راهکارهای ارتقای کیفیت تولید از منظر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی مدّ ظلّه

ما در عصری زندگی می ‌کنیم که کیفیت بالا حرف اول را می ‌زند[1]و شركت هاى اقتصادى دنيا، در جهان امروز، براى جلب نظر مشتريان و ايجاد اعتماد، نسبت به كيفيّت‏ كالاهايى كه عرضه مى كنند، امانت و دقّت زيادى در محصولات و كار خود دارند.[2]

در نتیجه «توسعه اقتصادى داراى مفهومى گسترده ‏تر و همه جانبه ‏ترى است كه علاوه بر رشد كمى و افزايش توليد، چگونگى تغييرات فنى و سازمانى در كيفيّت‏ انجام توليد را در راستای كاهش نابرابرى و فقر شامل مى شود که این امر شرايط مساعدى در ساختمان اجتماعى و اقتصادى جامعه فراهم مى‏آورد كه استمرار رشد اقتصادى را تضمين مى نمايد».[3]

متأسفانه درباره تولید، تنها یک سمت آن بحث می ‌شود، به طوری که تنها به مردم می ‌گویند محصولات داخلی بخرند تا تولید به ثمر برسد.[4] در حالی که در همه موارد برای حمایت از کالای داخلی باید به سراغ کیفیت برویم.[5] و این مهم با توسعه توليد و ارتقاء كيفيت اجناس داخلی، با تعيين روش هاي بهتر و به صرفه تر، و با صرف هزينه هاي كمتر باید انجام شود.[6]

قرآن و بهینه سازی تولید

اهمّيّت، به كيفيّت‏ كار است نه كمّيّت؛ اين حقيقت به خوبى از آيات قرآن‏ به دست مى آيد كه اسلام در هيچ موردى روى «كثرت مقدار عمل» تكيه نكرده، بلكه همه جا اهمّيّت به «كيفيّت‏ عمل» داده است‏.[7]

به عنوان نمونه آيه 11 سوره سبأ شرحى براى زره ساختن داود و فرمان بسيار پر معنى پروردگار در اين زمينه است، مى گويد: «أَنِ اعْمَلْ سابِغاتٍ وَ قَدِّرْ فِي السَّرْدِ؛ ما به او گفتيم زره هاى كامل بساز، و حلقه‏ هاى آنها را به اندازه و متناسب كن».

سابغات جمع «سابغ» به معنى زره كامل و فراخ است.

«سرد» در اصل به معنى بافتن اشياء خشن همانند زره است، جمله «و قَدِّرْ فِي السَّرْدِ» مفهومش همان رعايت كردن اندازه‏ هاى متناسب در حلقه‏ هاى زره و طرز بافتن آن است.

در واقع خداوند به داود دستورى مى دهد كه بايد سرمشقى براى همه صنعتگران و كارگران با ايمان جهان باشد، دستور محكم كارى و رعايت دقت در[8] كيفيت و كميت در مصنوعات، آن چنان كه مصرف كنندگان به خوبى و راحتى بتوانند از آن استفاده كنند، و از استحكام كامل برخوردار باشد.

به داود مى گويد: زره را گشاد و راحت درست كن، تا جنگجو به هنگام پوشيدن در زندان گرفتار نشود، نه حلقه‏ ها را بيش از اندازه كوچک و باريک كن كه حالت انعطاف خود را از دست بدهد، و نه زياد درشت و بى قواره كه گاه نوك شمشير و خنجر و نيزه و تير از آن بگذرد، همه چيزش باندازه و متناسب باشد.[9]

و در پايان آيه، داود و خاندانش را مخاطب ساخته مى‏گويد: «وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّي بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ؛[10] عمل صالح بجا آوريد كه من نسبت به آنچه انجام مى‏دهيد بصير و بينا هستم».

مخاطب در آغاز آيه تنها داود است، و در پايان او و خاندانش يا او و قومش مى باشد، چرا كه همه اين مسائل مقدمه براى عمل صالح است، هدف ساختن زره و كسب در آمد نيست، هدف عمل صالح است، و اينها وسيله ‏اى است در آن مسير كه هم داود از آن بهره مى گرفت و هم خاندانش.

و يكى از شئون عمل صالح آن است كه در صنايع دقت كافى را از هر جهت رعايت كنند و محصول كامل و مفيدى ارائه دهند و از هر گونه بدكارى و كم كارى بپرهيزند.[11]

بی شک نفرات کمتر هم با داشتن استقامت و ایمان برترند و گروه های کم با کیفیت همواره بر گروه های زیاد بدون کیفیت، غلبه می کنند. به عنوان مثال ساخت صد کیلومتر راه با کیفیت از ساخت هزار کیلومتر راه با دست انداز و بدون کیفیت، بهتر است.

 آری با تمسک بر تعلیمات اسلام نیت هایمان را خالص کنیم، کارهایمان را اساسی انجام دهیم و تنها به ظواهر کار قناعت نکنیم.[12]

ارتقای کیفیت تولید در گرو مهارت آموزی

از ميان عوامل سه گانه توليد (نيروى‏ انسانى‏، منابع طبيعى و سرمايه)، نقش نيروى‏ انسانى‏ از اهميت و حساسيت ويژه ‏اى برخوردار است به گونه ‏اى كه بدون آن، هيچ يك از دو عامل ديگر به مرحله توليد نمى رسد، زيرا اين نيروى‏ انسانى‏ است كه مى‏تواند با خلاقيت فكرى و يا قدرت جسمى، مواد خام طبيعى را به صورت صحيح و بهينه، به مرحله توليد برساند و يا خدماتى را ارائه نمايد.

اين است كه از نگاه اقتصاددانان، نيروى انسانى و بهره ورى درست از آن، پايه اصلى ثروت ملت ‏ها را تشكيل مى دهد.[13]

وجود كارگران فنّى و آموزش ديده، از هدر رفتن نيرو و سرمايه جلوگيرى مى كند و به اتقان كار مى افزايد، وجود نيروهاى شايسته و ماهر در كشاورزى، صنعت، بهداشت و خدمات نيز براى پيشبرد اهداف توسعه و استفاده بهينه از سرمايه لازم است.[14]

امام صادق عليه السلام مهارت‏ كارى را امرى لازم براى صنعت‏كاران مى داند: «کُلُّ ذِي صِنَاعَةٍ مُضْطَرٌّ إِلَى ثَلَاثِ خِلَالٍ يَجْتَلِبُ بِهَا الْمَكْسَبَ وَ هُوَ أَنْ يَكُونَ حَاذِقاً بِعَمَلِهِ...؛ هر صنعت گری ناچار است سه خصلت داشته باشد تا كسبش رونق بخشد؛ در كارش زبردست باشد...).[15]

«از تجربه كشورهاى پيشرفته نیز مى توان به اين حقيقت پى برد كه جوامعى كه به كيفيت‏ نيروى انسانى توجه كرده و افرادى شايسته، متخصّص و با مهارت تربيت نموده ‏اند، در جنبه‏ هاى مختلف [به ویژه ارتقای کیفیت تولید] به پيشرفت دست يافته ‏اند».^[16]

اينجاست كه وظيفه بخش ‏هاى آموزشى جهت اصلاح ساختار آموزش و دست كشيدن از ساختار سنّتى و روى آوردن به آموزش‏ هاى به روز و متناسب با نيازها روشن مى شود.[17]

کیفیت و رقابت‌پذیری

متأسفانه عده ‌ای اعتقادی به ارتقای کیفیت محصولات خود ندارند، حال آنکه باید به این افراد توصیه کرد کیفیت محصولات خود را بالا ببرند تا قابل رقابت با محصولات خارجی باشد، چرا که اگر کیفیت پایین باشد، مردم ولو از طریق قاچاق، اجناس و محصولات خارجی با کیفیت را مصرف خواهند کرد.[18] که در این صورت جوانان بیکار، کارخانه ها ورشکسته و وابستگی به خارج بیشتر می شود.[19]

مردم برخی تولیدات مانند برنج ایرانی را بر خارجی ترجیح می دهند چون دارای کیفیت است، اگر همین گونه برتری کیفیت در اجناس دیگر وجود داشته باشد مردم سراغ اجناس داخلی می روند.[20]

لذا باید به تولید‌کنندگان آموزش داد تا اهمیت ویژه ‌ای به کیفیت محصولات بدهند چرا که صرفه در کمیت اجناس نیست بلکه صرفه در کیفیت محصولات است. به هر اندازه‌ ای که کیفیت محصولات بالا برود، به همان اندازه، اقبال عمومی برای مصرف تولیدات داخلی افزایش خواهد یافت.[21]

اخلاق حرفه ای در تولید کالا

كاهش در كيفيت‏ كالا، انگيزه ‏اى جز سودجويى و حرص‏ورزى به عنوان «هزينه كمتر و سود بيشتر» ندارد؛ ولى هنگامى كه حرص ورزى و سودخواهى نامشروع، مهار شود به موازات كميت، كيفيت و [رقابت پذیری]‏ نيز مورد توجه ويژه قرار خواهد گرفت.[22] که این امر به رونق اقتصاد جامعه اسلامى، رشد ناخالص ملى، قوت و قدرت كشور و وجود پشتوانه ‏هاى مطمئن مالى، منتهى خواهد شد.[23]

