سیری در کتاب «تقیه و حفظ نیروها»

نقشه هاى جنگى همواره در نهایت اختفا انجام مى گیرد.

جنگجویان همواره سعى دارند خود را از نظر دشمن پنهان دارند.

سلاح هاى جنگى را در گوشه و کنار میدان جنگ در زیر برگ هاى درختان و شاخه هاى خشکیده، یا بوسیله گل مالى کردن مخفى مى کنند.

اونیفورم هاى سربازان معمولا به شکلى تهیه مى شود که در لابه لاى موجودات مختلف محیط پنهان گردند.

گاهى جنگجویان با ایجاد دود یا مه مصنوعى خود را مستور مى دارند و یا در تاریکى شب نقل و انتقالات لازم را انجام مى دهند.

مأموران اطّلاعاتى هنگامى که به قلب منطقه دشمن براى گرفتن اطلاعات لازم از کم و کیف نیروهاى آنها نفوذ مى کنند همواره در پرده استتار افراد محلى و لباس ها و برنامه هاى آنها فرو مى روند.

هنگامى که درست بیندیشیم تمام این امور أشکالى از «تقیّه» است که در همه جاى دنیا براى جلوگیرى از هدر رفتن نیروها و یا پیروزى بر دشمن مورد استفاده قرار مى گیرد.

استفاده کردن از انواع «رمزها» براى استتار مقاصد مختلف; دامنه وسیعى در برنامه هاى سیاسى و نظامى و اقتصادى دنیاى امروز دارد و گاه بى احتیاطى در حفظ کلیدهاى «رمز» سبب شکست یک لشکر یا یک برنامه مهم سیاسى مى گردد.

هیچ کس نمى تواند این گونه برنامه ها را ـ چنانچه در مسیر منافع انسان ها قرار داشته باشد ـ تخطئه کند و یا آن را دلیل بر ترس و محافظه کارى بشمارد و بگوید در برنامه هاى نظامى و سیاسى نباید رمز و سرّى وجود داشته باشد ـ یا این که سرباز باید شجاعت کند و خود را آشکارا در تیررس دشمن قرار دهد، یا جنگجویان نباید از روش استتار در پنهان ساختن سلاح هاى مهم خود استفاده کنند، و مأموران اطّلاعاتى باید هویّت خود را به دشمن آشکار بگویند و آنها را از مقاصد و نیّات خود آگاه کنند.

اگر کسى چنین بگوید همه بر فکر او مى خندند; اینها همه دلیل بر آن است که «تقیّه» به معناى وسیع کلمه، در تمام مکتب هاى جهان با تمام اختلافاتى که با هم دارند، وجود دارد، و این یک برنامه عمومى براى حفظ نیروها و جلوگیرى از حیف و میل امکانات و سرمایه است.

بلکه اگر وسیع تر بیندیشم این اصل یک قانون عمومى در سراسر عالم حیات است و همه موجودات زنده براى حفظ خویشتن، به هنگام لزوم; از روش تقیّه و استتار استفاده مى کنند.

ماهى مخصوص مرکب هنگامى که احساس خطر مى کند از کیسه مخصوص که در بدن او براى چنین لحظاتى ذخیره شده ماده سیاه رنگ و غلیظى در آب مى ریزد، سپس از موقعیت استفاده کرده و از محل حادثه دور مى شود.

بسیارى از حشرات هستند که اندام آنها یا بال و پرشان به شکل شاخه هاى درختانى است که روى آنها مى نشینند بطورى که پیدا کردن آنها در آن محیط کار مشکلى است.

حیواناتى هستند که مى توانند در چند لحظه تغییر رنگ دهند و خود را به رنگ محیط درآورند و با این سیستم دفاعى شگفت انگیز، و عجیب، از دیدگاه دشمن دور بمانند، جاندارانى که به هنگام خطر خود را به صورت جسم بیجانى در مى آورند و در گوشه اى متوقف و بى حرکت مى مانند تا دشمن را به این وسیله اغفال کنند از همین روش «تقیّه» بهره گیرى دارند.

کوتاه سخن این که آنها که مى پندارند مسأله تقیّه از ویژگى هاى اسلام یا از ویژگى هاى «شیعه» است برداشت صحیحى از مفهوم «تقیّه» ندارند یا براى فهم این موضوع به گفتگوهاى مخالفان قناعت کرده اند ویا با حدس و تخمین و پیش داورى هاى بى دلیل مفهومى براى آن ساخته و به مبارزه با آن برخاسته اند، و یا بر سر لفظ دعوا دارند.

به هر صورت از مجموع آنچه در بالا آوردیم معلوم شد که روش تقیّه و استتار هویت و عقیده باطنى و پنهان نگه داشتن موضع گیرى ها ـ به عنوان یک تاکتیک مؤثر و عاقلانه ـ موضوعى است که در همه مکتب ها کم و بیش وجود دارد، منتها همیشه «اقلیت هاى صالح»، در برابر اکثریت هاى ناصالح، براى حفظ و نگهدارى نیروهاى خویش نیاز بیشترى به استفاده از این تاکتیک دارند.

بنابراین آنچه مى شنویم که بعضى از مخالفان ما، تقیّه را به عنوان یک نوع ترس بدون دلیل، یا محافظه کارى هاى بدون دلیل و حفظ منافع شخصى و فدا کردن مصالح نوع... محکوم مى کنند و آن را دلیل بر ترک حریت و شهامت و آزادگى معرفى مى نمایند اشتباهى است که از اشتباه دیگر سرچشمه گرفته و قضاوتى است عجولانه و دور از انصاف و واقع بینى.

به همین دلیل در تاریخ معاصر و گذشته روش تقیّه به عنوان یک پل پیروزى به طور فراوان مورد استفاده قرار گرفته است.

در جریان چهارمین پیکار «اعراب» و «اسرائیل» که در رمضان سال 52 واقع گردید و افسانه شکست ناپذیرى اسرائیل در همان ساعات نخستین جنگ در صحراى سینا در خاک مدفون گردید و خط دفاعى افسانه اى «بارلو» در هم کوبیده شد، عامل استتار و تقیّه یکى از مهم ترین عوامل این پیروزى بود.

اگر مصرى ها و سورى ها نقشه عظیم جنگى و نقل و انتقالات خود را تا آخرین لحظه مکتوم نمى داشتند هرگز اسرائیل به این سادگى گرفتار شکست نمى شد.

در زندگى پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) که دوست و دشمن در شهامت و شجاعت و تدبیر او تردید ندارند مسائلى همانند سه سال دعوت مخفیانه و همچنین هجرت او که در کمال استتار صورت گرفت به طورى که آن حضرت از حلقه محاصره دشمن گذشت بدون آن که متوجّه شوند سپس پنهان شدن در عمق غار ثور، و پیاده روى در شب ها و مخفى ماندن در روزها تا موقعى که به مدینه رسید همه اینها أشکالى از تقیّه و کتمان از نظر اعتقاد یا عمل است.

آیا هیچ کس مى تواند این گونه مسائل را به عنوان ترس و محافظه کارى و نقطه ضعف معرفى کند.

امام حسین(علیه السلام) که نمونه بارز شکنندگان سد تقیّه است به موقع لزوم براى پیشبرد اهداف مقدّسش، براى کوبیدن دستگاه ظلم و ستم و کفر و بى ایمانى و جهل و جنایت از این برنامه بهره مى گرفت.

خروج شبانه اش از مدینه، و خروج از مکّه در حالى که همگان سرگرم مراسم حج یا مقدمات آن بودند مظاهرى از تقیّه تاکتیکى است.

طرحى را که جنگجویان اسلام در میدان «موته» براى ایجاد تزلزل در روحیه سپاه عظیم یکصد هزار نفرى امپراطورى روم شرقى که بیش از سى برابر سپاه اسلام بود.

