دفاع مقدس تجربه گران بهایی است که به علت بهره گیری از مولفه های معرفتی توانست در دل تاريخ جاودانه بماند و تا به امروز در اختيار ما قرار گيرد.[1]
جنگ با این گستردگی و پشتیبانی ابرقدرت‌های جهان‌خوار از صدام که سرانجام با پیروزی امت اسلامی ایران عجین گردید به نوبۀ خود مبین اهمیت دفاع مقدس است؛ لذا واکاوی مبانی حیات بخش دفاع مقدس در راستای حفظ و صیانت از آن واقعۀ مهم ضروری است و شایسته است مولفه های حیاتی جنگ تحمیلی ، برای آیندگان حفظ شود و به نسل کنونی کاملاً اطلاع‌رسانی شود تا بدانند این انقلاب و نظام راحت به دست نیامده که آسان از دست برود.[2]
فطرت؛ رمز جاودانگی دفاع مقدس
فطرت انسانى امرى ثابت و پايدار و همگانى و همه زمانى است و براى همه اعصار سريان و جريان دارد.[3] در این میان دفاع از حيات خود، محبوب ترين چيز در نظر انسان است که جزء فطرت هر بشرى است.[4]
از سوی دیگر هر انسانى فطرتاً خواهان اين است كه موجود با ارزش و پر افتخارى باشد، و به همين دليل با تمام وجودش براى كسب ارزش ها تلاش مى كند.[5]زیرا انسان فطرتاً خواهان حق است لذا در برابر کسانی که حق را كتمان مى كنند جامعه انسانى را از سير تكامل فطرى باز مى دارند می ایستد.[6] از آن رو که مردم فطرتاً حق شناس و خداپرستند و رفتار ظالمانه را بر نمی تابند.[7]
هم چنین مسايل فطرى هنگامى در انسان تجلى مى كند كه با شناخت، توأم باشد[8] در این بین دين مقدّس به عنوان مهم ترین منبع معرفت و شناخت هماهنگ با فطرت بشرى است.[9]
و از آنجا که فطرى بودن حمایت از «دين» منحصر به اصل توحيد و خداپرستى نيست لذا شامل تمام اصول و فروع مى شود؛ در این میان «جهاد» يك امر فطرى است چرا كه هركس با فطرت خود درك مى كند كه در مقابل تهاجم دشمن بايد از خود دفاع كند.[10]
از این رهگذر می توان به رمز جاودانگی «دفاع مقدس» پی برد چرا که ابعاد و زوایای متعدد آن واقعۀ عظیم منبعث از فطرت است.[11]
پیوند امام و امت؛ رمز استمرار گفتمان دفاع مقدس
حكومت اسلامی در حقیقت پيوندى است ميان امام و امّت ، همانند پيوند سر با بدن كه بدون همكارى نزديك و هماهنگى كامل، هرگز سامان نمى يابد.[12]
حاكمان الهى در عين اين كه نمايندگان خدا در ميان امّت ها هستند، نمايندگان مردم براى تأمين مصالح آنها نيز مى باشند و به همين دليل سنگين ترين حقوق را امام بر امّت دارد.[13]
مرحوم كلينى از ابو حمزه نقل مى كند كه از امام باقر عليه السّلام پرسيدم:«ما حقّ الإمام على النّاس؛ حقّ امام بر مردم چيست؟فرمود: «حقّه عليهم أن يسمعوا له و يطيعوه؛ حقّ امام بر مردم اين است كه به سخنانش گوش فرا دهند و فرمانش را اطاعت كنند».[14]
بر این اساس كوشش و تلاش امام براى وصول مردم به اهداف مقدس و عالى از طریق امر به دفاع مقدس براى حفظ مصالح اين امّت صورت گرفت[15]؛ زيرا حيات جاويدان و نجات امّت اسلامى جز در سايه آن ميسّر نبود، و در غير اينصورت مرگ و نابودى ابدى در انتظار آنها بود.[16]
در سايه همين كوشش ها و تلاش هاى مداوم بود كه طليعه پيروزى آشكار شد و روح پاك و تازه اى در میان مردم به جنبش درآمد.[17]
لذا این نتيجه كار تبعیت امت از امامت بود که از امام خود پيروى کردندو جهاد را ادامه دادند.[18] در حقیقت دفاع مقدس در سايه جدّ و جهد و ايثار و فداكارى امام و امت صورت گرفت، درست است كه دست حمايت الهى بالاى سر آنها بود، ولى از نظر اسباب ظاهر عامل پيروزى تلاش و كوشش آنان بود.[19]
بی تردید اين يك قانون جاودانه تاريخ است نه منحصر به ياران پيامبر و امام حسين عليه السّلام بوده و نه مربوط به ديروز و امروز است، بلكه در آينده مانند گذشته نيز اين اصل اساسى حاكم است.[20]
شهادت طلبی؛ راز ماندگاری دفاع مقدس
بشر فطرتاً خواهان جاودانگى است و از فنا و نيستى هراسان است. آن ها كه از مرگ مى ترسند بدان جهت است كه مرگ را فنا و نابودى مى دانند، امّا پيروان اسلام و مكتب اهل البيت، كه مرگ را تنها انتقال از جهانى به جهان بزرگ تر مى دانند، از آن هرگز نمى ترسند.[21]
آن كس كه شهادت در راه خدا را دريچه اى براى راه يافتن به جوار رحمت حق، و رسيدن به مقام قرب او، و مواهب توصيف ناشدنى بهشت مى داند، چگونه ممكن است از بذل جان و مال در راه او دريغ داشته باشد، و يا از انبوه لشكر دشمن بهراسد؟![22]
و اينكه مى بينيم در جنگ هاى صدر اسلام، و جنگ هاى تحميلى اخير رزمندگان دلير سپاه اسلام ايستادگى بى نظير و شجاعت اعجاب انگيزى از خود نشان مى دادند، و على رغم برترى دشمن از نظر تجهيزات و عِدّه و عُدّه بر او غالب مى شدند سرّش همين است كه ايمان به معاد از آنها انسان ديگرى مى ساخت، انسانى كه هرگز از مرگ نمى ترسيد، و شهادت در راه خدا افتخار خود مى ديد.[23]
ما ايرانيان آثار ايمان را در طول انقلاب اسلامى، ومخصوصاً در زمان جنگ تحميلى هشت ساله، با تمام وجود لمس نموده ايم. آنچه كه ما را در مقابل استكبار جهانى پيروز كرد ايمان جوانان غيور ما بود[24]، لذا در طول هشت سال دفاع مقدّس و جنگ تحميلى، شاهد بروز و ظهور صفاتی در رزمندگان دلير و شجاعى بوديم كه جز رضايت پروردگار چيز ديگرى آنها را آرام نمى كرد. دلاورمردانى كه در حريم قلبشان كسى و چيزى جز او لانه نمى كرد.[25]
اين، به خاطر همان منطق «قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنا إِلَّا إِحْدَى الْحُسْنَيَيْنِ[26]؛ بگو: «آیا درباره ما، جز یکی از دو نیکی را انتظار دارید؟! (: یا پیروزی یا شهادت)» بود كه خود را در ميدان نبرد، در همه حال، پيروز مى ديدند: يا در هم شكستن دشمن و يا نائل شدن به افتخار شهادت، كه هر دو، سعادتى بزرگ و پيروزى عظيم بود.همين منطق، در جنگ تحميلى عراق عليه ايران اسلامى، عصر و زمان ما، بار ديگر خودش را نشان داد و در حالى كه تمام قدرت هاى بزرگ دنيا، با امكانات خود، به طور ظاهر و پنهان، به تقويت دشمنان اسلام پرداختند، جوانان مؤمن بسيجى و رزمندگان تربيت يافته در مكتب قرآن، تمام محاسبات جنگى آنها را بر هم زدند.[27]
اين، همان اصلى است كه مسلمانان، بايد سخت به آن وفادار باشند و اين روحيه را در ميان تمام فرزندان اسلام، زنده كنند كه با زنده شدن اين روحيه، از برترى هاى دشمنان، از نظر ساز و برگ جنگى و فن آورى پيچيده عصر، ترس و وحشتى نخواهد داشت.[28]
بی شک نباید این فرهنگ در جامعه کمرنگ و ضعیف شود حفظ اسلام و ارزش های اسلامی فقط برای سعادت اخروی نیست بلکه برای حفظ آرامش و امنیت مملکت نیز باید این روحیه حفظ شود.[29]
به راستی چرا دشمنان مدام از گزینه روی میز سخن می گویند اما اقدامی نمی کنند، اینها بخاطر همان روحیه شهادت طلبی است، روحیه ای که ما داریم و آنها بی بهره اند ، شهادت برای دنیا تازه است، سلاحی اثر گذار که دشمنان آن را نمی شناسند و نمی توانند با آن مقابله کنند.[30]
امروز این فرهنگ نشر یافته و حزب اله لبنان و عراق و سوریه با همین روحیه توانستند در برابر دشمنان ایستادگی کننداگر این روحیه نبود تا کنون دشمنان چه بر سر این کشورهای مسلمان می آوردند.[31]
دفاع مقدس؛ معیار دین مداری و مردم گرایی
«جوهره حكومت اسلامى» حكومت الهى است؛ ولى اين حكومت در نهايت سر از حكومت مردمى در مى آورد. تعيين پيامبران و امامان و جانشينان آنها، جوهره الهى حكومت را تشكيل مى دهد و مأمور بودن اين افراد به مسأله مشورت و احترام به آراء مردم كه آن نيز به فرمان خدااست، جوهره مردمى آن را تشكيل مى دهد.[32]
حال وقتی پايه ها و زيربناها توسط امام امت محكم شود، پايه هاى اعتقادى مردم مستحكم خواهد شد و مردم به ميدان جهاد مى روند[33]؛ لذا نقش بسيج و نيروهاى عمومى مردمى در دفاع مقدس غیر قابل انکار است.[34]
به راستی نقش اين نيروى عظيم را در جنگ تحميلى هشت ساله ايران و عراق به خوبى مشاهده كرديم؛ كه اگر آنها نبودند، بخش هاى عظيمى از ايران در برابر تهاجم عراق به كلّى از دست مى رفت و اين نيروى عظيم بسيج بود كه سپاهيان صدام را كه از سوى قدرت هاى بزرگ كاملًا حمايت مى شد، عقب راند و ناكام كرد.[35]
بنابراين اگر بعضى تصور كنند؛ كه مسأله بسيج مردمى مخصوص زمانى بوده است؛ كه فنون نظامى پيچيده امروز وجود نداشت مانند عصر پيامبر صلى الله عليه و آله سخت در اشتباه اند. امروز نيز نقش بسيج مردمى در دفاع از كشورهاى اسلامى جاى انكار نيست.[36]
البته فداکاری‌های مردم، سپاه،بسیج و ارتش در هشت سال دفاع مقدس مولود اعتقاد دینی و مذهبی است که اگر این عامل نبود در روزهای اول، جنگ را باخته بودیم و این جنگ قدرت مذهب ما را نشان داد.[37]
سخن آخر:( تاریخ دفاع مقدس را درشت ننویسید، درست بنویسید)
هر ملتی با تاریخ آن زنده است،[38]زیرا تاريخ همان آب حيات است كه محصول صدها و هزاران سال تجربيات زندگى انسان هاى گذشته را در چند صفحه يا چند كتاب در اختيار آيندگان مى گذارد.[39]
لذا باید تاریخ را نوشت و برای آیندگان به یادگار گذشت تا هویت ملی و دینی حفظ شود و جرات، شهامت و قدرت به آینده و نسل های آینده منتقل شود تا آنها بدانند نیاکان و پدران ما با شرایط بسیار سخت در مقابل دشمنان به خوبی ایستادند و نگذاشتند یک وجب از خاک کشور ما از دست برود.[40]
در این میان جنگی که ما در دوران هشت سال دفاع مقدس با آن روبرو بودیم در تاریخ سابقه نداشته است؛ گرچه با جنگ های مختلفی روبرو بوده ایم اما این جنگ از نظر گستردگی زمان و مکان مسبوق به سابقه نیست. لذا باید تاریخ جنگ را درست نوشت تا آیندگان دریابند انقلاب اسلامی به راحتی بدست نیامده ؛ بلکه هزاران جوان برای پیروزی این انقلاب خون دادند و در برابر دشمنان ایستادگی کردند تا به ثمر رسید.[41]
بيان حقايق جنگ براى ثبت در تاريخ و آگاهى حاضران و آيندگان، نه تنها مانعى ندارد، بلكه گاهى از اوجب واجبات است؛ در حقيقت مصالح مردم و جامعه اسلامى و نسل هاى آينده ايجاب مى كند كه اين حقايق بيان شود تا به ارزش ها و آرمان های دفاع مقدس به دست فراموشى سپرده نشود.[42]
اینگونه است که بررسى تاريخ دفاع مقدس پيوند فكرى و فرهنگى نسل حاضر با گذشتگان براى درك حقايق، را محقق می سازد و ارتباط و گره خوردن فرزندان دو زمان (گذشته و حاضر) را میسر می سازد.[43]
حال اگر مى خواهيم راه صحيحى در زندگى خود انتخاب كنيم و به بيراهه نرويم،[44] باید به خوبی گستره این جنگ بیان شود؛ و این مساله مهم به صورت دقیق برای مردم بازگو شود تا آن ها به اهمیت تاریخ جنگ پی ببرند.[45]
بدیهی است مسائل در تاریخ برخی قطعی، ظنی و احتمالی است همه را به آن شکل که هست باید نگاشت؛ بر این اساس باید از اغراق گویی مطلقا پرهیز شود و واقعیت ها آنچنان که هست نوشته شود؛ زیرا اگر خواننده واقعیت را دید به آن ایمان پیدا می کند؛ اما اگر بزرگ نمایی و اغراق در آن باشد بی اعتماد می شود.[46]
امروز روشی در نوشتن کتاب ها مرسوم شده که در هر فصل عصاره را در چند خط می نویسند این روش را می توان در تاریخ نگاری دفاع مقدس نیز به کار گرفت؛ از سوی دیگر نصف ارزش کتاب به تیترهای زنده است، اگر ده ها صفحه مطلب در موضوع تاریخ دفاع مقدس بنویسیم اما تیتر مناسب انتخاب نکنیم مطالب مطروحه زنده نخواهد بود؛ در انتخاب تیترها نیز می توان از افراد باسابقه و باتجربه استفاده کرد و از صاحب فن کمک گرفت.[47]
گفتنی است درست نویسی تاریخ جنگ در گرو عینی سازی آن واقعۀ عظیم در سطح زندگی مردم است، لذا باید مسائل مهم دفاع مقدس را به صورت محسوس و ملموس در اختيار همگان قرار داد، و حقايق آموزه های جنگ را براى همگان تبیین کرد؛ بر این اساس تاریخ نگاری جنگ تحمیلی بر خلاف تاريخ نويسى رايج كه وقايع را بدون در نظر گرفتن ارزش تربيتى آنها مورد بحث و بررسى قرار ميدهند، نباید جنبه واقعه نگارى به خود بگیرد.[48]
بلکه باید انگشت روى مسائل مهم معرفتی گذاشت، و مخصوصاً اين مسائل را در ميان دیگر شاهكارها و زنده ترين فرازهاى تاريخی جنگ تحمیلی بیش از پیش مورد ظر قرار داد.[49]
به راستی باید آن را زير ذره بين تحقيق گذاشت و فداکاری های رزمندگان اسلام را تا سر حد يك اصل جاويدان زندگى بزرگ درآورد و توجه همگان را به سوى آن جلب کرد.[50]
به عبارت دیگر باید «مغز تاريخ دفاع مقدس» را گرفت،[51]تحقق این مسأله موجب خواهد شد تا بر خلاف روش معمول تاريخ نگارى، حس «كنجكاوى» و روح «دقّت و تدّبر و تفكّر» در خوانندگان در نقاط حساس تاريخ جنگ احیاء گردد.[52]
آری باید تاريخ جنگ تحمیلی را با دقت بنگاریم ؛ زيرا تاريخ در حال تكرار شدن است؛ اتخاذ اين رویکرد دقیق تاریخی براى آيندگان الهام بخش خواهد شد، همان طور كه حماسه هاى كربلا و عاشورا، در تاريخ رنگ جاودانگى به خود گرفته و سرمشقى است براى جمعيّت ها و ملّت ها.[53]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
****یادداشت های مرتبط****
روز های اول جنگ تحمیلی به روایت حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
شاخصه های صیانت از ارزش های دفاع مقدس از منظر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
[1] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 13 ؛ ص213.
[2] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مسئولان مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس؛5/9/1388.
[3] دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج 1 ؛ ص77.
[4] آيين ما (اصل الشيعة) ؛ ص300.
[5] برگزيده تفسير نمونه ؛ ج 4 ؛ ص509.
[6] تفسير نمونه ؛ ج 1 ؛ ص550.
[7] فيلسوف نماها ؛ ص46.
[8] تفسير نمونه ؛ ج 2 ؛ ص108.
[9] آيين رحمت ؛ ص51.
[10] دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج 1 ؛ ص77.
[11] همان.
[12] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 2 ؛ ص349.
[13] همان.
[14] همان.
[15] آيين ما (اصل الشيعة) ؛ ص42.
[16] همان.
[17] همان.
[18] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 5 ؛ ص208.
[19] همان ؛ ج 2 ؛ ص219.
[20] همان.
[21] آيات ولايت در قرآن ؛ ص245.
[22] پيام قرآن ؛ ج 5 ؛ ص325.
[23] همان.
[24] سوگندهاى پر بار قرآن ؛ ص542.
[25] همان ؛ ص259.
[26] سورۀ توبه؛آیۀ52.
[27] پيام امام امير المومنين عليه السلام، ج 2، ص 40.
[28] همان.
[29] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیرکل بنیادشهید وامور ایثارگران؛17/12/1394.
[30] همان.
[31] همان.
[32] پيام قرآن ؛ ج 10 ؛ ص38.
[33] سوگندهاى پر بار قرآن ؛ ص556.
[34] پيام قرآن، ج 10، ص 310.
[35] همان.
[36] همان.
[37] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مسئولان مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس؛5/8/1388.
[38] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای ستاد حوزوی دائره المعارف دفاع مقدس؛5/2/1390.
[39] قرآن و آخرين پيامبر : تجزيه و تحليل مستدل و گسترده اى درباره عظمت و اعجاز قرآن از دريچه هاى گوناگون ؛ ص205.
[40] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای ستاد حوزوی دائره المعارف دفاع مقدس؛5/2/1390.
[41] همان.
[42] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 1 ؛ ص327.
[43] برگزيده تفسير نمونه ؛ ج 1 ؛ ص331.
[44] مثالهاى زيباى قرآن ؛ ج 2 ؛ ص258.
[45] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای ستاد حوزوی دائره المعارف دفاع مقدس؛5/2/1390.
[46] همان.
[47] همان.
[48] قرآن و آخرين پيامبر : تجزيه و تحليل مستدل و گسترده اى درباره عظمت و اعجاز قرآن از دريچه هاى گوناگون ؛ ص205.
[49] همان.
[50] همان.
[51] همان.
[52] همان.
[53] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 2 ؛ ص342.