روشن است كه نگاه ابزارى به دنيا و سرپل دانستن به آن و سبب كمالات و معنويت شمردنش، سبب [ارتقای کیفیت] توليد بيشتر مى شود، زيرا او به دنبال ساختن و استحكام پل و گسترش ابزار تحصيل آخرت است و مى داند كه هر چه پل و ابزار بيشتر و مستحكم ‏ترى بسازد درجات عالى‏ ترى از آخرت و كمالات را طى خواهد كرد.

بر همين اساس فعاليت‏ هاى اقتصادى او افزون بر گستردگى [کمیت]، از سلامت [کیفیت] بالايى برخوردار است و هيچ‏گونه تضييع حقوق ديگران را در بر ندارد، بلكه در تمام مراحل توليد... با احترام به حقوق ديگران و رعايت عدالت و تكريم، همراه است.[24]

تکنولوژی و کیفیت کالا

ما از تکنولوژی به تمام معنا دفاع می ‌کنیم،[25] لذا باید حق عادلانه‏ اى را براى ابزار و سرمايه قبول كنيم، چراکه واحدهای تولیدی پس از چند سال از كارآئى مى افتد و فرسوده مى شود كه شامل استهلاک كميّت (فرسودگى ماشين آلات) و استهلاک كيفيّت‏ (عقب ماندگى تكنولوژى) است حال آنکه با توليد ماشين آلات كامل تر استفاده از ماشين هاى قديمى مقرون به صرفه نيست، در حالی كه [تکنولوژی روز] راندمان كار را بالا مى برد و گاهى چند برابر مى كند و حاصل كار افزايش می یابد.[26]

«استاندارد» راهی برای ارتقای کیفیت کالا

استاندارد سازی و رعایت آن، نوعی نظم و کیفیت بخشی به کالاهاست و نباید هرگز کیفیت را فدای کمیت کنیم و از این امر مهم در جامعه غفلت شود. جامعه در صورتی می تواند سالم باشد که استانداردهای جهانی و بین المللی در کالاها و اقلام مختلف مصرفی رعایت و روح استاندارد برهمه این اقلام حاکم باشد.[27]

از این رو وظیفه موسسه استاندارد حفظ سلامتی و ایجاد امنیت خاطر مصرف‌کنندگان و نظارت بر کیفیت محصولات است تا در جامعه فرصت ظهور و بروز تقلب کاهش یابد.[28]

به عنوان نمونه می توان به کیفیت پایین برخی خودروهای داخلی اشاره کرد؛ در آماری که انتشار می یابد اعلام می شود که فلان خودرو به دلیل ایمنی پایین در بسیاری از تصادفات نقش دارد؛ ‌از این رو خودروسازان باید توجه کنند که به هر قیمتی نباید خودرو روانه بازار کرد.[29]

در این میان تلاش موسسه استاندارد در حفظ و ارتقاء کیفیت مطلوب کالاهای داخل حیاتی است، موسسه استاندارد باید همت و تلاش خود را به کار گیرد تا وضعیت کالاهای داخل بهبود جدی پیدا کند و از نفوذ سودجویان در عرصه تولید که برای رسیدن به منافع خود از وارد آوردن هیچ فشاری کوتاهی نمی ‌کند، جلوگیری کند.[30]

سخن آخر: (تولید اجناس با کیفیت از مصادیق اقتصاد مقاومتی است)

بخشی از فعالیت های مهم در اقتصاد مقاومتی تولید است؛ در این بین بالابردن کیفیت های اجناس، افزایش تولید و بی نیازی از خارج از فعالیت های مهم اقتصاد مقاومتی است، اگر کیفیت اجناس بالا باشد یک دستگاه صنعتی به جای دوماه، چندسال کار می کند.[31]

ما این مسایل را بیان کردیم، افرادی که اهل اطلاع و صاحب نظر در مسایل اقتصادی هستند باید قلم به دست بگیرند و راه حلی مطرح کنند، این مساله مشکلی نیست که قابل حل نباشد؛ وظیفه ما گفتن است و ما بارها این مساله را مطرح و بیان کرده ایم و لو اینکه بعضی خوششان نیاید.[32]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir

منابع:

1. دائرة المعارف فقه مقارن

2. بیانات معظم له