سیری در کتاب «کلیات مفاتیح نوین» اثر ارزشمند حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

کتاب «کلیات مفاتیح نوین» اثر ارزشمند حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی و یکی از کتاب های موثّق و معتبر دینی مذهبی است  که با هدف و انگیزۀ، مستند سازی، اتقان و تکمیل کتاب شریف «مفاتیح الجنان» مرحوم محدّث قمى، به نوعی ساختار جدید از این کتاب عظیم ارائه می دهد، لذا مجموعه ای از ادعیه و اذکار معتبر مورد نیاز مؤمنان به زبان روز ترجمه و همراه با ذکر منابع با سبک نوین تنظیم  گردیده و به عنوان اثری فاخر، مفید و سازنده به  عموم سالکان الی الله به ویژه جوانان ارائه شده است.  

بنابراین تألیف کتاب«مفاتيح نوین»، به نوبۀ خود کار مهم و نوینى است براى نوسازى مفاتیح الجنان، که با امتیازات متعدّد، در مقام احیاى آن برآمده است، بدین نحو که در این اثر فاخر، ادعیه و مناجات به نحو بسیار جامع و عالی گردآوری شده است .

لذا اين اثر در واقع بازنويسي مفاتيح الجنان است لیکن از جهات مختلف نسبت به آن برتري دارد زیرا مفاتیح نوین از نظر اعتبار و سنديت كم نظير است.

علت تألیف کتاب مفاتیح نوین از زبان معظم له

نویسندۀ گرانقدر این اثر در مقدمۀ کتاب مفاتیح نوین و در تبیین علل نگارش آن می نویسد؛ در طول تاریخ شیعه جمعی از بزرگان به گردآوری دعاها و زیاراتی که از جانب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و أئمه هدی علیهم السلام صادر شده پرداخته اند تا همه عاشقان راز و نیاز با خدا و شیفتگان زیارت أولیاء ألله را از این چشمه جوشان معنویت، سیراب سازند که از میان آنها می توان به مرحوم کلینی، ابن قولویه، شیخ صدوق، شیخ طوسی، سید ابن طاووس، ابن فهد حلی، کفعمی، شیخ بهائی و علامه مجلسی اشاره کرد،[1] لذا هر يك از اين بزرگان در عصر خود رسالت خويش را در زمينه دعا به نحو احسن انجام دادند تا اين كه نوبت به مرحوم ثقه المحدثين حاج شيخ عباس قمى- رضوان الله تعالى عليه- (متوفاى 1359 ق) رسيد؛ ايشان با ذوق سرشار و سليقه بسيار خوب و احاطه وسيعى كه بر آثار اهل‏بيت عليهم السلام و كتب دعا و زيارات سابقين داشت، به تأليف كتاب جامع «مفاتيح ‏الجنان» پرداخت و روى خلوص نيتى كه اين محدث عاليقدر از آن برخوردار بود، در مدت كوتاهى، كتابش جهانگير شد.[2]

ولى از آن‏جا كه اين كتاب مانند بسيارى از كتاب‏ها براى شرايط زمانى و مكانى خاصى نوشته شده بود و مخاطبان ويژه ‏اى داشت، لازم بود در عصر و زمان حاضر  مورد تجديد نظر وسيع قرار گيرد؛ كاستى‏ ها برطرف گردد، و از پاره‏ اى از مطالب اضافى كه مايه ايراد بدخواهان است صرف‏نظر شود؛ مدارك و منابع دعاها و زيارات و ... افزوده گردد؛ رمز و راز، فلسفه، آثار و بركات دعاها و زيارات يادآورى شود؛ سپس نظم نوينى به آن داده شود و در مجموع كتاب دعا و زيارتى كه از هرنظر جامع و متناسب عصر و زمان حاضر مخصوصاً براى نسل جوان خداجو باشد، فراهم گردد.[3]

از این رو انگی‍زه مولّف فرهیختۀ این کتاب رعایت تناسب با زمان حاضر و حذف برخی از مطالبی است که مایه ایراد و اشکال قرار گرفته‌اند بوده، از این رو اهتمام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در کتاب «مفاتیح نوین» بر زدودن و پالایش قسمت های فاقد سندیت و نیز تلاش برای ذکر احادیث و منابع و مآخذ استفاده شده درمفاتیح الجنان استوار شده است.

لازم به ذکر است این کتاب یک اثر جامع شامل ادعیه و مناجات در ۱۰ فصل و 1208 صفحه است که با زبان و ادبیات روز تنظیم شده و برای همه اقشار قابل استفاده است.

کتاب مفاتیح نوین شامل ده فصل و  به شرح ذیل است :

پیشگفتار: مقدمه‌ای درباره دعا و جایگاه آن و استجابت و عدم استجابت دعا.

بخش اول : سوره هایی از قرآن کریم.

بخش دوم : مناجات ها و دعاهای معروف؛  مثل مناجات خمس عشر (مناجات پانزده گانه امام سجاد علیه السلام)، مناجات منظوم امیرالمؤمنین، دعاهای قرآنی، دعای کمیل، جوشن کبیر، جوشن صغیر، دعای توسل، دعای مکارم الاخلاق.

بخش سوم : زیارات؛ که در دوازده فصل تنظیم شده است.

