ازدواج مهم ترین مبنای زندگى است که از فطرت و ماهیت وجودى انسان سرچشمه می گیرد؛ در این بین اهتمام جوامع بشری به اصل ازدواج عامل پیدایی خانواده و پویایی اجتماعی است و تاخیر آن رکود و افول اجتماعی را به همراه خواهد داشت.
آنچه در جامعه امروزی مشهود است تأخیر در امر ازدواج و شیوع بحران معنایی ازدواج است؛ چالشی برآمده از عدم بازتولید حکمت و عقلانیت ازدواج که آسیب های متعدد اجتماعی و نیز تضعیف نهاد مقدس خانواده را به همراه داشته است.
از سوی دیگر موج سهمگین جنگ نرم و سلبریتی زدگی، ظرفیت های بی بدیل این سنت حسنه را با آسیب ها و انحرافات مختلف مواجه کرده و دور نمای تشکیل خانواده را به شدت تضعیف کرده است .
این بحران معرفتی در جوامع بشری در حالی است که ازدواج معجونی است از احساسات، نیازها، تکالیف و مسئولیت ها و از غریزه جنسی و نیاز به جنس مخالف گرفته تا بالاترین آرمان های انسانی را در متن خود جای داده است.
در این بین حصول ازدواج موفق و تبیین مولفه هایی در این زمینه، از قبیل ارتباط دختر و پسر، معیارهای انتخاب همسر، دوران نامزدی، دوران عقد، جهیزیه، مهریه و مراسم عروسی در گرو بهره گیری از الگوهای کامل و صالح امکان پذیر است.
در این بین کتاب ارزشمند « ازدواج : الگوها، معیارها و ارزشها » از جمله آثار مهم حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی مدظله العالی در حیطۀ مسائل اجتماعی است که با اشاره به انواع مشکلات و چالش ها در ازدواج؛ به شرح گوشه هایی جالب و ظریف و آموزنده از ازدواج پر افتخار علی علیه السلام و بانوی اسلام فاطمه زهرا سلام علیها پرداخته و از این رهگذر، معیارها و ارزش های حقیقی ازدواج و راهکارهای برون رفت از موانع و آسیب های ازدواج را مورد تأمل قرار داده است.
ساختار کلی کتاب
کتاب گرانسنگ « ازدواج : الگوها، معیارها و ارزشها » از یک مقدمه و ٥ بخش تشکیل شده است که عبارتند از: ١.خواستگاری عجیب٢. مهریه ٣.جهیزیه ٤.خطبه عقد ٥.جشن عروسی.
گزارش محتوایی اثر ازدواج و خانواده
یکی از بناهای پر اهمیت اجتماع، ازدواج و تشکیل خانواده است چرا که انسان موجودی اجتماعی است و پیش از هر چیز به خانواده نیاز دارد.
حال معظم له در این اثر، با بهره گیری از آیات و روایات و نیز سیرۀ اهل بیت علیهم السلام، جایگاه و نقش ازدواج را در تقویت نظام خانواده ، به عنوان کوچک ترین واحد اجتماعی و اساس و زیر ساخت واحدهای بزرگ اجتماع بشری، به خوبی ترسیم کرده است.
در فرازی از کتاب می خوانیم: از دلایل عظمت تعلیمات اسلام این است که، ازدواج را با دقّت و موشکافی عجیبی مورد بررسی قرار داده، و برای تشکیل خانواده سالم و خالی از هرگونه کژی وناراستی، از هیچ برنامه مؤثّری فروگذار نکرده است و از نخستین گام برای تشکیل خانواده، هدف های اصلی این کار وارزش های والای حاکم بر آن را مورد توجّه قرار داده، و در برابر «ضدّ ارزش هایی» که گاه از سوی وسواسان خنّاس به عنوان «ارزش» در تشکیل خانواده قلمداد می شود، هشدار داده است.
آسیب شناسی ازدواج
از جمله نکات مهم نگارش این اثر آن است که مولّف با نگاهی آسیب شناسانه به پدیده های رفتاری در حوزه ازدواج پرداخته است.
پدیدۀ شوم تجرد جوانان ، نگاه یک بُعدی به انتخاب همسر، تقدم مسایل نژادی وقبیلگی بر فضایل اخلاقی، وجود مهریه های سنگین، تجمل گرایی در جشن عقد و عروسی ، چشم و هم چشمی در جهیزیّه، ترویج ارزش های غربی در مراسم خواستگاری و ازدواج، اختلاط زن و مرد و اسراف در عروسی... از جمله آسیب هایی است که مورد نقد و واکاوی مولّف قرار گرفته است.
در بخشی از کتاب آمده است:« در جامعه شاهد آن هستیم که چگونه رقابت ها وچشم هم چشمی ها، تجمّل پرستی ها و خرافات و موهومات در امر ازدواج نفوذ کرده است!...در بسیاری از نقاط هنگام فرستادن جهیزیّه، طی یک نمایش مسخره و خنده دار قافله حاملان جهیزیّه با یک دنیا سروصدا به راه می افتد...برخی هنگام شوهر دادن دختران خود چنان برای مهریّه های میلیونی پافشاری می کنند و چنان خونشان به جوش می آید و رگ های گردنشان ستبر می شود که گویی تمام موجودیّت آنها به خطر افتاده است! »
معیارهای انتخاب همسر
امروزه آمار و ارقام نزاع های خانوادگی و طلاق تقریبا در اکثر جوامع به حد نگران کننده ای رسیده است ولی یکی از مهم ترین علل آن نه وجود اشکال در افراد، بلکه در گزینش آن هاست.
به عبارت دیگر، اکثر افراد با اندکی مطالعه و آگاهی، شرایط و توانایی تشکیل یک زندگی خوب و سعادتمند زناشویی را دارند ولی اشکال در این است که همراه مناسب خود را بر اساس مبانی دینی و اخلاقی به درستی انتخاب نکرده اند.
اینگونه است که معظم له در این اثر، بر مبنای آموزه های اسلامی، نگاه تک بعدی به انتخاب همسر را مورد نکوهش قرار داده و به زبانی ساده و عملی، روش ارزیابی خود و دیگری و معیارهای انتخاب همسر مناسب و شرایط لازم برای تشکیل یک زندگی مشترک خوب را شرح دادهاست.
در بخشی از کتاب چنین میخوانیم: امروزه در انتخاب همسر مسأله از مال وجمال نیز فراتر رفته و به اموال پدر و بستگان او می اندیشند. حال آنکه به هنگام خواستگاری باید به سراغ زنانی رفت که بر مبنای ارزش های اسلامی شایسته همسری هستند .
ترویج ازدواج آسان در سایۀ سیره پژوهی
بی شک مهم ترین نقطۀ ثقل کتاب را باید در رویکرد مولّف در سیره پژوهی جستجو کرد؛ معظم له در مسیر تبیین سیرۀ اهل بیت علیهم السلام و شرح دقیق ازدواج حضرت علی علیه السلام و حضرت فاطمه سلام الله علیها توانسته است در تبیین چیستی ماهیت ازدواج اسلامی موفق عمل نماید و از این رهگذر جوانان مشتاق تشکیل خانواده را به سوی بهترین و جامع ترین الگو های تربیتی و اخلاقی رهنمون سازد.
بدیهی است توجه علمی و تخصصی به سیره رفتاری اهل بیت علیه السلام در امر ازدواج به ویژه تبیین ابعاد دقیق ازدواج حضرت علی علیه السلام و حضرت فاطمه سلام الله علیها می تواند فرهنگ زندگی و زیست انسانی دنیای معاصر را در گروه معارف اهل بیت علیه السلام، بیش از پیش فراهم سازد.
از سوی دیگر بهره گیری هوشمندانه از سیرۀ زندگانی ائمۀ معصومین علیهم السلام به نوبۀ خود ، ازدواج آسان را در جامعۀ اسلامی بسط و گسترش خواهد داد.
به عنوان نمونه در فرازی از کتاب آمده است: تمام مهریّه بانوی اسلام، فاطمه زهرا علیها السلام و هزینه های جهیزیّه و عطریات او از پول زرهی تأمین شد که علی علیه السلام برای جنگ خریده بود.. از روایتی استفاده می شود که تنها یک سوم قیمت زره برای جهیزیّه مصرف شد، و از آن بخوبی برمی آید که تا چه حد وسایل زندگی جدید این دو زوج خوشبخت جهان بشریّت ساده وبی آلایش ودورازهرگونه تشریفات بوده است.
معظم له در بخش دیگر از کتاب می نویسد: بیشتر مردم این حقیقت را فراموش می کنند که صلاح و مصلحت دو همسر آن است که زندگی را از جای ساده ای شروع کنند و اگر می خواهند توسعه دهند، این کار را به تدریج انجام دهند؛ چرا که کشیدن بار چنین زندگی آسان تر است، وروح محبّت و دوستی و صفا و معنویّت در چنین زندگی ساده ای موج می زند، و ارزش های والای اخلاقی در زیر آوارهای جهیزیّه سنگین دفن نمی شود.
حکمت مسائل ازدواج
بیان فلسفه و اسرار مسائل مختلف ازدواج از جمله رویکردهای ارزشمند مولّف در این اثر به شمار می آید که توانسته در راستای تعمیق معارف دینی و ارتقای فرهنگ عمومی موثر باشد.
به عنوان نمونه در بخشی از کتاب می خوانیم: مهریّه فلسفه هایی دارد، از جمله اینکه مهریّه یک نوع اکرام و احترام نسبت به مقام والای زن است، و در واقع هدیه ای است از سوی شوهر که دلیل محبّت، و نشانه جدّی بودن پیمان زناشویی است...مهریّه می تواند تا حدّی خسارت اقتصادی زن را در صورت جدایی جبران کند، زیرا زنانی که از شوهر خود طلاق می گیرند شانس کمتری برای ازدواج مجدّد دارند تا مردان آنها.
هم چنین نویسنده در بیان فلسفۀ جهیزیه می نویسد: دو همسر که می خواهند زندگی مشترک جدیدی را آغاز کنند باید حدّاقلّ وسایل زندگی داخلی را دارا باشند؛ در مقابل، داماد هزینه های دیگر عروسی، و حتّی بخشی از هزینه های جهیزیّه را (از طریق پرداختن مهریّه نقدی) پذیرا می گردد، و با این همکاری و همیاری مشکلات حل می شود.
معظم له در ادامه در بیان یکی از حکمت های مراسم عروسی اینچنین می نویسد: این مراسم که با حضور سرشناسان فامیل و دوستان وآشنایان انجام می گیرد و به زندگی مشترک جدید زوجین رسمیّت می بخشد، و آنها را به قبول مسئولیّت در برابر آن وادار می سازد، چرا که اگر در خفا و بدون هیچگونه مراسمی انجام می شد، هر دو طرف ممکن بود به آسانی تعهّدات خود را زیرپا بگذارند، و با برخورد با اوّلین مشکلات در زندگی جدید، راه جدایی را در پیش گیرند!
از دغدغه ها تا انتظارات
در خاتمه باید به دغدغه ها و انتظارات معظم له از جوانان، در ضرورت الگوپذیری از سیرۀ زندگانی حضرت علی علیه السلام و حضرت زهرا سلام الله علیها اشاره کرد؛ آنجا که فرمود: جوانان باید حاکم بر سرنوشت خود شوند، و دست های معمارانی را که سنگ اوّل زیربنای زندگی آنها را از اوّل کج می نهند، و بعد از آن تا گنبد دوّار کج می رود، از این مسأله حیاتی کوتاه کنند، و در حرف و عمل ثابت نمایند طرفدار مهریّه های معقول، جهیزیّه های ساده، و مراسم ازدواج بی تکلّف و آمیخته با صمیمیّت و صفای اسلام هستند.
مولف در ادامه می نویسد؛ پسران جوان باید ثابت کنند رهروان مخلص راه امیرمؤمنان علیّ مرتضی علیه السلام می باشند، دختران جوان نیز باید ثابت کنند از زندگی زهرای مرضیّه علیها السلام بزرگترین شخصیت زن در جهان بشریّت الگو می گیرند، و به وسوسه های این و آن دل نسپرده، و به دشمنی های در لباس خیرخواهی، توجّهی نمی کنند؛ و من به تأثیر این سخنان در جوانان بسیار امیدوارم.
مرجع عالیقدر جهان تشیع در ادامه نسبت به وظایف آحاد مردم در بهره گیری از سیرۀ اهل بیت علیه السلام در مواجهه با چالش های ازدواج اینچنین فرمود: هرگز انتظار نداریم مردم عیناً چنین کنند، ولی این انتظار هست که از آن هزینه های کمرشکن و اسراف کاری های جنون آمیز و آلوده شدن به انواع گناهان و بی عفّتی ها بپرهیزند.
گفتنی است اين اثر نفیس نخستین بار در سال ١٣٨٨، در یک جلد و در ٨٥ صفحه در قطع رقعی توسط انتشارات امام علی بن ابی طالب علیه السلام به رشتۀ تحریر در آمده که تا کنون نیز چندین مرتبه تجدید چاپ شده است.
