ضرورت و اهمیت کتاب و کتابخوانی از منظر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

امروزه حرف نخست را رسانه های مجازی می زنند؛ در نتیجه توجه به کتاب کم شده،[1] و کتاب خوان کم شده است.[2] و به اذعان رهبر معظم انقلاب، سطح کتابخوانی در کشور بسیار پایین تر از حد انتظار است.[3] حال آنکه هر اندازه کتابخوان در جامعه کاهش یابد، به همان میزان جامعه به عقب باز می گردد.[4]

اهمیت کتاب و کتابخوانی در اسلام

کتاب در اسلام از اهمیت بسیاری برخوردار است، کتاب، بزرگ ترین معجزه پیامبر اسلام(ص) است و برخلاف تمام معجزات انبیا که جنبه جسمانی داشته است، معجزه پیامبر اسلام (ص) از جنبه روحانی، معنوی، علمی و تربیتی برخوردار بود.[5]

اگر حضرت مسیح مرده ها را زنده می کرد، پیامبر اسلام نیز با کتاب الهی، جامعه مرده را زنده و آنها را در مسیر هدایت قرار می داد.[6]

امروز اگر کسی از کتاب و کتابخوانی سخن بگوید کار مهمی نیست چرا که امروز عصر کتاب است اما در آن دوران ظلمانی که پیامبر اکرم(ص) برانگیخته شد ؛ سخن از نور علم و کتاب و قلم به میان می آورند که یک امر خارق العاده است.[7]

 در زمانی که نه کتاب و نه کتابخوانی وجود داشت، و بیش از ۱۷ نفر در مکه خواندن و نوشتن بلد نبودند، در چنین محیطی اسلام ظاهر و معجزه آسمانی آن هم که قرآن بود به قلم و کتاب قسم یاد کرده است.[8]

 اگر چه قلم و کاغذ ظاهری بسیار کم ارزش دارد اما همین قلم و کتاب می تواند دنیا را متحول کند و به واسطه همین اهمیت در قرآن، به آن قسم یاد شده است.[9]

و یا اینکه آغاز و پایان زندگی پیامبر اسلام(ص) نیز با کتاب بوده است، لذا آن حضرت در واپسین لحظات حیات خود نیز از قلم و کاغذ و نگارش سخن می گویند.[10]

پس از رحلت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) نیز چیزی نگذشت که با پیشرفت اسلام، فرهنگ کتاب و کتابخوانی هم گسترش یافت، در بغداد کتابخانه های مهمی با ده ها هزار جلد کتاب تأسیس شد.[11]

در روایتی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است که آن حضرت، خطاب به یاران خود فرمودند: آنچه می گویم بنویسید و منتشر کنید چرا که زمانی خواهد آمد که هیچ منبعی جز کتاب های ما وجود نخواهد داشت، گویا ایشان عصر غیبت را پیش بینی کرده بودند که مرجع همه دانشمندان کتاب است.[12]

این در حالی است که اروپا در قرون وسطی یعنی عصر حاکمیت جهل و نادانی، به سر می برد، دستگاه کلیسا در زمانی که اسلام علما را تکریم می کرد، با دانشمندان و علما مبارزه می کرد.[13]

در این میان، عده ای از دانشمندان غربی که قدری منصف بودند در آثار خود به این دوران اشاره کرده اند، از جمله نویسنده کتاب میراث اسلام در این باره می گوید در قرون وسطی این چراغ علم مسلمانان بود که اروپا را روشن می کرد.[14]

اینگونه است که برخی کتب دانشمندان اسلام تا 300 سال در دانشگاه های اروپا به عنوان کتاب درسی تدریس می شد. ما وارث چنین میراثی هستیم و باید آن را قدر بدانیم.[15]

نقش کتاب در زندگی ما

عشق به [کتاب و کتابخوانی] يكى از مسائل بنيادى جوامع بشرى است .^[16] از نظر علم و دانش، يك زمان بود كه تمام معلومات انسان در يك صفحه كاغذ مى گنجيد گرچه هنوز خط اختراع نشده بود، ولى امروز حتّى ميليون ها كتاب در رشته هاى مختلف بيانگر علوم و دانش هاى او نيست.[17]

[گسترش بی حد و حضر کتاب و کتابخوانی] از عشق به تكامل ،[18] و نیز تلاش مستمر انسان براى گشودن رازهاى هستى كه عشق و علاقه به آن از نخستين روز زندگى ، در درون قلبش جاى داشته، نشأت می گیرد که در قالب گنجينه هايى از علوم و دانش ها به منصۀ ظهور رسیده و ما از مشاهده ميليون ها كتاب كه در قفسه هاى كتابخانه هاى بزرگ جهان وجود دارد به ابعاد آن پى مى بريم.[19]

درست است كه قسمتى از آنها تكرار و ترجمه از يكديگر است ولى بى شك حقايق زياد نامكررى در آنها نهفته است[20] كه محصول تلاش هاى فكرى و تجربى كل جامعه انسانى در طول تاريخ بشريت است.[21]

کتاب باید جزو برنامه زندگی ما باشد. به خصوص جوانان که باید تلاش کنند با مطالعه کتب مفید سطح علمی خود را بالا ببرند.[22]

معجزۀ الفبا

نخستين ابداع الهى، مسئله «حروف الفبا» است كه كلمات همگى از آن تشكيل مى گردند و اين حروف به طور جداگانه مفهومى ندارند.[23]

الفاظ قرآن، كه از همين حروف الفبا و كلمات معمولى تركيب يافته نمونه کامل آن به شمار می آید؛ چرا که در اعمال دل و جان انسان نفوذ مى كند، افكار و عقول را در برابر خود وادار به تعظيم مى نمايد معجزه اى كه تنها با مغز ها و انديشه ها و ارواح انسان ها سر و كار دارد، برترى چنين معجزه اى بر معجزات جسمانى احتياج به توضيح ندارد.[24]

کتاب، مهم ترین رسانه برای انتقال پیام

امروز رسانه ها در دنیا حرف اول را می زنند، یکی از بزرگ ترین رسانه ها همین کتاب هایی است که تألیف و در اختیار علاقه مندان گذاشته می شود.^[25]

كتاب ، هميشه درطول تاريخ آثار فوق العاده اى، در انتقال علوم از نسلى به نسل ديگر و تكامل فرهنگ هاى بشرى داشته،[26] به نحوی که باید از کتاب به عنوان حلقه اتصال نسل های گذشته، حال و آینده یاد کرد.^[27]

اهمیت دو چندان کتاب در جمهوری اسلامی ایران

در جمهوری اسلامی اهمیت کتاب دوچندان است؛^[28]زیرا غرب ماهرانه فرهنگ غلط خود را در کتاب ها جاسازی می کند و ما نیز باید زیرکانه این علوم را از فیلتر دقیق اسلامی عبور دهیم.^[29]

غربی ها سعی کردند فرهنگ خود را در دروس دانشگاهی جاسازی و آن را به ما منتقل کنند؛ مخصوصاً در کتاب هایی که جنبه ترجمه دارد این به وضوح دیده می شود، لذا باید کتاب هایی ک جنبه ترجمه دارند را با دقت بررسی کرد و فرهنگ غربی و سکولار که در آن ها گنجانده شده است را حذف نمود.^[30]

هم چنین غربی ها در زمینه اعتقادات شبهه افکنی می کنند. در زمینه اخلاق، دارند مفاسد اخلاقی را ترویج می دهند. در زمینه اعمال دارند اعمال را سست می کنند.^[31]

امروزه در لباس های زیبا مسایل زشتی همچون عرفان های کاذب مطرح می شود. امروز عرفان های کاذب در قله های مسایل اجتماعی و سیاسی جامعه نیز در حال نفوذ است که بسیار خطرناک است.[32]

در حقیقت، میدان؛ میدان جنگی است در مقابل دشمن، در این میدان باید خیلی حساب شده عمل کرد. به نحوی که تألیف کتاب ها در نظام اسلامی، پادزهری برای سمومی باشند که دشمنان ایجاد می کنند.^[33]

کتاب، غذای روح

کتاب همچون غذا است از این جهت باید بسیار مراقب بود،[34] عجب اينكه بعضى از مردم در مورد غذاى جسم بسيار سختگير و موشكافند، ولى در غذاى روحشان بى اعتنا، هر كتاب فاسد و مفسدى را مى خوانند، به هر گونه تعليمات گمراه كننده گوش فرامى دهند، و براى غذاى روحشان هيچ قيد و شرطى قائل نيستند.[35]

کتاب و کتابخوانی، رمز پیشرفت

پیشرفت تمام علوم و دانش ها در سایه کتاب محقق شده است،^[36] تمام اين همه كتاب و كتابخانه و ذخائر علمى همه مولود تراكم افكار و [کتابخوانی] است و زمينه هاى ترقى و پيشرفت ، اكتشافات و اختراعات را فراهم کرده است.^[37]

اگر کتاب نبود، معلوم نبود جامعه بشریت در کجا قرار داشت و بسیار عقب تر از وضع امروز بود؛ از این رو باید به کتاب اهمیت داد. ^[38]

موبایل جای خالی کتاب را پر می کند؟

در خاتمه باید گوشزد کرد مسئله کتاب به مشکل مهمی برخورد کرده و کتاب خوان کم شده است؛ این موضوع عوامل مختلفی دارد. یکی از آن ها افزایش رجوع جوانان به فضای مجازی است؛ متأسفانه برخی روزانه هشت ساعت با موبایل کار می کنند.^[39]

از سوی دیگر برخی گمان می کنند که موبایل و فضای مجازی می توانند جای کتاب را بگیرد در حالی که هیچ چیز چه امروز و چه در آینده نمی تواند جای کتاب را بگیرد. کتاب یک چیز نقد است.[40]

 انسان برای مرور اجمالی شاید بتواند از لب تاپ یا موبایل استفاده کند، لیکن اگر فردی بخواهد یک مطالعه عمیق داشته باشد، باید با کتاب کار خود را دنبال کند؛ زیرا مطالعه با ابزار دیگر خسته کننده است.^[41]

سخن آخر: (سرانه مطالعه کشور در شان ایران اسلامی نیست)

در خاتمه باید تأکید کرد هر ملتي كه داراي شاخص مطالعه بالا باشد از تمدن غني تر و پيشرفت بيشتري برخوردار خواهد بود.  لذا سرمايه گذاري بيشتر و فرهنگ سازي رسانه ها در زمينه مطالعه کتاب اجتناب ناپذیر است؛ لذا بايد با ايجاد جاذبه های مناسب و فراهم كردن فضا و امكانات در كتابخانه ها، مردم را به مطالعه تشويق کرد،[42] و نباید شاهد پایین بودن سرانه مطالعه در کشور باشیم.[43]

از این جهت کتابخوانی باید از چند قشر خاص به عموم جامعه گسترده شده و تا حدی پیشرفت کند و در شأن ملت انقلابی ما باشد.[44]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir

منابع:

1. بیانات معظم له

2. پیام قرآن