بخش چهارم : اعمال ماه های اسلامی از محرم تا ذی الحجه؛ در این بخش اعمال ماه‌های خورشیدی مثل نوروز و رومی مثل نیسان نیز در فصلی خاص ذکر شده‌اند.

بخش پنجم : اعمال شب و روز و ایّام هفته؛ در ده فصل که یک فصل آن زیارت ائمه در ایام هفته است.

بخش ششم : آداب، مقدمات و تعقیبات نماز.

بخش هفتم : نمازهای مستحب؛. این بخش از دو فصل تشکیل می شود. یک فصل نمازهای چهارده معصوم و دیگری نمازهای معروف دیگر مثل نماز جعفر طیار، نماز لیلة الدفن، نماز اول ماه.

بخش هشتم : دعا برای حلّ مشکلات مادی و معنوی و آداب عقیقه.

بخش نهم : استخاره و آداب آن.

بخش دهم : احکام و آداب مربوط به مردگان.

روش شناسی تألیف کتاب«مفاتیح نوین» (ویژگی ها و مزایا)

بدیهی است روش شناسی نگارش كتاب ارزشمند «مفاتیح نوین» منبعث از كتب معتبرى همچون «مصباح ‏المتهجد» شيخ طوسى رحمت الله علیه، «كامل الزيارات» ابن قولويه و كتاب­ هاى مرحوم سيد بن طاووس و مرحوم كفعمى است. كتب بزرگانى كه اهتمام فراوانى داشتند تا بدون مدرك چيزى را نقل نكنند و اگر دعا يا زيارتى از انشاى نفس ربانى و[4]ملكوتى خودشان است به آن تصريح نمايند.[5]

اما در مجموع ویژگی ها و امتیازات این اثر فاخر عبارتند از:

نگارش با زبان و ادبیات روز

این کتاب به قلم روز نگاشته شده و برای همگان بویژه نسل جوان، به سهولت قابل درک است.

افزودن مقدمه بر هر بخش از دعاها و زیارات

هر قسمت از این اثر فاخر مشتمل بر مقدمات و روایات روح پرور  است بدین نحو که  برای هر بخش از دعاها و زیارات، مقدمات پر معنا و فشرده ای نوشته شده و شرح آداب و مقدمات و اسرار زیارات و دعاها مورد اهتمام مولف گرانقدر این اثر قرار گرفته است که به تحصیل آثار معنوی و حالات عرفانی دعا کمک می کند.

ذکر منابع و مدارک دعاها و زیارت‌ها در پاورقی

نقل تمام ادعیه، زیارات و اذکار از منابع معتبر با ذکر مدرک از جمله ویژگی های این اثر به شمار می رود لذا منابع و مدارک دعاها و زیارات با دقت تمام در پاورقی آمده است و در همه جا بر منابع قابل قبول تکیه شده است.

پرهیز از روایات و مطالب ضعیف

در این اثر ارزشمند، مطالب ضعیف یا اموری که بهانه به دست ناآگاهان می دهد کنار گذاشته شده است.

نظم جدید مطالب

کتاب در ده فصل با نظمی خاص تقسیم بندی و دسته بندی شده است، لذا نظم و ترتیب منطقی روشن، به مطالب کتاب داده شده تا پیدا کردن دعاها و زیارات آسان تر باشد.

ترجمه فارسی روان

در کتاب مفاتیح نوین سعی و تلاش مولّف این اثر به ارائۀ ترجمه خوب و روان برای دعاها منحصر شده است.

حذف برخی اعمال مشابه و گزینش بهترین

با توجه به اینکه وقت مردم در عصر کنونی فشرده و محدود است در مواردی اعمالی مشابه یکدیگر بوده، از میان آن ها بهترین ها گزینش شده است.

توجه به محتوای ادعیه و زِیارات و عدم اکتفا به سند در انتخاب آن ها

از آن‏جا كه يكى از نشانه‏ هاى اعتبار سند روايات، محتواى روايت است، لذا در گزينش دعاها و زيارات علاوه بر دقت در اسناد، به محتواى آن نيز توجه شده است.

بهره گیری از نسخه متداول و مشهور

گفتنی است در آن‏جایی از دعاها و زيارات معروف، كه نسخه ‏ها متعدد بوده، تنها به نسخه متداول اكتفا شده است تا مايه سردرگمى نشود، مگر آن كه اختلاف نسخه، مهم و قابل توجه باشد بلکه در ديگر موارد، دقيقاً مطابق منبع و مصدر نقل شده، آمده است.

بهره گیری از شیوۀ تلخیصی در برخی روایات با رویکرد حفظ امانت و اصالت در عبارات و محتوا

در برخى موارد، براى پرهيز از حجيم شدن كتاب، رواياتى كه در فضيلت دعا و زيارت و غير آن نقل شده، تلخيص و نقل به معنا گرديده و با ترجمه ‏اى روان و احياناً كمى آزاد، بيان شده است، بى‏ آنكه لطمه‏ اى به محتواى آن وارد گردد.

در خاتمه باید گفت  تألیف این اثر  بی نظیر توسط حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی و با همکاری دو تن از فضلاى محترم حجج اسلام والمسلمین احمد قدسی و سعید داودی، در 1208 صفحه و در قطع وزیری توسط انتشارات امام علی بن ابی طالب علیه السلام به زیور طبع آراسته شده و در سال  1390 برای اولین بار منتشر و تا کنون چندین مرتبه تجدید چاپ شده است.

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir