان

آنجا كه سخن از ارتباط روح با جسم است تأثير متقابل اين دو در يكديگر بيان مى شود که نام «روان» بر آن مى گذاريم.[21]

حال باید دانست تمام فعّاليّتهاى انسان به منظور به دست آوردن يک رشته منافع مادّى و روحى و يا دفع ضرر از ناحيه جسم و روان صورت مى گيرد،[22] به ویژه آنکه انسان مانند ماشين آهنى نيست، بلكه روح [23] و روانى دارد كه همچون جسمش خسته مى شود، چنانكه جسم به استراحت و خواب نياز دارد، روح و روان نيز به سرگرمى و تفريح سالم نياز دارد.[24]

لذا ورزش برای همه به ویژه جوانان امری لازم و ضروری است و علاوه بر اینکه نوعی تفریح محسوب می شود، موجب سلامتی تن و روح نیز خواهد شد و ربطی هم به سن و سال افراد ندارد؛ از زندگی پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم استفاده می شود که ایشان به ورزش های اسلامی و ورزشکاران اهمیت می دادند.[25]

بنابراین نقش ورزش و سرگرمی های سالم در ريشه كن كردن صفات زشت روحی و  اخلاقى و تقویت روح و روان انسان غیر قابل انکار است؛[26] افرادی که معمولًا اعصاب ضعيف و ناتوانى دارند، ورزش هاى متنوع و مناسب در تقويت اعصاب آنها فوق العاده مؤثّر است،[27]بر این اساس، یکی از راه های نجات از گناه، ورزش و مانند آن است تا فرد خود را از گناه بازدارد. [28] 

جایگاه ورزش در مقابله با ناهنجاری های اجتماعی

بی شک ورزش يک سرگرمى سالم است. انسان نمى تواند هميشه درس بخواند و يا كار كند. ورزش روح و جسم را براى فعاليت هاى ديگر آماده مى كند. جذب جوانان به ورزش باعث مى شود كه جوانان به سرگرمى هاى ناسالم آلوده نشوند^[29] بلکه جوانان ما بايد فعاليت هاى ورزشى مناسب داشته باشند تا از سلامتى كامل بهره مند باشند تا بتوانند كار كنند^[30] .

ورزش برای همه به خصوص برای جوانان از جهات مختلف لازم است؛ لذا علاوه بر  سلامتی تن و روح، سرگرمی سالمی است که او را از کارهای ناسالم باز دارد.^[31]

در تبیین این مسأله باید گفت ورزش در  حفظ پاكدامنى  و ریشه کن کردن عوامل فساد و آسیب های اجتماعی نقش به سزایی ایفا می کند؛^[32]لذا  جوان باید برای خودش برنامه ای تنظیم کند که وقت خالی نداشته باشد. از جمله  برنامه هایی مانند ورزش و دیگر تفریحات سالم  ؛ زیرا  بیکاری موجب  افزایش تحریک پذیری نسبت به مفاسد اجتماعی است ، لیکن  ورزش به عنوان پادزهر بیکاری، ارزش خاصی در مقابله با انحرافات اخلاقی و اجتماعی دارد.^[33]

بسيار ديده شده كه افراد معتاد به سيگار در روزهاى تعطيلى چند برابر روزهايى كه مشغول كار هستند سيگار دود مى كنند، اين تفاوت فاحش، اثر همان اشتغال فكر و اعصاب و بدن به كارهاى مثبت و انصراف از كارهاى بيهوده يا زيان آور در ايّام غير تعطيلى است.^[34]

با این تفاسیر ورزش مقدار فراوانى از انرژى هاى بدنى و فكرى آحاد جامعه به ویژه جوانان را به خود اختصاص مى دهد و طبعاً از مسائل ديگر كم مى كند.^[35] لذا شایسته است جوانان در کنار دیگر فعالیت های تحصیلی و مذهبی خود، بخشی از  شبانه روز را به ورزش اختصاص دهند و  به طورى كه يك ساعت وقت بيكار ی و بدون برنامه نداشته باشند.^[36]

در این صورت است که  می توان  با ورزش و تربیت بدنی، بر هواى نفس و وسوسه هاى شيطان غلبه كرد و  از ناهنجاری های اجتماعی  و عوامل تحريك هم چون   فيلم ها و شبکه های مجازی مبتذل، مجالس آلوده، و دوستان ناباب، و حتّى مناظر تحريك كننده مصون ماند.^[37]

ارتقای سلامت عمومی جامعه در گرو اهتمام به ورزش همگانی

در این زمینه باید اذعان نمود ورزش یک امر ساده است، اگر ورزش حرفه ای نباشد و مردم همه ورزش کنند کار خوبی است به ویژه در زمان فعلی که زندگی ماشینی بر همه چیز سایه افکنده و تحرک بدنی کم شده است.^[38]

لیکن در عمل مشاهده می شود ورزش از مشکلات عدیده ای رنج می برد، ورزشی که برای سلامت مهم است، ورزش همگانی محسوب می‌شود که خبر چندانی از آن نیست، ‌ورزشی که سرگرمی است، ورزش قهرمانی است و دنیا به این سرگرمی دامن می‌زند تا عده‌ای سرگرم باشند و مزاحمشان نشود.^[39]

این نقیصه در حالی است که پیش از این زندگی مردم همراه ورزش بود و پیاده روی یکی از روزمرگی‌های انسان بود اما امروز سبک زندگی تغییر کرده و سلامت جامعه با چالش های متعدد مواجه شده است؛ از یک سو زندگی امروزی ماشینی شده و تغذیه‌ها پیچیده و از مسائل بهداشتی دور شده است که تلویزیون و عنصر رسانه هم امروز یکی از مشکلات مردم است که بی‌تحرکی و بیماری‌های گوناگون را تشدید کرده است.^[40]

از سوی دیگر آمار‌ها نشانه دهنده بروز چاقی در کودکان و آحاد جامعه است؛ این آمار بالایی است و بلایی را بر جان مردم نشان می‌دهد.^[41]

راهکار برون رفت از این چالش نیز در ترویج ورزش همگانی نهفته است که نقش موثری در کنترل سلامت افراد جامعه دارد بنابراین نباید مورد غفلت قرار گیرد،^[42]زیرا  ورزش هاى گروهى و جمعى درس تعاون و همكارى به افراد مى دهد. تأسف آور است که در كشور ما كارهاى گروهى كمتر به نتيجه مى رسد. در حالى كه در كشورهاى ديگر گروهى كه شركت را تشكيل مى دهند، گاه به چند نسل منتقل مى كنند چون روح همكارى دارند. ما بايد اين روح همكارى را پرورش دهيم.^[43]

نقش راهبردی ورزش در رشد و اعتلای اخلاقی جامعه

دشمن سعي دارد با انواع ترفندها همچون ايجاد شبهات، ترويج مفاسد اخلاقي و تهاجم فرهنگي و اعتياد جوانان كشور را تحت تاثيرقرار دهد و اين امر مي­طلبد كه دستگاه هاي مسئول از جوانان غافل نشوند.^[44]

از سوی دیگر باید دانست انحراف اخلاقى و اجتماعى و هر نوع آلودگى فكرى و روحى، بسان بيمارى جسمى برق آسا در دل اجتماع رسوخ نموده و همه اجتماع را فرا مى گيرد.^[45]و از آن جایی که ورزش به شکل فعلی از غرب آمده است فرهنگ غربی را هم با خود آورده است و مشکلات خود را نیز به بار می آورد که متاسفانه آثار آن نیز بسیار خطرناک است.^[46]

 این مساله از آنجا ناشی می شود که این مسایل رنگ فرهنگ غربی به خود گرفته است،^[47] لذا گهگاهی از برخی از ورزشکاران مسایلی درج می شود و مسایلی رخ می‌دهد که نگران کننده است.^[48] حال آنکه  در گذشته ورزشكاران سنتي الگوي اخلاقي براي محله هاي خود بودند.^[49]

فراموش نکنیم  در سابق ورزشکاران الگوهای اخلاقی مناسبی برای جوانان و پناهگاهی برای مردم بودند.^[50]

به عنوان مثال ورزشکاران ورزش های باستانی سعی می کردند تا اخلاق اسلامی را رعایت کنند.^[51]لذا شخصيت هايى در ورزش هاى باستانى پرورش يافتند كه در تاريخ نامشان ثبت گرديده است. زیرا  مسائل ارزشى و اخلاقى با مسائل ورزشى كاملا آميخته بود.^[52]

 بی شک  اگر همان معانی اخلاقی و الگوی رفتاری ورزشکاران، امروزه در مقیاس بزرگتری رعایت شود، ورزشکاران می توانند الگوی اخلاقی نمونه برای جامعه به ویژه جوانان باشند؛ اهالی ورزش می توانند با رفتار اخلاقی خود جوانان جامعه را تربیت کرده و معلمان اخلاق باشند.^[53]اینگونه است که  اخلاق مداري ورزشكاران در تمامي فعاليت ها معنا و مفهومی دیگر  می یابد.^[54]

 لذا  دائما ورزشكاران را به رعايت اخلاق اسلامي  سفارش كنيم زيرا كه اين افراد پس از قهرماني زير ذره بين جوانان قرار گرفته و به الگو تبديل مي شوند.^[55]ورزشكاران عزیز  بايد بدانند كه از سوي جمهوري اسلامي در مسابقات شركت كرده و بايد شئونات اسلامي را در عرصه هاي مختلف رعايت كنند.^[56]

با ترويج و تاكيد بر مسائل اخلاقي و ديني ،قهرمانان امروز نيز مانند ورزشكاران سنتي گذشته نمونه ايثار و جوانمردي خواهند بود.^[57]اميدواريم كه اين ميراث ورزش باستانى را به ورزش جديد منتقل كنيم كه ورزشكاران ما اينچنين باشند و هرگز در صفحات جرائد نبينيم كه فلان ورزشكار معروف گرفتار فلان رسوائى اخلاقى شده است.^[58]

سخن آخر؛ (تنها تماشاگر ورزش نباشیم؛ اهمیت ورزش روزانه)

در خاتمه باید بر  لزوم تقویت ورزش همگانی در کشور تاکید کرد ؛ زیرا  سلامتی با ورزش گره خورده است،  لذا  باید به گونه ای تبلیغ شود که مردم تنها تماشاچی ورزش نباشند بلکه خودشان هم به ورزش اهتمام داشته باشند.[59] در این میان سی دقیقه ورزش در روز ضروری است  و جلوی بسیاری از ناهنجاری ها را می گیرد و نیز  از گسترش بیماری ها جلوگیری می کند؛ به ویژه آنکه  امروزه مسئله چاقی در کودکان و بزرگسالان زیاد شده و ام‌الامراض است.[60]

در این میان صدا و سیما نیز باید برای ترویج ورزش همگانی اقدام کند بر این اساس ، لزوم تلاش رسانه ملی و دیگر  رسانه‌ها در راستای آگاهی بخشی به مردم به شدت احساس می شود زیرا گسترش آموزش عمومی در مسئله سلامت و تبیین ضرورت و اهمیت ورزش روزانه،  موجب کاهش بسیاری از نابسامانی ها از جمله کاهش  بیماری‌ها و هزینه های درمان می‌شود.[61]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (دام ظلّه) makarem.ir