فضیلت و اعمال روز عید غدیر از منظر معظم له

روز هيجدهم ماه ذى الحجّه روز عيد سعيد غدير، عيد ولايت و امامت، و از اعياد مهمّ اسلامى است.[1] آن روز پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله به فرمان خداوند، على عليه السلام را به امامت و جانشينى خود منصوب كرد. اين واقعه در سال دهم هجرى در سرزمين «خُم» نزديكى مكّه كنار غدير (بركه آبى) واقع شد. و لذا آن را عيد «غدير خم» مى نامند.[2]

وجود عيد غدير (عيد ولايت) شكوه و عظمت خاصّى به اين ماه بخشيده، و سزاوار است همه مؤمنان (مخصوصاً جوانان پاكدل) با انجام آداب و اعمال آن روز بزرگ،از فضاى آكنده از معنويّت اين ماه غافل نشوند و در خودسازى و تهذيب نفس بكوشند كه به پيشرفت هاى مهمّى نائل مى شوند.^[3]

غدیر؛ روز اکمال دین

روز هيجدهم ذى الحجّه، يادآور روز مهمّى در تاريخ است.^[4] روزى كه پيامبر اسلام صلی الله علیه و آله امير مؤمنان على علیه السلام را رسما براى جانشينى خود تعيين كرد،^[5] و آن جا بود كه آيه «الْيَوْمَ اكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُم، وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتى ، وَ رَضيتُ لَكُمُ الْإسْلامَ دِيناً؛^[6] امروز، دین شما را کامل کردم؛ و نعمت خود را بر شما تمام نمودم؛ و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم»نازل شد.^[7]

 آن روز بود كه كفار در ميان امواج ياس فرو رفتند، زيرا انتظار داشتند كه آئين اسلام قائم به شخص باشد، و با از ميان رفتن پيغمبر صلی الله علیه وآله اوضاع به حال سابق برگردد، و اسلام تدريجا برچيده شود، اما هنگامى كه مشاهده كردند مردى كه از نظر علم و تقوا و قدرت و عدالت بعد از پيامبر صلی الله علیه وآله در ميان مسلمانان بى نظير بود بعنوان جانشينى پيامبر صلی الله علیه وآله انتخاب شد و از مردم براى او بيعت گرفت ياس و نا اميدى نسبت به آينده اسلام آنها را فرا گرفت و فهميدند كه آئينى است ريشه دار و پايدار.^[8]

در اين روز بود كه آئين اسلام به تكامل نهايى خود رسيد، زيرا بدون تعيين جانشين براى پيامبر صلی الله علیه وآله و بدون روشن شدن وضع آينده مسلمانان، اين آئين به تكامل نهايى نمى رسيد.^[9]

آن روز بود كه نعمت خدا با تعيين رهبر لايقى همچون على علیه السلام براى آينده مردم تكامل يافت.و نيز آن روز بود كه اسلام با تكميل برنامه هايش بعنوان آئين نهايى از طرف خداوند پذيرفته شد.^[10]

عید غدیر؛ عید الله اکبر

در اسلام اعيادی وجود دارد كه مربوط به حوادث بسيار مهم است ازجمله عيد غدير كه همان عيد ولايت و منصوب شدن اميرمؤمنان عليه السلام به خلافت و جانشينى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله است و عيداللَّه الاكبر ناميده شده است.[11]

لذا اين روز را بايد به حق از عظيم ترين اعياد ناميد، همان گونه كه در روايات بر اهمّيّت فراوان اين روز و برترى آن بر ساير اعياد تأكيد شده است.[12]

در روايتى از امام رضا عليه السلام مى خوانيم كه فرمود: «روز قيامت، چهار روز را كه زينت بسته اند به نزد عرش الهى آورند: روز عيد اضحى (قربان) روز عيد فطر، روز جمعه و روز عيد غدير. ولى در آن ميان، روز عيد غدير، از نظر زيبايى، مانند ماه است ميان ستارگان؛[13] از اين روز، به عنوان «عيد اكبر» ياد شده است؛ روزى كه گناهان شيعيان (توبه كار) امير مؤمنان عليه السلام بخشيده مى شود و اين روز، روز شادى و سرور است، روزى است كه در آن تبسّم بر چهره مؤمنان نقش مى بندد.[14]،[15]

در روايت ديگرى آمده است كه از امام صادق عليه السلام پرسيدند: آيا براى مسلمانان غير از عيد فطر و عيد اضحى (قربان) عيد ديگرى نيز وجود دارد؟ فرمود: آرى. عيدى كه از آن دو روز، باعظمت تر و شريف تر است، و آن روزى است كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله، على عليه السلام را براى امامت امّت نصب فرمود و در روايت ديگر فرمود: آن روز هيجدهم ذى الحجّه است.[16]،[17]

فضیلت روزه گرفتن در روز عید غدیر

براى روز عید غدیر اعمال متعدّدى روايت شده از جمله روزه گرفتن، كه در روايتى از امام صادق عليه السلام آمده است روزه در چنين روزى برابر روزه شصت ماه شمرده شده! و در روايتى روزه روز غدير خم كفّاره شصت سال است.[18]،[19]

غسل روز عید غدیر

مرحوم «شيخ كفعمى» در «بلدالامين» غسل  روز عید غدیر را مستحب دانسته است.[20]،[21]

عید غدیر؛ روز انفاق، اطعام و احسان

در روايتى از امام صادق عليه السلام آمده است كه فرمود: اين روز، روز عبادت است و روز اطعام و نيكى كردن و احسان به برادران دينى است.[22]،[23]

در روايت ديگرى امام رضا عليه السلام فرمود: كسى كه در اين روز، به خانواده و برادران مؤمن خود، توسعه در رزق و بخششها و انفاق ها دهد خداوند روزى او را زياد مى گرداند.[24]،[25]

دعای روز عید غدیر

از «شيخ مفيد» رحمه الله نقل شده است كه اين دعا را در روز «غدير» بخوانند:«اللَّهُمَّ انّي اسْئَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ نَبِيِّكَ، وَعَلِىٍّ وَلِيِّكَ، وَالشَّاْنِ وَالْقَدْرِ الَّذى خَصَصْتَهُما بِهِ دُونَ خَلْقِكَ، انْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَعَلِىٍّ، وَانْ تَبْدَءَ بِهِما فى كُلِّ خَيْرٍ عاجِلٍ، اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْأَئِمَّةِ الْقادَةِ...؛خدايا از تو درخواست كنم به حق محمّد پيامبرت و به حق على ولى تو و بدان منزلت و مرتبه اى كه بدان وسيله آن دو را از ساير مخلوق خود اختصاص دادى كه درود فرستى بر محمّد و على و از آنان شروع كنى ، در دادن هر خيرى كه فورى است خدايا درود فرست بر محمّد و آل محمّد پيشوايان رهبر...»...« اللَّهُمَّ امْلَاءِ الْأَرْضَ بِهِمْ عَدْلًا، كَما مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً، وَ انْجِزْلَهُمْ ما وَعَدْتَهُمْ، انَّكَ لا تُخْلِفُ الْميعادَ؛[26]خدايا پركن زمين رابوسيله ايشان از عدل و داد چنانچه پر شده از ستم و بيداد و وفا كن براى آنها آنچه را وعده دادى به آنها كه براستى تو خلف وعده نمى كنى».[27]

دعای ندبه در روز عید غدیر

مستحب است دعاى ندبه در عيد غدير خوانده شود^[28]:^«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ ، الْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمينَ، وَصَلَّى اللَّهُ عَلى سَيِّدِنا مُحَمَّدٍ نَبِيِّهِ وَآلِهِ، وَسَلَّمَ تَسْليماً...؛به نام خداوند بخشنده مهربان ،حمد و سپاس مخصوص خداوندى است كه پروردگار جهانيان است، و درود خدا بر آقا و سرور ما پيامبر خدا محمّد و خاندان پاكش و سلام مخصوص خدا بر آنان باد».^[29]

