واکاوی آسیب ها و تحریفات آیین عزاداری سید الشهدا (علیه السلام) از منظر معظم له

لزوم ارتقای تعالیم دینی در تعظیم شعائر حسینی و نیز تکریم فضایل اهل بیت(علیهم السلام) بر کسی پوشیده نیست، لیکن صیانت از دستاوردهای گذشته در آیین عزاداری ، لزوم بهره گیری از منویّات علما و فقهای اسلامی را در رعایت حدود شرعی و عقلانی مناسک عزاداری امام حسین(علیه السلام) و تقویت محبت و معرفت اهل بیت(علیهم السلام) را در بین مردم دو چندان می­ سازد، از این رو در این نگاشته با بهره گیری از آراء و اندیشه ­های ارزشمند حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(مدظله) چیستی آسیب­ ها و تحریفات آئینی در مجالس سوگواری حضرت سیدالشهدا(علیه السلام) و نیز راهکارهای برون رفت از برخی نابسامانی­ های موجود در مجالس عزاداری آن حضرت به مخاطبان گرامی ارائه می­گردد.

لزوم تعیین نام های شایسته برای هیأت عزاداری

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(مدظله) در تبیین یکی از آسیب­ های آئین عزاداری امام حسین(علیه السلام) به نام­گذاری وهن انگیز برای هیأت­ های عزاداری اشاره نموده و فرمودند: گاهی بعضی از هیأت­ ها، نام­ هایی برای خود می گذارند که نام­ های خوبی نیست، بنده نمی­ گویم این تعابیر حرام است، ولی در نهایت بهانه به دست دشمنان می­ دهد که این­ها چه جمعیتی هستند که اسمشان را هیأت ... گذاشتند! در حالی که به جای این اسامی و نام­ های شائبه برانگیز می­توان از واژه­ هایی هم چون عاشقان حسین(علیه السلام)، دلدادگان حسین(علیه السلام)، خادمان حسین(علیه السلام)و فداییان حسین(علیه السلام) استفاده نمود.[1]

ضرورت مقابله با عوام گرایی دینی

هم چنین معظّم له در تقبیح رویکرد عوام محوری برخی واعظان و مدّاحان در تبیین نادرست معارف دینی و تسهیل انجام گناه برای مردم به بهانۀ عزاداری حضرت سید الشهدا(علیه السلام) فرمودند: واعظان و مداحان محترم نباید در مجالس وعظ و مداحی، به مردم چراغ سبز گناه نشان دهند، مثلاً بگویند در طول سال به هر گناهی مرتکب شوید لیکن صرف حضور شما در هیأت­ های عزاداری در ایام عاشورا ، منجر به محو شدن همۀ آن گناهان خواهد گردید!؛ امام حسین(علیه السلام) برای مکتب و مذهب شهید شدند، مذهب را باید تقویت نمود، داستان سرودن شعر حاجب کاشانی می­تواند به عنوان الگو مویّد ادعای ما باشد که در مورد امام علی(علیه السلام) اینگونه شعر سرود:

 حاجب! اگر معامله حشر با علی است  

من ضامنم که هر چه خواهی گناه کن

آن فرد شب همان روز امام (علیه السلام) را در خواب دید که امام (علیه السلام) به او فرمود: شعرت را اینگونه بسرا:

حاجب! اگر معامله حشر با علی است   

شرم از رخ علی کن و کمتر گناه کن

لذا باید گفت بین این دو مکتب تفاوت بسیاری وجود دارد، امام حسین(علیه السلام) برای نماز شهید شدند، حضرت زینب(سلام الله علیها) در شب یازدهم عاشورا، نشسته نماز شب خواند، آن وقت برخی افراد چراغ سبز گناه به مردم نشان می دهند و در عمل مکتب حسینی را وارونه معرفی می­کنند!.[2]

غلو؛ چالش کلیدی در آئین عزاداری امام حسین(علیه السلام)

مرجع عالی قدر جهان تشیع در نقد استفاده از ادبیات غلو[3] در برخی هیأت­ های عزاداری و برخی مجالس سوگواری اهل بیت(علیهم السلام) فرمودند: باید از طرح كردن مسائلى كه بوى غلوّ درباره ائمّه دين عليه السلام و ساير بزرگان مى‏ دهد، اجتناب گردد.[4] وعاظ محترم باید دائماً این مسائل را متذکر گردند، زیرا غلو در حق اهل بیت(علیهم السلام) دارای دو اشکال است؛ نخست این که خلاف تعلیمات اسلام است، و دوم اینکه ادبیات غلو آمیز به گوش دشمنان اسلام و تشیع و رسانه­ های آنها برسد که در عصر حاضر به سهولت منتقل می­ شود و دشمنان خواهند گفت شیعیان کافر هستند.[5]لذا باید جدّا مراقب باشند تا افراد نا آگاه تعبيرات كفرآميز و آميخته با غلوّ بر زبان جارى نكنند [6]

لزوم بهره گیری از منابع مستند ومطابق شأنیّت اهل بیت(علیه السلام)

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(مدظله) درتبیین یکی از مهمترین آسیب­ های و تحریفات عاشورا، لزوم بهره گیری از منابع معتبر و موثق درمیان واعظان و مداحان را خواستار شده و فرمودند: شعر و سخن یا باید زبان قال باشد یعنی آن را در مدرک معتبر دیده باشند یا زبان حال باشد، یعنی واقعاً حال امام(علیه السلام) و اصحابش، چنان اقتضایی را داشته باشد، لذا باید شأن امام حسین(علیه السلام) در محتوای اشعار حفظ شود.

وقتی در یکی از اشعار مداحی می­شنویم که «ای امام حسین(علیه السلام)؛ یقین دارم که در دل آرزویی جز دامادی اکبر نداری» این سخن علوّ مقامات عاشورا را به پایین­ ترین حد ممکن تنزل می­ دهد، متأسفانه مروّجان این گونه تحریفات، امام حسین(علیه السلام) را در فضای محدودِ فکرِ خودشان می­بینند و به این گونه سخنان سخیف قائل می­ گردند.

بنابراین باید تعابیر و محتوا حساب شده باشد شعر و منابع مکتوب هر چه در سطح بالاتر و والاتر باشد که با مکتب امام حسین(علیه السلام) بیشتر هم­خوانی داشته باشد بهتر خواهد بود.[7]

لذا سخنان اين عزيزان بايد برگرفته از مدارك معتبر (كتاب و سنّت) باشد و شأن و مقام امام حسين(عليه السلام) و شهداى والا مقام كربلا در محتواى اشعار به‏ طور كامل حفظ شده و اهداف اين قيام عظيم براى عموم تبيين گردد.[8]

لزوم اجتناب از آهنگ­ های لهوی در مداحی

معظم له در تشریح یکی دیگر از آفات مجالس سوگواری امام حسین (علیه السلام) به  استفاده برخی مداحان از آهنگ­های لهو ولعب اشاره نموده و در فرازی فرمودند: آهنگ­هایی که انتخاب می شود باید مناسب باشد. یک سری آهنگ­های حزن انگیز سنتی داریم که خیلی موثّر است و جان­سوز و خیلی مفید، امّا اخیراً در گوشه و کنار دیده می­شود که بعضی، آهنگ­ های مبتذل زمان طاغوت، آهنگ­ هایی که گاهی در رسانه­ های آمریکایی می­ نوازند؛ و آهنگ­ های لهو و فساد را در مداحی به کار می­ گیرند، انشاء الله مدّاحان عزیز از این گونه  اقدام نادرست اجتناب نمایند،[9]از این رو باید گفت آهنگ‏ مدّاحان محترم نبايد شباهت با آهنگ‏ هاى مجالس لهو و فساد داشته باشد لذا از سبك‏ هاى نامتناسب و مبتذل در مدّاحى‏ ها اجتناب نمایید.[10]

ضرورت اهتمام به امر آموزش برای مداحان

مرجع عالی قدر جهان تشیع  آموزش فراگیر مداحان را به عنوان یکی از مهمترین راهکارهای برون رفت از برخی آسیب­ ها و تحریفات درآیین عزاداری امام حسین(علیه السلام) مورد تأکید قرار داده و فرمودند: سزاوار است مدّاحان‏ عزيز مانند خطباى محترم، دوره آموزشى داشته باشند و از روش‏ هاى سنّتى پيروى كنند.[11] زیرا مدّاحى تركيبى از علم و هنر است، نسل‏ هاى قديمى، تجربيات خود را به نسل جوان منتقل كنند و با آموزش عقايد، سطح فكر و انديشه دينى آنان را بالا ببرند.[12]

 لذا امید است پیشکسوتان و پیرغلامان حسینی در اجرای این امر مهم اهتمام بورزند و برنامه­ ها را اجرایی سازند و راه و رسم­ ها را به مدّاحان جوان آموزش دهند که تحقق این مهم موجب رضای امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) و مورد قبول امام حسین(علیه السلام) خواهد بود.[13]

لزوم پرهیز از دعوت مردم به برهنه شدن

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی برهنه شدن در مراسم عزاداری امام حسین (علیه السلام) را به عنوان یکی از آسیب­ های فرهنگ عزاداری شید الشهدا(علیه السلام) مورد توجه قرار داده و فرمودند: اجازه ندهيد در مجالس عزادارى عدّه‏ اى برهنه‏ شوند؛ زيرا اينگونه عزادارى‏ ها در سيره ائمّه عليهم السلام روايت نشده است و بهانه دست دشمن خواهد داد.[14]هم چنین این گونه اقدامات  خلاف شأن مجلس عزاى سيّد الشّهدا عليه السلام است. كدام يك از ما در مراسم عزاى پدر خود برهنه مى‏شود و مثلًا به اهل مجلس تعزيت مى‏گويد.[15]

عدم تشویق مردم به آسیب رساندن به بدن

معظم له در نفی و تقبیح آسیب به بدن در مجالس عزاداری فرمودند: عزادارى به صورتى نباشد كه آسيب‏ جدّى به بدن برسد؛ زيرا شرعاً درست نيست.[16] از این رو نباید مردم را تشویق نمود تا به بدنشان آسیب برسانند ، بلکه عزادارن حسینی باید از جسم و بدن خود در جهاد و شهادت و در مواجهه و درگیری  با دشمنان اسلام بهره گیرند.[17]

پرهیز از روضه­ های سخت در مجالس عمومی

معظّم له در تبیین روش شناسی به کار گیری روضه­ های موجود در مقاتل واقعۀ کربلا فرمودند: از روضه و مصيبت‏هاى سخت‏، حتّى‏ الامكان پرهيز شود.[18] مداحِ هنرمند کسی است که بتواند هنرمندانه از کنارِ مصیبت عبور کند و در عین حال مردم را به شور آورد و بگریاند، لیکن می­توان روزهایی همچون عاشورا و تاسوعا را استثناء نمود. [19]

اهتمام به رعایت وقت نماز

بی شک یکی از مهترین وظایف واعظان و مدّاحان رعایت وقت نماز در مجالس عزاداری امام حسین(علیه السلام) است، از این رو معظّم له در این زمینه فرمودند؛ وعّاظ و مدّاحان محترم بايد وقت‏ نماز را رعايت نموده و در وقت‏ اختصاصی نماز برنامه‏ اى جز نماز نداشته باشند.[20] زیرا نماز ستون دین و سرمایۀ تربیت جامعه است، امام حسین(علیه السلام) در مقابل رگبارِ تیر دشمن در روز عاشورا، نماز خواندند تا بگویند در هیچ برنامه ای حتی در میدان جهاد، نماز نباید تعطیل شود یا آن را به تأخیر انداخت. حال با این تفاسیر چطور به خودمان اجازه می­دهیم که مجالس عزای امام حسین(علیه السلام) باعث تعطیلی نماز بشود؟!.[21]

قمه زنی؛ دستاوریزی در دست دشمنان

به جرأت می­توان ادعا نمود عمل شائبه برانگیز قمه زنی یکی از مهمترین تحریفات و آسیب­ها در مجالس عزاداری امام حسین(علیه السلام) است که به علت سوء استفاده رسانه­ های بیگانه از این عمل برخی عزادران حسینی، تبلیغات سوء علیه شیعیان در اقصی نقاط جهان به شدت افزایش یافته است، لذا معظم له در مواضعی محکم و قاطع، در نفی و تقبیح  این مسأله فرمودند: باید از اعمالی مانند قمه زدن، قفل در تن کردن اجتناب نمود، زیرا این اعمال دستاویزی به دست دشمنان خواهد داد تا کلِّ این مراسم عظیم و سازنده را زیر سوال ببرند، قمه را باید بر سر دشمنان کوبید نه بر سر دوست. قفل را باید بر دهان دشمن زد، نه بر تن دوست، باید توجه داشت تقدسِ انگیزه به تنهایی کافی نیست بلکه باید نفسِ عمل هم مقدس باشد، این گونه اقدامات و اعمال یقیناً نه منصوص است و نه مصداقِ عزاداری در عرف عقل و اهل شرع.[22]

سخن آخر:

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در خاتمه با تأکید بر لزوم ترویج پیوند احساس و عقلانیّت شیعی در آیین­ های عزاداری امام حسین(علیه السلام) فرمودند؛بی شک بعضى از مدّاحان و افراد نا آگاه (البته حساب اكثريت آگاه مداحان از آنها جدا است) سخنان نادرستى درباره عزاى امام حسين عليه السلام و يا ساير امامان عليهم السلام يا غلوّ در حق آنان دارند؛ لیکن اين مسئله ارتباطى به اصل عزادارى كه باعث بيدارى و آگاهى امّت اسلامى و داراى جنبه ظلم ستيزى است و در واقع مكتبى است براى پرورش صفات برجسته انسانى، ندارد،[23]بلکه هدف عزادارى، زنده نگه‏ داشتن تاريخ امام حسين عليه السلام و هدف او، يعنى مبارزه با ظلم و ذلّت است و بايد عزادارى طورى باشد كه همگان را به اهداف آن پيشواى بزرگ آشنا سازد، روش عزادارى بايد مطابق سنّت آن حضرت و امامان معصوم عليهم السلام و عرف عقلا باشد.[24]

 

پژوهش؛ تهیه و تنظیم:

معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی