شرح دعای روز هشتم ماه مبارک رمضان از منظر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

دعای روز هشتم ماه مبارک رمضان‏: «اللهُمَّ ارْزُقْنى‏ فیهِ‏رَحْمَةَ الْأَیْتامِ، وَاطْعامَ الطَّعامِ، وَافْشآءَ السَّلامِ، وَصُحْبَةَ الْکِرامِ، بِطَوْلِکَ یا مَلْجَا الْأمِلینَ‏؛ خدایا در این ماه مهربانى بر یتیمان و خوراندن طعام، سلام گفتن گسترده، همنشینى بزرگان را روزیم کن، به قدرتت اى پناه آرزومندان»‏.[1]

یتیم‌ نوازی در قرآن

در فراز آغازین دعای روز هشتم ماه مبارک رمضان می خوانیم: «اللّهُمَّ ارْزُقْنى‏ فیهِ‏ رَحْمَةَ الْأَیْتامِ؛ خدایا در این ماه مهربانى بر یتیمان رزویم کن».[2]

قرآن مجید به یتیمان اهمیّت فوق العاده ‏اى داده است، تا آن‏جا که در بیش از 20 آیه در این زمینه سخن مى‏ گوید؛ و موضوعاتی راهبردی هم چون «احتیاط و دقّت در اموال یتیمان‏[3]، تشبیه خوردن مال یتیم به خوردن آتش![4]، تأکید بر جنبه ‏هاى عاطفى و معنوى برخورد با یتیمان در قالب اکرام یتیمان،[5]‏ منع از تحقیر یتیمان[6]، اطلاق بدرفتارى با یتیمان در طراز کفر به خدا![7] و ضرورت اختصاص  بخشى از خمس براى یتیمان‏[8] ، مورد توجه قرار گرفته است.[9]

ارزش و فضیلت یتیم نوازی در راه خدا در روایات

روایات اسلامى نیز سرشار از سفارشات مختلف نسبت به یتیمان و کودکان بى‏سرپرست است، پیامبر گرامى اسلام حضرت محمّد صلّى الله علیه وآله وسلّم فرمودند: «مَنْ کَفَّلَ یَتیماً وَکَفَّلَ نَفَقَتَهُ کُنْتُ انَا وَهُوَ فِى الْجَنَّةِ کَهاتَیْن‏؛ من و کسى که سرپرستى یتیمى را بر عهده بگیرد و مخارجش را تأمین نماید، در بهشت همچون دو انگشت سبابه و اشاره در کنار هم هستیم».^[10]

حضرت على علیه السلام نیز پس از آن که فرق مبارکش با شمشیر زهرآلود پست ‏ترین انسان‏ها شکافته شد، و در بستر شهادت قرار گرفت، نسبت به یتیمان سفارشاتى به حسن و حسین علیهما السلام و دیگر فرزندان و تمام خاندان و کسانى که وصیّت نامه‏اش را مى‏خوانند نمود و فرمود: «خدا را! خدا را! در مورد یتیمان، نکند آنها گاه سیر و گاه گرسنه بمانند. نکند آنها در حضور شما بر اثر عدم رسیدگى از بین بروند!».^[11]،^[12]

«حمایت عاطفی» اصل کلیدی در یتیم‌نوازی

بی تردید نیازمندى کودک یتیم‏، منحصر به خوراک و پوشاک نیست، بلکه پاسخ گفتن به عواطف و احساسات قلبى او مهمتر است و در ساختمان آینده او فوق العاده مؤثر مى ‏باشد،[13] چرا که بیشترین رنج یتیم‏ از دست دادن کانون عاطفه و غذاى روح است، و تغذیه جسمى در مرحله بعد قرار دارد.[14]

لذا باید از محبت ها و نوازش هاى یک کودک که در دامان پدر و مادر است بهره مند[15] گردد، بلکه باید علاوه بر مراقبتهاى جسمى از نظر تمایلات روانى نیز اشباع شود و گرنه کودکى سنگدل، شکست خورده، فاقد شخصیت و خطرناک به عمل خواهد آمد.[16]

اطعام نیازمندان؛ نشانۀ ایمان و جایگاه ابرار و نیکان

فراز «وَاطْعامَ الطَّعامِ؛ خوراندن طعام»، در این دعای شریف نشان می دهد در ماه مبارک رمضان لزوم توجه به نیازمندان، ایتام و اطعام فقرا از جمله دستورات مورد تاکید اسلام است.[17]

گفتنی است مسألۀ اطعام طعام آنچنان از اهمیت بالایی برخودار است که حتی در میان صفات خدا در فرازهای مختلف، تنها روى اطعام‏ بندگان و روزى دادن آنها تکیه شده است این تعبیر شاید به خاطر آن است که بیشتر وابستگی­ ها در زندگى مادى بشر بر اثر همین نیاز مادى است،.[18]

در این میان یکى از بهترین اعمال، اطعام محرومین و نیازمندان است، نه تنها نیازمندان مسلمان که اسیران بلاد شرک نیز تحت پوشش این دستور اسلامى قرار گرفته، تا آنجا که اطعام آنها یکى از کارهاى برجسته «ابرار» شمرده شده است.[19]

هم چنین اطعام‏ طعام ‏از نشانه ‏هاى ایمان است،[20] لذا در حدیثی از امام صادق علیه السلام آمده است: من چیزى را همانند دیدار مؤمن نمی بینم، جز اطعام کردن، و هر کس مؤمنى را اطعام کند بر خدا است که او را از طعام بهشت اطعام نماید.[21]،[22]

سلام و آداب آن در اسلام

سلام تحیت بزرگ اسلامى است^[23] که هم مبارک و هم پاکیزه است، هم چنین معنى سلام علیکم در اصل سلام اللَّه علیکم است، یعنى درود پروردگار بر تو باد، یا خداوند تو را به سلامت دارد، و در امن و امان باشى به همین جهت سلام کردن یک نوع اعلام دوستى و صلح و ترک مخاصمه و جنگ محسوب مى ‏شود.[24]

لذا امتیاز سلام‏ اسلامى در این است که از یک سو توأم با ذکر خدا است، و از سوى دیگر در آن سلامت همه چیز اعم از دین و ایمان و جسم و جان مطرح است، نه تنها راحتى و رفاه و آسایش‏^[25]، بلکه  در سلام سلامتى طرف را از خداوند تقاضا مى‏ کنیم.^[26]

در تفسیر« على بن ابراهیم»آمده است که جمعى از یاران پیامبر ص هنگامى که نزد او مى‏آمدند« انعم صباحا، و انعم مساء؛ صحبت توأم با راحتى باد، یا عصرت توام با راحتى باد» مى‏ گفتند، و این تحیت عصر جاهلیت بود، قرآن از این کار نهى کرد و رسول خدا به آنها فرمود: خداوند به ما تحیتى بهتر از آن دستور داده که آن تحیت اهل بهشت است« السلام علیکم»^[27] که به معنى سلام اللَّه علیکم مى ‏باشد.^[28]

افشای سلام؛ آداب زیبای اسلامی در روابط اجتماعی 

در روایات اسلامى تاکید زیادى روى سلام شده تا آنجا که از امام صادق علیه السلام نقل شده که خداوند می فرماید: «البخیل من یبخل بالسلام‏؛ بخیل کسى است که حتى از سلام کردن بخل ورزد»،^[29] و در حدیث دیگرى از امام باقر علیه السلام مى‏ خوانیم: «ان اللَّه عزّو جلّ یحب افشاء السلام‏؛ خداوند افشاء سلام را دوست دارد»^[30]؛ منظور از افشاى‏ سلام‏، سلام کردن به افراد مختلف است.^[31]

اینگونه است که در احادیث تأکید شده است که سلام تنها مخصوص کسانى نیست که انسان با آنها آشنایى خاصى دارد، چنان که در حدیثى داریم که از پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم سؤال شد: اى العمل خیر؟ کدام عمل بهتر است؟ فرمود: «تقرء السلام على من عرفت و من لم تعرف‏؛و سلام به کسانى که مى ‏شناسى و نمى‏ شناسى بنما»^[32] و نیز در احادیث وارد شده که سواره بر پیاده، و آنها که مرکب گران­ قیمت ترى دارند به کسانى که مرکب ارزانتر دارند، سلام کنند، و گویا این دستور یک نوع مبارزه با تکبر ناشى از ثروت و موقعیت هاى خاص مادى است، و این درست نقطه مقابل چیزى است که امروز دیده مى ‏شود که تحیت و سلام را وظیفه افراد پائین­تر مى ‏دانند و شکلى از استعمار و استعباد و بت ‏پرستى به آن مى‏دهند، و لذا در حالات پیامبر(صلی الله علیه و آله) مى‏خوانیم که او به همه حتى به کودکان سلام مى‏ کرد.^[33]

همنشین تو از تو بِه باید

یکى از امورى که در ترسیم شخصیّت انسان خیلى مؤثّر است، همنشین‏ است. همنشین در وضع روحى و فکرى و اخلاقى انسان تأثیر مى‏ گذارد؛ و اثرش به قدرى زیاد است که گاهى یک همنشین خوب انسان را بهشتى و یک همنشین بد انسان را جهنّمى مى ‏کند. بنابراین باید در انتخاب دوست براى خود، کاملًا مراقب‏ باشیم.[34] لذا در فراز پایانی دعا می خوانیم: «وَصُحْبَةَ الْکِرامِ؛ همنشینى بزرگان»[35] که نشان می ­دهد هر کس  که براى خود دوست و همنشینى مى‏طلبد باید همنشینش کسى باشد که موجب افزایش خوبى شود. به تعبیر شاعر:^[36]

همنشین تو از تو بِه‏ باید                            تا تو را عقل و دین بیفزاید[37]

بدیهی است مصاحبت با صالحان زندگى را از ابتذال و پوچى نجات مى ‏دهد^[38] و باارزش‏ هاى متعالى آشنا مى ‏کند و موجب قرب به خدا مى‏ شود؛ لیکن باید گفت امروزه یکى از مسائل خطرناک براى جوانان و نوجوانان ما دوستان و همنشینان آنها هستند.فساد و آلودگى، جنایت و خودکشى، همه پیامدهاى بی توجّهى اولیا و مربّیان به این دوستى ‏هاست.^[39]

سخن آخر

در خاتمه عرضه می داریم: «بِطَوْلِکَ یا مَلْجَا الْأمِلینَ؛ به قدرتت اى پناه آرزومندان»،[40] به عظمت مقامت و صفات اسمای حسنایت و عظمت اولیایت قسم می دهم این جوانان ما را از شر شیاطین و وسوسه گران و حوادث ناگوار حفظ کن وهمه را دراین ما میهمانی رمضان شرکت بده و آنچه لایق مقام خودت است درباره آنها رفتار کن و مشکلاتشان را حل بفرما.[41]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir