سیری درکتاب «برگزیده تفسیر نمونه» اثر ارزشمند حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله العالی)

تفسیر نمونه، اثر ارزشمند حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، از متداول ترین تفاسیر فارسی عصر حاضر است که با نثر روان، اشتمال بر مسائل روز و نیازهای زمان، مطالب سودمند و قابل استفاده برای عامه مردم به نگارش درآمده و به شدت مورداستقبال واقع شده است.
این تفسیر، تمامی آیات قرآن را در بر دارد که به شیوه ترتیبی از ابتدا تا به انتهای قرآن را بررسی کرده، و بارها به زیور طبع آراسته شده است.
ویژگی این تفسیر عصری بودن آن است که مناسب با نیاز ها و پرسش های عصر، پیام قرآن را به زبان روز تبیین می کند و با روش ساده و به دور از بحثهای کلاسیک ادبی، کلام وحی را تفسیر می نماید. جلوه مهم این تفسیر، در گرایش به جنبه های هدایتی و تربیتی است.
در روش ارائه مطالب نیز در آغاز، پس از بیان نکات کلی و عام در هر سوره به فضای حاکم بر سوره، به سبک و سیاق و موضوعات مهم مطرح شده در سوره اشاره می شود. آن گاه به مضمون آیه پرداخته، با شیوه بیانی و تحلیلی، مسائل زندگی و هدایت انسان با توجه به موضوع آیه تشریح می شود.
در این میان حجم مفصل تفسیر نمونه؛ حدود پانزده هزار صفحه، و وقت کم خوانندگان و عوامل دیگر، تهیۀ چکیده ای از آن را اجتناب ناپذیر نمود، لذا کتاب «برگزیده تفسیر نمونه» به اهتمام آقاى احمد على‏ بابايى، در قالب یک دوره کامل از تفسیر آیات قرآن مجید در ٥ جلد، به اختصار و از روی تفسیر ٢٧ جلدی نمونه نگاشته شد و در قالب یك پنجم آن، یعنی، حدود سه هزار صفحه و طى سه سال، به جمع کتب قرآنی پیوست و مورد استقبال اقشار مختلف جامعه قرار گرفت، و توانست در مدتی کوتاه به عنوان کتاب و متن درسی دوره های تفسیر قرآن، مطرح شود.
در این اثر، ابتدا درباره محتواى هركدام از سوره هاى قرآن، شرح مختصرى داده شده و آنگاه به بيان فضايل تلاوت آن سوره پرداخته شده و در پايان هر سوره نيز تفسير مختصرى از آن سوره ارائه شده است.
انگیزۀ تألیف اثر در بیان معظم له
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در بیان علل و انگیزۀ نگارش خلاصۀ تفسیر نمونه در مقدمۀ کتاب، اینچنین می نویسد: بعد از انتشار تفسير نمونه گروه كثيرى خواهان نشر «خلاصه» آن شدند. چرا كه مايل بودند بتوانند در وقت كوتاه تر و با هزينه كمتر به محتواى اجمالى آيات، و شرح فشرده ‏اى آشنا شوند، و در بعضى از كلاس هاى درسى كه تفسير قرآن مورد توجه است به عنوان متن درسى از آن بهره گيرى شود.
اين درخواست مكرّر، ما را بر آن داشت كه به فكر تلخيص تمام دوره (٢٧) جلدى تفسير نمونه، در پنج جلد بيفتيم ولى اين كار آسانى نبود، مدتى در باره آن مطالعه و برنامه ريزى شد و بررسي هاى لازم به عمل آمد و بحمد اللّه اثرى ارزنده و پربار به وجود آمد كه هم قرآن با ترجمه سليس را در بر دارد و هم تفسير فشرده و گويايى، براى كسانى كه مى‏خواهند با يك مراجعه سريع از تفسير آيات آگاه شوند، مى‏باشد و نام آن برگزيده تفسير نمونه نهاده شد.
فهرست مجلدات برگزیده تفسیر نمونه
جلد اول: تفسير سوره «فاتحة الكتاب» تا «انعام».
جلد دوم: تفسير سوره «اعراف» تا «اسراء»( جزء پانزدهم قرآن مجيد(.
جلد سوم: تفسير سوره «كهف» تا «احزاب».
جلد چهارم:تفسير سوره «سبأ» تا «نجم».
جلد پنجم: تفسیر سوره «قمر» تا «ناس»
( در حدود سه جزء قرآن).
شیوۀ خلاصه نویسی اثر
گفتنی است محقق ارجمند کتاب، با تلاش خود توانسته است، مطالب و بخش های گسترده تفسیر نمونه را با اشراف مؤلف آن به شکل ذیل خلاصه نماید.
الف) در بخش ویژگی های سوره، اقدام به حذف مطالب توضیحی و اضافه، متن عربی احادیث و بعضی مزایای سوره ها نموده است.
ب) در بخش محتوای سوره، متن عربی دسته آیات، ترجمه آنها و بحث های استطرادی را حذف، از نقل اقوال خودداری کرده است؛ مانند ج۱ ص۱۹ حذف احتمالی که دیگران داده اند، و ج۱ ص۲۱ حذف بحث راجع به عقور، سمیع و بصیر که استطرادی محسوب میشد. سعی نموده نمونه و مثال ها را حذف نماید، مانند ج۱ ص۲۵ هود، نوح، زکریا.
ج) در بخش نکته های آیات اکثر آنها را حذف نموده و فقط اشاره ای اجمالی به برخی بحث های موضوعی داشته است. مانند ج۱ ص۳۲ و ج۱ ص۴۷ بحث هدایت.
د) سعی نموده استشهاد به آیات دیگر را کمتر بازنویسی کند مانند ج۱ ص۳۹ و ۴۰.
ه) در نقل شأن نزول ها، منابع ابتدای آنها را به همراه جزئیات ریز، حذف نموده است، مانند ج۱ ص۴۲۳ ذیل آیه ۷۷ سوره نساء. (البته در مواردی عنوان شأن نزول نیز حذف گردیده ولی مطالب آن با شیوه فوق آمده است).
و) روش خلاصه برداری محقق شامل بحث های لغوی نیز شده و اکثر آنها را بازنویسی ننموده است، مانند ج۱ ص۴۲۰ ذیل آیه ۷۱ سوره نساء.
ز) در بخش آیات الاحکام نیز سعی نموده، توضیحات آن را حذف و اصل مطالب را بازگو نماید، مانند ج۱ ص۴۳۶ ذیل آیه ۹۲ سوره نساء.
ح) پاورقی ها نیز از خلاصه برداری، مصون نماده و غالب آنها حذف گردیده، فقط معانی لغت که در آنها ذکر شده، بازنویسی گردیده است، مانند ج۱ ص۴۸۹ اول سوره مائده.
ط) خلاصه برداری محقق شامل احادیث نیز گشته و اکثر موارد را ذکر ننموده است، مانند ج۲ صفحه ۴۶۰ ذیل آیه ۲ سوره رعد.
با این روش تفسیر نمونه در ۵ مجلد خلاصه گردیده که شامل مباحث اصلی تفسیر است. به این ترتیب دیگر نیازی به فهرست موضوعی نخواهد بود. به همین جهت به همراه گزیده نمونه، فهرست موضوعی ارائه نشده است.
برگزيده تفسير نمونه؛ تفسیر کوتاه قرآن کریم
بی شک این کتاب، اثری ارزنده است که هم قرآن با ترجمۀ سلیس و روان را در بر دارد و هم تفسیر فشردۀ گویایی برای کسانی که می خواهند با یک مراجعۀ سریع از تفسیر آیات آگاه شوند.
در واقع «برگزيده تفسير نمونه»، شامل لب اللباب اصل آن است و تفسيرى كوتاه و گويا از قرآن مجيد فراچنگ مىدهد. اين برگزيده، هم براى آن ها كه وقت كمترى دارند و هم براى آن ها كه قدرت خريد دوره كامل تفسير را ندارند و هم براى آن ها كه مىخواهند در مراكز آموزشى يك دوره تفسير قرآن بيان كنند و هم براى آن ها كه توان مطالعه دوره كامل تفسير را ندارند و بيشتر به پختهخوارى عادت دارند، بس كارآمد و سودمند است.
از مضمون كتاب نیز دانسته مىشود كه فراهمآورنده اين برگزيده، چنين اهدافى داشته و به آهنگ عرضه يك دوره تفسير كوتاه و گويا براى همگان، به اين مهم اهتمام ورزيده است.
لازم به ذکر است پیشگفتاری از حضرت آیتالله العظمی مکارم شیرازی در ابتدای هر جلد تکرار شده است. فهرست مطالب در ابتدای هر مجلد آمده که همان فهرست تفسیر نمونه با حذف جزئیات می باشد.
اين اثر نفیس؛ با تهيه و تنظيم حجة الإسلام والمسلمين احمد علی بابایی در سال ١٣٧٤، در پنج جلد و در ٣٥١٠ صفحه، توسط انتشارات دار الکتب الاسلامیه به بازار کتاب عرضه شد. استقبال شایان از آن سبب شد که در سال ۱۳۸۰ ش بار دیگر مورد دقت و بازنگری قرار گیرد و بخش هایی اضافه و یا حذف و اصلاح گردد.
این اثرهم چنین به زبان عربی و انگلیسی نیز ترجمه شده و تا کنون چندین مرتبه تجدید چاپ شده است.