یا طرحى که پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) براى فتح مکه در نهایت اختفا ریخت که حتى نزدیک ترین اصحابش از آن اطلاع نداشتند و موارد فراوان دیگرى مانند اینها دلیل بر آن است که روش تقیّه (البتّه در موارد خاصى) مؤثرترین روش براى حفظ نیروها و رسیدن به پیروزى نهایى یا دست زدن به مؤثرترین حملات بر دشمن که ضایعات آن در یک سو به حدّاقل و در طرف مقابل به حدّاکثر رسد بوده است، و آنها که قلم سرخ بر این عنوان مى کشند خود نمى دانند چه چیز را نفى مى کنند; و یا با مفهوم نادرستى که خود از تقیّه ساخته اند، مبارزه دارند.

کتابی که در اين شماره خدمت شما معرفی می شود اثری از آیت الله العظمی مکارم شیرازی می باشد با نام «در جستجوی خدا» که در بهمن ماه ١٣٥٠ نوشته شده است با هم بخش هايی از مقدمه این کتاب را مطالعه می کنيم:

1ـ آیا در تعلیمات اسلامى دستورى به نام «تقیّه» وجود دارد؟

2ـ و آیا تقیّه محافظه کارى آمیخته با ترس نیست؟

این روزها از مسأله تقیّه فراوان گفتگو مى شود و نفى و اثبات هایى روى آن انجام مى گیرد که چون در بعضى موارد، همراه با آگاهى کامل نیست از اصل حقیقت بسیار فاصله دارد، براى رسیدن به عمق این بحث لازم است تمام بحث هاى اصولى را که پیرامون این مسأله مهم وجود دارد به صورت سؤالاتى طرح مى کنیم، سپس با در نظر گرفتن همه جوانب به بررسى آنها بپردازیم.

1ـ آیا به راستى عنوانى به نام «تقیّه» در تعلیمات مذهبى ما وجود دارد.

2ـ اگر چنین است آیا ماهیت تقیّه یک نوع محافظه کارى آمیخته با ترس و وحشت از اظهار عقیده درونى و مقدم داشتن مصالح شخصى بر بیان حقیقت محسوب نمى شود؟

3ـ آیا این مفهوم دلیلى بر تأیید گفتار آنها که مى گویند انگیزه پیدایش مذهب عوامل استعمار اقتصادى بوده تا مقاوت توده هاى زحمتکش زیر پوشش این گونه افکار درهم شکسته شود، نیست؟ اگر چنین نیست مفهوم واقعى تقیّه کدام است؟

4ـ اصولا چه دلیلى از کتاب و سنّت (دو منبع اصیل اسلامى) براى این موضوع در دست داریم؟

5ـ وانگهى فلسفه و روح تقیّه چیست و چگونه مى توان آن را در مسیر حرکت تکاملى جامعه بکار گرفت؟

6ـ از اینها گذشته آیا به راستى تقیّه مخصوص شیعه است یا جزء معتقدات سایر گروه هاى اسلامى نیز هست و آیا تقیّه در مکتب هاى مختلف سیاسى و اجتماعى کنونى دنیا نیز وجود دارد یا نه؟

7ـ آخرین سخن این که آیا تقیّه امروز هم واجب است یا حرام و به گونه کلى در کجا لازم و در کجا حرام است؟

اینها مجموع بحث هاى اصولى مربوط به مسأله تقیّه است، ما فکر مى کنیم اگر تعریف تقیّه و مفهوم و ماهیّت آن روشن گردد به بسیارى از پرسش ها خود به خود پاسخ داده خواهد شد لذا نخست به آن مى پردازیم.

مخاطبین محترمی که علاقه مند به مطالعه این کتاب باشند می توانند متن کامل را در بخش تالیفات سایت ما makarem.ir مطالعه فرمایند.

جهت خرید کتاب کلیک کنید