راهكارهاي تربيت ديني دانش آموزان در مدرسه از منظر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

وجود عوامل تشويق‏ كننده به مفاسد اخلاقى، و اباحى‏گرى؛ از ويژگي هاى عصر ماست.تفسير نادرست از مسأله آزادى، و عدم توجّه به اين نكته كه هميشه آزادي ها در چهارچوبه ارزش هاست و عدم اطّلاع ‏رسانى صحيح و بموقع، و محروم ماندن قشر نوجوان از آموزش هاى مستمرّ و گسترده دينى و از همه مهم تر، دست هاى مرموز سياست مخرّب دشمنان که براى دور كردن نوجوانان از حوزه تربيت و اعتقادات دينى، از طرق مختلف فعّاليّت مى‏كنند،[1] این برهه از زمان را، به زمان بسیار حساسی تبدیل کرده است که افراد نفوذی می توانند یک مجموعه را دچار مشکل کنند.[2]

لذا در شرایط امروزی که متأسفانه دولت فعلی نسبت به تربیت های دینی دلسوز نیست و حتی در برخی موارد بی تفاوت است،[3] شاهدیم دشمنان و معاندان به دنبال نفوذ به آموزش و پرورش و نظام های تعلیم و تربیت هستند.[4]

البته مدیران آموزش و پرورش نباید مانند برخی افراد، با دیدن هجوم رسانه های غربی حالت یاس و ناامیدی و انفعالی پیدا کنند،[5] بلکه باید برای دانش آموزان که سرمایه های جامعه و امانتی در دست معلمان هستند، برنامه ریزی کنند تا طرح ها و برنامه ها به لحاظ کمی و کیفی دانش آموزان را به عناصری مفید و ارزشمند برای آینده کشور تبدیل کند.[6]

اهمیت و ضرورت تربیت دینی در نظام آموزشی کشور

همه انبياء الهى يك هدف را تعقيب مى‏كردند و آن سعادت انسان ‏ها از طريق تعليم و تربيت‏ صحيح دينى‏ و تقويت اصول اخلاقى در جوامع بشرى بوده است.^[7]

لذا هدف از تمام برنامه‏ هاى دينى‏، تعليم و تربيت‏ و تكامل انسان است،^[8] و تحقّق بخشيدن به برنامه ‏هاى دينى‏، از طريق تربيت‏ و پرورش نفوس به طور عملى، سبب تحقّق يافتن اهداف پيامبران مى‏شود، البته تحقق این مهم، برنامه ‏اى بسيار سخت و سنگين و نياز به ويژگي هاى فراوان از نظر علم و تقوا و شجاعت و مديريت دارد.^[9] لیکن اگر تعلیم و تربیت ما اسلامی باشد، بسیاری از اختلافات فرهنگی و اجتماعی کشور حل می شود.^[10]

حال برای تربیت یک نسل برومند و آبرومند که باعث پیشرفت و امنیت کشور شود، کانون هایی با فعال شوند که اولین آن، خانواده است، در وهلۀ بعد نظام آموزشی جامعه، دومین کانون در تربیت نسل برومند به شمار می آید، این کانون مسئولیت فوق العاده سنگینی برای تربیت چنین نسلی دارد.^[11]

البته رسانۀ ملی و ساير رسانه ‏ها، و حتی جامعه اسلامى نیز در تربيت فرزندان كشور اسلامى تلاش می کنند،[12] لیکن آموزش و پرورش، مهم ترین متولی تربیت و تقویت باورهای دینی دانش آموزان است، چرا که این نهاد از بدو سنین نوجوانی با انسان ارتباط تنگاتنگی دارد، و می تواند افراد را در یک قالبی مناسب و مفید، تربیت و وارد جامعه کند.^[13]

در واقع اگر مراکز آموزشی به وظایف خود به خوبی عمل کنند زمینه های سعادت جوانان فراهم می شود،^[14] لیکن متأسفانه پرورش و تربیت در نظام آموزشی کشور کمرنگ است،^[15] و نظام آموزشی ما رنگ و بوی غربی دارد.^[16]

اینگونه است که آسيب‏ هايى براى جوانان و نوجوانان در حوزه تربيت دينى ایجاد شده است، از جمله آسيب‏ هاى اعتقادى و آسيب‏ هاى اخلاقى كه اگر روى آن كار جدّى انجام نگيرد، در آينده شاهد مشكلات مهمّ دينى و اجتماعى و سياسى خواهيم بود.^[17]

از جمله این مشکلات فرار مغزها است، مغز فرزندان مملکت را مملو از فرمول ها و مسائل علمی می کنیم ولیکن از نظر تربیت اخلاقی، آن را در نمره انضباط خلاصه می کنیم و در عمل توجه به تربیت اخلاقی بسیار کمرنگ است، این نقیصه نشان می دهد نظام آموزشی کشور تنها منحصر در آموزش بوده و اهتمام لازم به پرورش و تربیت ندارد.^[18]

بی شک دادن امکانات و هزینه کردن پول نمی تواند مانع از خروج آنان شود بلکه ایجاد انگیزه و باورهای دینی عاملی مهم برای جلوگیری از خروج نخبگان کشور است.^[19]

تقویت ارزش ها و باورهای دینی دانش آموزان

در شرایطی زندگی می کنیم که فساد از در و دیوار می بارد، بنابراین وظیفه معلمان و مربیان و مجموعه آموزش و پرورش سنگین تر شده زیرا باید دانش آموزان را از مظاهر فساد و تاثیرات آنها،^[20] از طریق تقویت باورهای ایمانی و اعتقادی دانش آموزان ،^[21] دور نگه دارند.

در این میان بايد سيره پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله را پياده كنيم و مدارس‏ ابتدايى و راهنمايى و دبيرستان ها و دانشگاه ها را مجهزّ به مسائل اعتقادى كنيم، و پايه ‏هاى اصول اعتقاداتشان را تقويت نماييم، سپس به مسائل عملى آنها بپردازيم.[22]

اهمیت این مسأله از آن جهت است که بدانیم پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله در مكّه حكومت اسلامى تشكيل نداد، بلكه در طول سيزده سال در مورد مسائل اعتقادى كاركرد و پايه ‏هاى اعتقادى مسلمانان را تقويت نمود، و در مدينه به سراغ تشكيل حكومت و اجراى برنامه‏ هاى عملى رفت. لذا ما هم به پيروى از پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله بايد در مراكز آموزشى به ویژه مدارس به صورت صحيح، مستدل و منطقى به سراغ تعليم و اصلاح عقايد دينى دانش‏آموزان برويم و برنامه ‏هاى اعتقادى آنان را تكميل كنيم. سپس به سراغ برنامه ‏هاى عملى برويم.[23]

به عنوان مثال در تربيت دینی دانش آموزان دورۀ ابتدايى، بايد ايمان به خداوند را در روح طفل رسوخ داد و به او آموخت كه نسبت به هم نوعان خود بر طبق دستورات مذهبى رفتار نمايد؛[24] و نيز درباره مواد درسى در مدارس‏ ابتدايى نیز باید تعليمات مذهبى و روح دينى، را در بین آنان نفوذ داد که مسلماً اين موضوع در وضع اخلاقى آنها بى اثر نيست.[25]

بی شک اگر دانش آموز ما به مبدأ و معاد و نبوّت و امامت ايمان داشته باشد، هرگز معتاد نخواهد شد. شما نمى‏توانيد در ميان قاچاقچيان، قاتلان، سارقان، مفسدان، آلودگان به مسائل جنسى و مانند آن انسانى را بيابيد كه مسائل اعتقادى را باور كرده باشد و به آن ايمان كامل داشته باشد. بلكه عموم چنين افرادى در مسائل ريشه‏اى و اعتقادى مشكل دارند.[26]

و این مسأله نشان می دهدتعليمات دينى باید به عنوان يكى از مواد اساسى برنامه‏ هاى اساسى برنامه ‏هاى ابتدايى و راهنمایی و متوسطه به شمار آید و عموم افراد بدون استثناء آن را فرا گيرند، البته طرز آموزش تعليمات دينى باید به روش صحيحى انجام مى‏گيرد. لیکن ادعا این است که در سال هايى كه اطفال آمادگى كامل براى پذيرفتن حقايق دارند به مقدار قابل توجهى باید تعليمات دينى را به آنها آموزش داد.[27]

حال اگر بتوانیم در کنار علم آموزی، دانش آموزان خود را با ایمان و تقوا تربیت کنیم دشمن هیچ کاری از پیش نخواهد برد.چرا که ایمان و تقوا سبب می شود که نوعی خودکنترلی در جامعه و فرد ایجاد شود و در این صورت دیگر نیازی به بازرسی ها و امثال آن نیز نخواهد بود.^[28]

گسترش برنامه های دینی در مدارس

برنامه های دینی و معارفی در آموزش و پرورش و مدارس باید گسترش یابد و در راستای تعلیم و تربیت تلاش کرد و برنامه ریزی دقیقی در این عرصه داشت.[29]

هنر اين است كه براى تحقق اهداف تربیتی، از خود قرآن كه اصيل‏ترين و معتبرترين سند دينى‏ ماست كمك بگيريم. ^[30] چرا که تعلیمات قرآنی و دینی ضامن سعادت دنیا و آخرت انسان ها هستند.[31]

باید به قرآن به عنوان کتاب پرورش دهنده و تربیتی نگاه کنیم؛ برای از بین بردن زنگار قلب چیزی بهتر از قرآن نیست، قرآن آفت زدایی می کند و تربیت و پرورش می دهد. نگاه تربیتی به قرآن می تواند جامعه ما را عوض کند، لذا امیدواریم وزیر آموزش و پرورش، موضوع استخدام معلمان قرآن را مورد پیگیری قرار دهد .[32]

هم چنین ما می توانیم از نماز برای تربیت دینی دانش آموزان کمک بگیریم، اگر بتوانیم نماز را در بین نسل نوجوانان جا بیندازیم، آن ها از گناه و فساد در امان خواهند ماند و ما باید برای تبیین ارزش و اهمیت نماز در مدارس تلاش کنیم.[33]

و یا اینکه سعی شود فلسفه انقلاب و عاشورا برای دانش آموزان تبیین شود.[34] تا دانش آموزان آن حضرت را الگو قرار ‏دهند، و زمينه تطبيق اعمال و كردار خويش و همرنگى و سنخيّت خود را با سيره عملى آن حضرت فراهم ‏سازند.[35] تا ما تربیت شده فرهنگ حسینی باشیم، دشمن مایوس شده و کاری نمی تواند بکند.[36]

جذاب سازی برنامه های دینی

اين يك واقعيت است كه روح و جسم هر دو بر اثر كارهاى مختلف خسته مى‏شوند. حال براى اين‏كه اين جوشش در زمان خستگى و ناتوانى شتاب گيرد بايد از وسايل تفريح استفاده كرد. تفريحات مادى و انواع ورزش ‏ها، جسم را نيرو مى‏بخشد و تفريحات معنوى، لطيفه ‏ها، مزاح‏ ها، شعر هاى زيبا، داستان ‏ها نشاط آور و لطائف الحكم خستگى روح را مى‏زدايد و به انسان براى عبادت و اطاعت پروردگار و مديريت‏ كارهاى زندگى و تحقيق و كشف مطالب علمى نيرو مى‏دهد.^[37]

درخصوص برنامه های دینی در مدارس نیز باید به گونه ای عمل شود که که دانش آموزان با رغبت و اشتیاق کامل پذیرای آن باشند و در این زمینه نیز مشوق هایی را برای آنان در نظر بگیرند.^[38] و یا اینکه مسائل دینی را باید برای دانش آموزان آسان تر کرد.^[39]

هم چنین برای جذاب سازی کلاس های دینی دانش آموزان باید اردوهای سیاحتی و زیارتی ، در کنار آن گنجانده شود و در دل آنها، مباحث فرهنگی را گسترش داد.^[40]

بی شک فعالیت های غیر کلاسی مانند حضور دانش آموزان در همایش ها و اردوها می تواند در تاثیر بیشتر تربیت موثر باشد.[41]

 در مجموع ما معتقدیم باید سلیقه ها را با برنامه ریزی، هدایت و راهنمایی کرد. همواره هدایت نباید، مستقیم باشد و چه بسا تاثیر برنامه های غیرمستقیم، بیشتر باشد.[42]

دقت در انتخاب معلمان؛ سرمایه گذاری در تربیت جامعه

مسأله تعليم و تربيت بدون يك کادر وسيع آموزشى كه جهت اصلى آن انسان ‏سازى و تهذيب اخلاق و تزكيه نفوس و پيشرفت علم و فرهنگ است، امکان پذیر نیست.^[43]

حال اگر آموزش و پرورش کار خود را فقط تعلیم دادن بداند و به مساله تربیت کاری نداشته باشد، جامعه دچار مشکلاتی خواهد شد.^[44] به راستی اگر برنامه‏ هاى مدارس و ابتكار عمل در مسائل تربيتى و فرهنگى، در دست نيروهاى مؤمن و پاك و آگاه نباشد، چگونه مى ‏توان اهداف تربيتى انسانى انبياء را پياده كرد و گامى در طريق تهذيب نفوس برداشت!^[45]

لذا معلمان یکی از حساس‌ترین برنامه‌ های کشور را برعهده دارند؛^[46] در واقع جایگاه معلمان و نقش موثر آنان در هدایت و رستگاری دانش آموزان غیر قابل انکار است، آنها با تربیت اندیشمندان و فرزانگان در عرصه های مختلف علمی، حوزه وسیع تاثیرگذاری در جامعه را دارند و کارشان به عنوان رکن اساسی هدایت جامعه بشری موثر است.^[47]

بنده در خانواده مذهبی متولد شدم که پدرم روحانی نبود، لیکن استاد شیمی بنده که به تازگی از دنیا رفتند؛ ایشان در زمان رضاخان بسیار خوب درس می ‌داد و احکام و دین را نیز به ما یاد می‌ داد و این مسائل در بنده اثراتی گذاشت که به سمت دین جذب شوم و علاقه به علوم دینی را معلم شیمی در بنده ایجاد کرد، لذا معلمان توانایی ساختن مراجع تقلید را نیز دارند.^[48]

نباید فراموش کرد دشمنان اغلب به آموزش و پرورش چشم دوخته اند تا بتوانند اهداف خود را محقق کنند لذا مراقبت از دانش آموزان بسیار اهمیت دارد و مراقبت در گرو دقت در انتخاب معلمان است.[49] اگر چه متأسفانه مشاهده شده گاه در برخی گزینش ها در آموزش و پرورش دقت لازم صورت نگرفته و افرادی وارد این وزارتخانه شده اند که صلاحیت لازم را نداشته اند.^[50]

سخن آخر: (حوزه علمیه بر محتوای کتب درسی دانش آموزان نظارت داشته باشد)

در خاتمه باید تأکید کرد در حوزه تولید کتاب باید با سختگیری، شاهد تولیداتی مبتنی بر تعلیم و تربیت اسلامی باشیم؛^[51] از جمله در محتوای آموزشی که باید در تألیف آن دقت شود، از این رو باید،[52] افرادی در حوزه ‌های علمیه مشخص شوند که بر محتوای کتاب ‌های درسی دانش‌آموزان توجه ویژه‌ ای داشته باشند چون کتب درسی در شکل‌گیری شخصیت دانش آموزان مؤثر است،[53] و اگر کتاب، مطلوب نباشد اهداف تعلیم و تربیت محقق نمی شود.^[54]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir

منبع: بیانات معظم له