در سالروز سالروز وفات حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها بزرگ ترين و فداكارترين و با فضيلت ترين زنان اسلام؛ شناخت ماهیت و زندگی پربار آن حضرت؛پیامهای بسیاری برای ما شیعیان و مسلمانان دارد.[1]
لزوم واکاوی زندگی حضرت خدیجه سلام الله علیها؛ وقتی آشکار می شود که بدانیم عده ای خدمات برجسته او را به فراموشی سپرده اند.[2] حال آنکه در پيشرفت اسلام، زنان بزرگ و با شخصيتى همچون خديجه سلام الله علیها شركت داشته اند، و براى تثبیت و ترویج اسلام و اجراى حق و عدالت بزرگترين فداكارى را به خرج داده اند و با ايمانى محكم و تفكرى عالى، مردان خود را با تمام وجود در اين مسير حمايت کردند.[3]
حضرت خدیجه؛ بانوی طاهره
پاکدامنی آن حضرت در عصر جاهلیت که دوره آلودگی زنان بود، زبان‌زد عام و خاص بود و لقب طاهره به ایشان داده بودند.[4] ابن‌هشام می‌گوید آن حضرت از شدت عفاف به‌عنوان طاهره خطاب می‌شد.[5]
ازدواج پیامبر صلی الله علیه و آله با حضرت خدیجه
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در 25 سالگى در مكّه با حضرت خديجه عليها السلام ازدواج كرد[6]؛ در این بین اقدام و عمل حضرت خدیجه سلام الله علیها از آن جهت ارزشمند و فداکارانه است که در زمانی با حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) ازدواج کردند که پیامبرصلی الله علیه و آله مبعوث نشده بودند و به عنوان یک جوان یتیم در شهر مدینه به درستکاری شهرت داشتند؛[7]لیکن خداوند مهر او را در قلب خديجه عليها السلام انداخت و با او ازدواج كرد و ثروت سرشارش را در پاى او ريخت.[8]
آری حضرت خدیجه سلام الله علیها با آن همه شوکت و ثروت به ازدواج با پیامبر صلی الله علیه و آله جواب مثبت دادند، علی رغم همه سرزنش ها همه وجود خود را وقف حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) کرد.[9]
اختلاف سنی حضرت خدیجه و پیامبر چقدر بوده است؟
نباید فراموش نمود متعصبان با تاریخ اسلام بازی کرده‌اند و بخصوص عمال بنی‌امیه این مسأله را به حد اعلی رساندند.و از آنجا که کسانی در پی این امر بودند که زنان دیگر را برتر نشان دهند وصله ازدواج و ۴۰ ساله بودن را به ایشان چسبانده‌اند. لذا معروف است که آن حضرت در زمان ازدواج، ۴۰ سال داشته، ولی این موضوع از نظر محققان کاملا منتفی و اشتباه است. بلکه آن حضرت به هنگام ازدواج یا ۲۵ ساله یا ۲۸ ساله بوده است.[10]
ابن العماد حنیلی نقل می کند که خدیجه سلام الله علیها هنگام ازدواج با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله 27 ساله بود[11] و گروه زیادی از علمای شیعه و اهل سنت به این حقیقت اعتراف گرده اند که ذکر نام همة آنها به درازا می کشد.[12]
آری متعصبان برای اینکه مقام حضرت خدیجه سلام الله علیها را که برترین همسران پیامبر صلی الله علیه و آله بود، کم کنند گفتند خدیجه سلام الله علیها چهل ساله بود تا با یا این سخن بتوانند ضربه ای هم بر شخصیت پیامبر صلی الله علیه و آله بزنند که آن حضرت بخاطر اموال خدیجه سلام الله علیها با او بیعت کرد، ولی بسیاری از محققان بحث چهل سالگی آن حضرت را یک روایت ضعیف دانسته اند.[13]
حضرت خدیجه؛ دوشیزه حجاز
گرچه در بعضی از اذهان معروف شده که حضرت خدیجه سلام الله علیها پیش از ازدواج با پیامبر اسلام با دو نفر دیگر به نام های ابوهاله تمیمی و عتیق بن عائد ازدواج کرده بود و از آنان فرزندانی نیز داشت، ولی این مسئله از نظر محققین و بزرگان تاریخ و حدیث اشتباه و نادرست است.[14] مطابق تحقیق دانشمندان آگاه حضرت خدیجه سلام الله علیها هنگام ازدواج با پیامبر صلی الله علیه و آله دوشیزه بوده آن دو نفر که به عنوان شوهر قبلی او ذکر شده شوهر خواهر ایشان بوده اند که نامش هاله بود و فرزندانی را که نام می برند مربوط به خواهر اوست. بلاذری از علمای معروف اهل سنت در انساب الاشراف می گوید: خدیجه سلام الله علیها هنگام ازدواج با پیغمبر اکرم(ص) دوشیزه ای 28 ساله بود[15]،[16]
مهریه حضرت خدیجه علیها السلام چه قدر بوده است؟
حضرت خدیجه سلام الله علیها با وجود نکوهش زنان عرب مبنی بر ازدواج با پیامبر صلی الله علیه و آله با افتخار خواستگاری ابوطالب برای پیامبر صلی الله علیه و آله را پذیرفت و مهریه تعیین‌شده نیز ۹۰ مثقال طلا بود که خدیجه سلام الله علیها فرمود ۹۰ مثقال طلا را من خودم به پیامبر صلی الله علیه و آله هدیه می‌کنم(یعنی من آن را به حضرت محمد(ص) تقدیم می کنم تا او به عنوان مهریه به من بپردازد) و چنین شد.[17]
حضرت خدیجه سلام ا...علیها؛ اولین زن مسلمان
در ميان دانشمندان اسلام، اعم از شيعه و اهل سنت در اين مسأله اختلافى نيست كه «خديجه » نخستين زنى بود كه به پيامبر صلّى اللّه عليه و آله ايمان آورد[18]
ابن عبد البر، از دانشمندان معروف اهل سنّت مى گويد:اتّفقوا على ان خديجة اوّل من آمن باللَّه و رسوله و صدّقته فيما جاء به، ثم علىٌّ بعدها[19]؛دانشمندان مسلمان اتّفاق نظر دارند كه (از زنان) خديجه اوّلين كسى بود كه به خداوند و پيامبرش ايمان آورد و دين اسلام را تصديق نمود»[20]
لذا پيامبر صلى الله عليه و آله در مورد حضرت خدیجه سلام الله علیها فرمودند: «به خدا سوگند كه هرگز همسرى بهتر از او نداشتم، او زمانى ايمان آورد كه مردم كافر بودند، و زمانى اموالش را در اختيار من گذاشت كه مردم همه از من بريده بودند»![21]،[22]
حضرت خدیجه کبری؛ حامی راستین پیامبر اسلام
در میان زنان تنها حضرت خدیجه سلام الله علیها بود که بر زخم هاى قلب و جسم پيامبر (صلى الله عليه وآله) مرهم مى نهاد، و غبار غم و اندوه را با فداكاري هايش، با محبّت و صفايش، با همدردى و دلسوزى اش، از قلب مبارك پيامبر مى زدود.[23]
لذا این بانوی بزرگوار در زمرۀ کسانی است که مصداق بارز کلام امیرمومنان در نهج البلاغه به شمار می آید؛ آنجا که فرمود:«لا تستوحشوا فی طریق الهدی بقلة افله؛ هرگز در مسير هدايت از كمى همراهان وحشت نكنيد»[24]؛ اگرچه حضرت خدیجه سلام الله علیها در ابتدای راه حمایت از پیامبر صلی الله علیه و آله تک و تنها بود، اما وحشتی به خود راه ندادند و تا آخر محکم ایستادند. آری، او در مسیر حمایت از پیغمبر اکرم(ص) و آیین اسلام از کمی همراهان هرگز وحشت به خود راه نداد و می گفت خدا با ماست و کسی که خدا با اوست.[25]
به راستی آن حضرت در کنار رسول گرامی اسلام مانند کوه استوار ایستاد. معروف است هر زمان که پیغمبر اکرم(ص) از مسجدالحرام بعد از تبلیغ اسلام به خانه باز می گشت و بدن نازنین آن حضرت بر اثر سنگ های دشمنان مجروح بود؛ این بانوی صبور زخم‌ها را می‌بست و آن حضرت را دلداری می‌داد.[26]
حقیقت آن است که حضرت خدیجه سلام الله علیها تنها زنی بود که در دوران طوفانی زندگی پیامبر صلی الله علیه و آله با ایشان بود، ایشان 25 سال (15 سال قبل از اسلام و10 سال بعد از اسلام) همواره در کنار حضرت محمد(ص) و در دشواری های سخت و طاقت فرسا یار و همدم پیامبر صلی الله علیه و آله بود؛ هیچ یک از زنان پیامبر صلی الله علیه و آله دوران طوفانی عمر شریف ایشان را اینچنین درک نکردند، اما حضرت خدیجه سلام الله علیها اینها را درک و در راه پیامبر صلی الله علیه و آله استقامت کرد.[27]
اینچنین است که پيامبراكرم صلى الله عليه و آله به پاس خدمات حضرت خديجه عليها السلام همواره از او ياد مى كرد و از خدمت هاى او قدردانى و تشكّر مى نمود و بر او درود مى فرستاد و از درگاه خدا براى او طلب آمرزش مى نمود و مى فرمود: خديجه وقتى به من پيوست كه همه از من دور مى شدند. او در راه اسلام، هرگز مرا تنها نگذاشت و همواره از من حمايت نمود. خدا او را رحمت كند كه بانوى پربركتى بود و من از او داراى شش فرزند شدم.[28]،[29]
حضرت خدیجه ؛ الگوی ایستادگی دربرابر تحریم ها
زمانى كه پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله در مكّه بود مسلمانان در اقليّت بودند و مشركان و بت پرستان، بر تمام مكّه سلطه داشتند.[30] لذا مسلمانان را تحريم كردند. آنان را در مكانى به نام «شعب ابى طالب عليه السلام محبوس كردند و هرگونه رفت و آمد و خريد و فروش را با آنان ممنوع كردند.[31]
لیکن مسلمانان صبور و ثابت قدم سه سال تمام در آن درّه خشك و بى آب و علف ماندند و با تمامى مشكلات ساختند و گرسنه و تشنه پايدارى كرده[32] و با تمام فشارها و سختى ها و كمترين امكانات سوختند و ساختند، امّا اجازه ندادند شعله چراغ اسلام خاموش شود.[33]
به راستی زندگی در این شعب طاقت فرسا بود به حدی که امروز تحمل چند دقیقه ایستادن در گرمای آن منطقه بسیار سخت است ولی حضرت خدیجه سلام الله علیها به همراه سایر مسلمانان و پیامبر صلی الله علیه و آله با تحریم عجیب آب و غذا و دارو و... دست و پنجه نرم کردند و با این وجود امروز اسلام شرق و غرب عالم را فراگرفته است.[34]
در این میان حضرت خديجه عليها السلام همه ثروت خود را براى تبليغ اسلام در اختيار پيامبر صلى الله عليه و آله قرار داد.[35] لذا از جمله افتخارات این بانوی بزرگ اسلام این است که هرچه داشت در راه خدا، اسلام و پیامبر صلی الله علیه و آله هزینه کرد و ما درباره هیچ یک از زنان پیامبر صلی الله علیه و آله و اسلام نداریم که اینچنین در راه اسلام و پیامبر صلی الله علیه و آله فداکاری کرده باشند.[36]
اینگونه است که رسول خدا (صلى الله عليه وآله) از شنيدن نام آن بانوى فداكار، اشك در چشمانش حلقه می زد، و به ياد آن همه مهربانى ها و ايثارگرى هاى خديجه می افتاد و می فرمود: كجا مانند خديجه زنى پيدا مى شود؟ آن روز كه همه مردم مرا تكذيب كردند، او مرا تصديق نمود و تمام ثروت و زندگى خود را براى نشر آيين خداوند در اختيار من گذارد. او همان بانويى بود كه خداوند به من دستور داد به او مژده دهم كه قصرى از زمرّد در بهشت برين به او عنايت خواهد فرمود.[37]
با این تفاسیر مقاومت آن حضرت در دوره شعب ابی‌طالب الگویی برای ما است تا در زمان تحریم و فشار اقتصادی، با تأسی به آن حضرت در مقابل دشمنان بایستیم.[38] در واقع امروز نیز اسلام در محاصره است[39] و ما در حال حاضر تحت فشارهای سیاسی و اقتصادی، در تحریم قرار داریم که باید همچون حضرت خدیجه سلام الله علیها مقاومت و ایستادگی کنیم.[40]
اگر چه تحریم ها مشکلاتی را برای کشور ایجاد کرده است که باید صرفه جویی شود تا مشکلات به خوبی رفع شود لیکن نباید فراموش کرد که موضوع شعب ابی طالب با همه سختی هایی که داشت سبب سستی در ترویج دین اسلام نشد،همان گونه که امروز به لطف خدا فشارهای دشمن سبب نشده تا ترویج دین اسلام با مشکل روبرو شود.[41]
حضرت خدیجه حقیقتاً بانوی مظلومه است
زندگی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله شامل دو دوران سختی مکه که همراه با سختی ها و فشارها و آزارها و تحریم هاو.. بود و دوران پیروزی و شادی مدینه که همراه با عزت و قدرت و استیلای مسلمانان بود ولی عده ای از جمله حضرت خدیجه سلام الله علیها شریک روزهای سخت بودند و در دوران فتح و پیروزی پیامبر صلی الله علیه و آله حضور نداشتند.[42]
لذا حضرت خدیجه سلام الله علیها را می‌توان بانوی مظلوم نام نهاد[43]؛یکی از نشانه‌های مظلومیت ایشان آن است که تنها دوران مشقت بار زندگی پیغمبر اکرم(ص) را در مکه دید که در حلقه محاصرة دشمنان سخت گرفتار بود و حتی این بانو زمانی از دنیا چشم پوشید که مسلمانان در شعب ابوطالب در محاصرة شدید دشمن بودند ؛ به این ترتیب هرگز دوران پیروزی و عظمت پیغمبر اکرم(ص) را که در جزیرة العرب به اوج خود رسید و همه دشمنان در برابر او تسلیم شدند و بانگ توحید و الله اکبر تمام فضای حجاز را پر کرد، مشاهده نکرد.[44]
هم چنین نباید فراموش کرد پس از ازدواج حضرت «خديجه » با پيامبر اسلام، زنان مكه از او قطع رابطه كردند، و گفتند: او با جوان تهيدست و يتيمى ازدواج كرده و شخصيت خود را پايين آورده است! اين وضع همچنان ادامه يافت تا اين كه خديجه باردار شد و جنينش كسى جز فاطمه زهرا نبود.[45]
به هنگام وضع حمل به سراغ زنان قريش فرستاد و از آنها خواست كه در اين ساعات حساس و پر درد و رنج به يارى او بيايند و تنهايش نگذارند، اما با اين پاسخ سرد و دردآلود روبه رو شد كه: تو سخن ما را گوش نكردى، با يتيم ابوطالب كه مالى نداشت ازدواج نمودى، ما نيز به كمك تو نخواهيم شتافت![46]
خديجه با ايمان، از اين پيام زشت و بى معنا سخت غمگين شد، اما در اعماق دلش نور اميدى درخشيد كه خدايش او را در اين حال تنها نخواهد گذاشت.[47]
لحظات سخت و بحرانى وضع حمل آغاز شد، او در محيط خانه تنها بود، و زنى كه او را كمك كند وجود نداشت، قلب او فشرده تر مى شد، و امواج خروشان بى مهرى هاى مردم روح پاكش را آزار مى داد. ناگهان برقى در افق روحش درخشيد، چشم بگشود و چهار زن را نزد خود ديد، سخت نگران شد، يكى از آن چهار زن صدا زد: نترس و غمگين مباش! پروردگار مهربانت ما را به يارى تو فرستاده است، ما خواهران تو ايم، من ساره ام؛ و اين آسيه همسر فرعون است كه از دوستان تو در بهشت خواهد بود؛ آن ديگر مريم دختر عمران؛ و اين چهارمى را كه مى بينى دختر موسى بن عمران، كلثوم است. ما آمده ايم كه در اين ساعت يار و ياور تو باشيم.و نزد او ماندند تا فاطمه بانوى اسلام ديده به جهان گشود.[48]
سخن آخر:(همۀ ابعاد و زواياي زندگاني حضرت خدیجه علیها السلام، کامل ترين سبک زندگي است)
آری، او با غم و اندوهی جانکاه چشم از جهان بربست و پیغمبر اکرم و دخترش فاطمه زهرا را داغدار ساخت در حالی که وظیفه خود را در حمایت از اسلام و همسرش رسول خدا(ص) انجام داده بود.[49]
بی شک همۀ زوایای زندگی این بانوی بزرگ واقعاً مطالعه کردنی است که در هر زاویه اش درسی برای تحقق سبک زندگی اسلامی است[50]
لذا زندگی حضرت خدیجه سلام الله علیها واقعا الگو برای همه زنان و مردان است؛ وباید از حضرت خدیجه سلام الله علیها الگو بگیریم؛[51] در این بین سزاوار است جامعه زنان و انقلابی و شجاع ؛ درباره حضرت خدیجه سلام الله علیها به عنوان یک سرمشق بسیار عالی بیندیشند و به او اقتدا کنند و از فداکاری های او درس بیاموزند.[52]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
[1] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی؛دارالقرآن علامه طباطبایی؛4/3/1397.