نماز عید غدیر

مرحوم «سيّد بن طاووس» به سند صحيح از امام صادق عليه السلام نقل مى كند كه در روز غدير، دو ركعت نماز بخوان، پس از نماز به سجده برو و صد مرتبه خدا را شكر كن (مثلًا بگو: شكراً لِلَّه) و سر از سجده بردار و اين دعا را بخوان:«اللهُمَّ انِّى اسْئَلُكَ بِانَّ لَكَ الْحَمْدَ، وَحْدَكَ لا شَريكَ لَكَ، وَانَّكَ واحِدٌ احَدٌ صَمَدٌ، لَمْ تَلِدْ وَلَمْ تُولَدْ، وَلَمْ يَكُنْ لَكَ كُفُواً احَدٌ، وَانَّ مُحَمّداً عَبْدُكَ وَرَسُولُكَ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَآلِهِ...؛خدايا از تو درخواست كنم بدان كه از براى توست ستايش يگانه اى كه شريك ندارى و تويى يكتاى يگانه اى بى نياز كه فرزندى ندارى و فرزند كسى نيستى و نيست برايت همتايى هيچ كس و براستى محمّد بنده و رسول توست درودهاى تو بر او و آلش باد...»^[30]

پس از پايان دعا، بار ديگر به سجده برو و صد مرتبه الحمد للَّه و صد مرتبه شكراً للَّهِ بگو؛ امام عليه السلام در ادامه فرمود: هر كس كه اين عمل را بجا آورد، پاداش كسى را دارد كه در روز غدير، نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله بوده و با آن حضرت بيعت كرده است.^[31] (مرحوم محدّث قمى مى گويد: بهتر است كه اين نماز نزديك ظهر انجام شود كه مقارن نصب حضرت على عليه السلام به خلافت بوده است).^[32]

زیارت امام علی علیه السلام در روز عید غدیر

زيارت امير مؤمنان على عليه السلام در اين روز بسيار بافضيلت است؛ در روايتى از ابن ابى نصر (يكى از ياران برجسته امام رضا عليه السلام) نقل شده است كه حضرت به وى فرمود:«هرجا كه هستى سعى كن در روز عيد غدير، خود را به كنار قبر مطهّر اميرمؤمنان عليه السلام برسانى، چراكه در اين روز خداوند گناهان بسيارى از مردان و زنان مسلمان را مى بخشد و دو برابر كسانى كه خداوند آنها را در ماه رمضان و شب قدر و شب عيد فطر از دوزخ آزاد مى كند، در چنين روزى از آتش جهنّم رهايى مى دهد![33]،[34]به خدا قسم اگر مردم فضيلت اين روز را حقيقتاً مى شناختند در هر روز، فرشتگان، ده مرتبه با آنان مصافحه مى كردند».[35] به هر حال، براى اين روز چند زيارت نقل شده است:[36]

زیارت امین الله

براى امير مؤمنان عليه السلام در روز عید غدیر زيارت هايى نقل شده است كه معروفترين آن، زيارت معروف «امين اللَّه» است[37]؛ بعضى از بزرگان زيارت «امين اللَّه» را به عنوان زيارت مخصوص به اين روز نقل كرده اند[38] که و مى توان آن را از نزديك و يا از راه دور، خطاب به اميرمؤمنان عليه السلام خواند.[39]

جابر جعفى از امام محمّد باقر عليه السلام نقل مى كند كه امام زين العابدين عليه السلام به زيارت قبر امير مؤمنان عليه السلام آمد و كنار قبر آن حضرت ايستاد و گريست و گفت:«السَّلامُ عَلَيْكَ يا امينَ اللَّهِ فى ارْضِهِ، وَحُجَّتَهُ عَلى عِبادِهِ، السَّلامُ عَلَيْكَ يا اميرَالْمُؤْمِنينَ، اشْهَدُ انَّكَ جاهَدْتَ فِى اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ، وَعَمِلْتَ بِكِتابِهِ، وَاتَّبَعْتَ سُنَنَ نَبِيِّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ، حَتّى دَعاكَ اللَّهُ الى جِوارِهِ، فَقَبَضَكَ الَيْه بِاخْتِيارِهِ...؛سلام بر تو اى امين خدا بر روى زمينش و حجّت او بر بندگانش، سلام بر تو اى اميرمؤمنان، گواهى مى دهم كه تو در راه خدا به شايستگى جهاد نموده و به كتابش عمل كرده و از سنّت پيامبرش كه درود خدا بر او و خاندان پاكش باد، پيروى نمودى تا اينكه خداوند تو رابه جوار قربش فرا خواند و تو را به اختيار خود قبض روح كرد...»[40]

آنگاه امام باقر عليه السلام فرمود: هر كه از شيعيان ما اين زيارت و دعا را نزد قبر اميرالمؤمنين عليه السلام يا نزد قبر يكى از ائمّه عليهم السلام بخواند، خداوند متعال، اين زيارت و دعاى او را در طومارى از نور بالا مى برد و مهر حضرت محمّد صلى الله عليه و آله بر آن زده شود و اين گونه محفوظ بماند تا تسليم قائم آل محمّد عليهم السلام شود.[41] مطابق آنچه در كتاب مزار كبير و بحارالانوار آمده است: اين زيارت شريفه از زيارات مخصوصه روز غدير است.[42]،[43]

زيارت غدير امام هادي به نقل از امام عسكري عليهما السلام

زيارت بسيار جالب و جامعى كه امام حسن عسكرى عليه السلام آن را از پدرش بزرگوارش نقل مى كند[44] و كيفيّت آن چنين است: وقتى اراده زيارت حضرتش را كردى نخست بر در آن قبّه شريفه بايست و اذن دخول بخواه و «اللَّهُمَّ إِنِّي وَقَفْتُ عَلى بابٍ مِنْ ...» خوانده شود) سپس پاى راست را مقدّم بدار و داخل شو و به نزديك ضريح مقدّس برو و پشت به قبله و رو به ضريح بايست و بگو:السَّلامُ عَلى مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ خاتَمِ النَّبِيّينَ، وَسَيِّدِ الْمُرْسَلينَ، وَصَفْوَةِ رَبِّ الْعالَمينَ، امينِ اللَّهِ عَلى وَحْيِهِ، وَعَزآئِمِ امْرِهِ، وَالْخاتِمِ لِما سَبَقَ، وَالْفاتِحِ لِمَا اسْتُقْبِلَ، وَالْمُهَيْمِنِ عَلى ذلِكَ كُلِّهِ، وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَكاتُهُ ...؛سلام بر محمّد رسول خدا و خاتم پيامبران، و آقا و سيّد فرستادگان و برگزيده پروردگار جهانيان، امين خدا بر وحى و فرمان حتميش و ختم كننده آنچه گذشت و گشاينده آنچه خواهد آمد، و ناظر بر تمام اين امور، و رحمت و بركات خدا...»،«اللهُمَّ الْعَنْ اوَّلَ ظالِمٍ ظَلَمَ آلَ مُحَمَّدٍ وَمانِعيهِمْ حُقُوقَهُمْ، اللهُمَّ خُصَّ اوَّلَ ظالِمٍ وَغاصِبٍ لِآلِ مُحَمَّدٍ بِاللَّعْنِ، وَكُلَّ مُسْتَنٍّ بِماسَنَ الى يَوْمِ الْقِيمَةِ، اللهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِيّينَ، وَعَلى عَلِىٍّ سَيِّدِ الْوَصِيّينَ، وَآلِهِ الطَّاهِرينَ، وَاجْعَلْنا بِهِمْ مُتَمَسِّكينَ، وَ بِوِلايَتِهِمْ مِنَ الْفآئِزينَ الْآمِنينَ، الَّذينَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلا هُمْ يَحْزَنُونَ؛لعنت كن، خدايا نخستين ظالمان در حق خاندان محمّد (ص) و منع كنندگان از حقّشان را لعنت كن ، خدايا لعنت را بر نخستين ظالم و غاصب حقّ خاندان محمّد (ص) و هر كسى را كه از اين سنّت باطل تا روز قيامت پيروى مى كند قرار ده، خدايا بر محمّد خاتم پيامبرانت و بر على آقا و سرور جانشينان و خاندان پاكش درود فرست و ما را از ارادتمندان آنان قرار ده و با ولايت آنان ما را از رستگاران و ايمنانى كه هراس و اندوهى ندارند قرار ده».[45]

بی شک كسانى كه توفيق زيارت آن حضرت را در روز غدير از نزديك ندارند، شايسته است هر جا كه هستند از راه دور، خواندن اين زيارت را غنيمت بشمرند.[46]

زیارت امام صادق علیه السلام در روز غدیر

زيارت كوتاهى است كه «سيّد بن طاووس» در «اقبال» از امام صادق عليه السلام براى روز غدير نقل كرده است و آنها كه فرصت زيارت طولانىِ قبل را ندارند مى توانند به خواندن اين زيارت اكتفا كنند.^[47]

آن حضرت مى فرمايد: اگر در روز غدير در مشهد مولاى ما امير مؤمنان صلوات اللَّه عليه و آله حضور داشتى بعد از نماز، با نزديك شدن به قبرش و اگر در شهرهاى ديگر مى باشى، بعد از نماز با اشاره به قبرش بخوان:«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى وَلِيِّكَ وَاخى نَبِيِّكَ، وَوَزيرِهِ وَحَبيبِهِ وَخَليلِهِ، وَمَوْضِعِ سِرِّهِ وَخِيَرَتِهِ مِنْ اسْرَتِهِ، وَوَصِيِّهِ وَصَفْوَتِهِ، وَخالِصَتِهِ وَامينِهِ وَوَلِيِّهِ، وَاشْرَفِ عِتْرَتِهِ الَّذينَ آمَنُوا بِهِ، وَابى ذُرِّيَّتِهِ، وَبابِ حِكْمَتِهِ...؛خدايا درود فرست بر ولىّ و برادر پيامبرت، و وزير و محبوب و دوستش، و جايگاه اسرار و بهترين برگزيده از خاندانش، و جانشين و برگزيده اش، و خيرخواه و امين و دوستدارش و گرامى ترين خاندانش كه به او ايمان آوردند، و پدر فرزندانش، و درگاه حكمتش»،«اللهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَعَلَيْهِ، افْضَلَ ما صَلَّيْتَ عَلى احَدٍ مِنْ انْبِيآئِكَ وَاصْفِيآئِكَ، يا رَبَّ الْعالَمينَ؛^[48]خدايا بر محمّد و بر او درود فرست، بهترين درودى كه بر هر يك از پيامبران و برگزيدگانت فرستاده اى، اى پروردگار جهانيان بر هر يك از پيامبران و برگزيدگانت فرستاده اى، اى پروردگار جهانيان.»^[49]

تبریک و تهنیت

 امام رضا عليه السلام فرمود: در چنين روزى كه روز عيد و تبريك گفتن به يكديگر است، مناسب است مؤمنان وقتى به يكديگر مى رسند اين جملات را بگويند:^[50]«الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى جَعَلَنا مِنَ الْمُتَمَسِّكينَ بِوِلايَةِ اميرِالْمُؤْمِنينَ وَالْأَئِمَّةِ عَلَيْهِمُ السَّلامُ؛^[51]ستايش خاص خدايى است كه قرار داد ما را از تمسك جويان به ولايت اميرمؤمنان و ساير امامان عليهم السلام».^[52]

 در چنين روزى وقتى برادر مؤمنت را ملاقات كردى بگو:الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى اكْرَمَنا بِهذَا الْيَوْمِ، وَجَعَلَنا مِنَ الْمُؤْمِنينَ، وَجَعَلَنا مِنَ الْمُوفينَ بِعَهْدِهِ الَيْنا، وَميثاقِهِ الَّذى واثَقَنا بِهِ، مِنْ وِلايَةِ وُلاةِ امْرِهِ، وَالْقُوَّامِ بِقِسْطِهِ، وَلَمْ يَجْعَلْنا مِنَ الْجاحِدينَ وَالْمُكَذِّبينَ بِيَوْمِ الدّينِ؛^[53]ستايش خاص خدايى است كه گرامى داشت ما را به اين روز و قرارمان داد از ايمان آورندگان و قرارمان داد از وفاكنندگان به عهدى كه با ما كرده بود و پيمانى كه با ما بسته بود از ولايت سرپرستان امر دين او و برپادارندگان عدلش و قرارمان نداد از منكران و تكذيب كنندگان روز جزا».[54]

چگونه «عقد اخوت» بخوانیم؟

به سبب عظمت روز «غدير» و مباركى و ميمنت آن، مناسب است كه برادران مؤمن، با يكديگر در اين روز، عقد اخوّت و برادرى بخوانند و پيوند برادرى و همكارى را ميان خويش عميق تر سازند.[55]

در «مستدرك الوسائل» آمده است: دست راست خود را بر دست راست برادر مؤمن خود بگذار و بگو:«واخَيْتُكَ فِى اللَّهِ، وَصافَيْتُكَ فِى اللَّهِ، وَصافَحْتُكَ فِى اللَّهِ، وَعاهَدْتُ اللَّهَ وَمَلائِكَتَهُ وَكُتُبَهُ وَرُسُلَهُ وَانْبِيآئَهُ، وَالْأَئِمَّةَ الْمَعْصُومينَ عَلَيْهِمُ السَّلامُ، عَلى انّى انْ كُنْتُ مِنْ اهْلِ الْجَنَّةِ وَ الشَّفاعَةِ، وَاذِنَ لى بِانْ ادْخُلَ الْجَنَّةَ، لا ادْخُلُها الّا وَانْتَ مَعى ؛برادر شدم با تو در راه خدا و دوست باصفايت شدم در راه خدا و مصافحه كردم با تو در راه خدا وعهد كردم با خداو فرشتگانش و كتاب هايش و رسولانش وپيمبرانش و امامان معصومين عليهم السلام بر اين كه اگر من از اهل بهشت و اهل شفاعت بودم و اجازه ام دادند كه داخل بهشت گردم داخل نشوم جز با تو؛آنگاه برادر مؤمن مى گويد:«قَبِلْتُ؛ قبول كردم» آنگاه بگو: «اسْقَطْتُ ؛و ساقط كردم»،«عَنْكَ جَميعَ حُقُوقِ الْأُخُوَّةِ، ما خَلَا الشَّفاعَةَ وَ الدُّعآءَ وَ الزِّيارَةَ؛[56]از تو تمامى حقوق برادرى را جز شفاعت و دعا و زيارت».[57]

در اين صورت، وقتى كه طرف مقابل قبول كرد، برادر معنوى يكديگر خواهند شد و چون وظيفه اخوّت بسيار سنگين است، همه حقوق برادرى را جز زيارت، دعا و شفاعت به يكديگر مى بخشند.[58]

سخن آخر:( عید غدیر هر چه باشکوه‌تر در بین شیعیان برگزار شود)

با این تفاسیر شايسته است در اين روز مسلمانان با تشكيل مجالس جشن و سرور و مديحه سرايى و سخنرانى درباره روز عيد غدير و مسأله امامت امّت و مناقب و فضايل امير مؤمنان عليه السلام، آن را گرامى بدارند و فرزندان و جوانان و نوجوانان خود را با مسأله ولايت امير مؤمنان على عليه السلام و منابع آن از كتاب و سنّت و تاريخ آشناتر سازند،[59]به ین اوصاف، انتظار این است عید غدیر هر چه باشکوه‌تر در بین شیعیان برگزار شود.[60]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (دام ظلّه) makarem.ir