[2] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی ؛مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره)؛2/10/1395.
[3] ترجمه گويا و شرح فشرده اى بر نهج البلاغه ؛متن وترجمه(ج 1) ؛ ص390.
[4] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی ؛مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره)؛2/10/1395.
[5] همان.
[6] گفتار معصومين(علیهم السلام) ؛ ج 1 ؛ ص75.
[7] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی دردیدار اعضای برگزارکننده همایش «صدف کوثر»؛26/5/1385.
[8] پيام قرآن ؛ ج 8 ؛ ص58.
[9] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی دردیدار اعضای برگزارکننده همایش «صدف کوثر»؛26/5/1385.
[10] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی ؛مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره)؛2/10/1395.
[11] شذرات الذهبیه؛ ج 1؛ ص 14.
[12] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به چهارمین همایشی بانوی فضیلت، حامی رسالت حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها؛15/3/1396.
[13] همان.
[14] همان.
[15] بلاذری؛ ج 1؛ ص 98.
[16] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به چهارمین همایشی بانوی فضیلت، حامی رسالت حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها؛15/3/1396.
[17] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی ؛مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره)؛2/10/1395.
[18] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 5 ؛ ص423.
[19] الاستيعاب؛ ج 2؛ ص 457،( به نقل از الغدير؛ ج 3؛ ص 238).
[20] آيات ولايت در قرآن ؛ ص357.
[21] استيعاب ، صحيح بخارى، مسلم، طبق نقل«المراجعات»؛ ص 229؛ نامه 72؛ مسند احمد؛ ج 6؛ ص 117.
[22] شان نزول آيات قرآن ؛ ص366.
[23] زهرا (سلام الله علیها) برترين بانوى جهان ؛ ص30.
[24] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 5 ؛ ص335.
[25] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به چهارمین همایشی بانوی فضیلت، حامی رسالت حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها؛15/3/1396.
[26] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی ؛مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره)؛2/10/1395.
[27] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی؛ جلسه تفسیر قرآن کریم؛شبستان امام خمینی رحمه الله علیه؛حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها؛ 9/5/1391.
[28] بحارالانوار؛ ج 16؛ ص 12، اسدالغابة؛ ج 5؛ ص 438.
[29] گفتار معصومين(علیهم السلام) ؛ ج 1 ؛ ص75.
[30] داستان ياران: مجموعه بحث هاى تفسيرى حضرت آيت الله العظمى مكارم شيرازى (مدظله) ؛ ص79.
[31] مثالهاى زيباى قرآن ؛ ج 1 ؛ ص56.
[32] همان.
[33] داستان ياران: مجموعه بحث هاى تفسيرى حضرت آيت الله العظمى مكارم شيرازى (مدظله)، ص: 80.
[34] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی؛دارالقرآن علامه طباطبایی؛4/3/1397.
[35] مثالهاى زيباى قرآن ؛ ج 1 ؛ ص83.
[36] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی؛ جلسه تفسیر قرآن کریم؛شبستان امام خمینی رحمه الله علیه؛حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها؛ 9/5/1391.
[37] زهرا (سلام الله علیها) برترين بانوى جهان ؛ ص42.
[38] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی؛ جلسه تفسیر قرآن کریم؛شبستان امام خمینی رحمه الله علیه؛حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها؛ 9/5/1391.
[39] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی؛دارالقرآن علامه طباطبایی؛4/3/1397.
[40] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی ؛مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره)؛2/10/1395.
[41] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی؛دارالقرآن علامه طباطبایی؛4/3/1397.
[42] همان.
[43] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی ؛مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره)؛2/10/1395.
[44] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به چهارمین همایشی بانوی فضیلت، حامی رسالت حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها؛15/3/1396.
[45] زهرا (سلام الله علیها) برترين بانوى جهان ؛ ص22.
[46] همان.
[47] همان.
[48] مضمون اين حديث را گروهى از دانشمندان اهل سنّت از جمله« طبرى» در« ذخائر العقبى» نقل كرده است.
[49] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به چهارمین همایشی بانوی فضیلت، حامی رسالت حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها؛15/3/1396.
[50] همان.
[51] همان.
[52] همان.
