انقلاب اسلامی ایران ، دارای ریشه‌های عمیق در زمان گذشته و مربوط به مبارزات ملت ایران به رهبری امام خمینی رحمه الله است که از سال 42 آغاز شده بود اما آنچه به عنوان علت تامه این حرکت محسوب می‌شود، مقاله‌ای بود که در روزنامه اطلاعات با نام مستعار «رشیدی مطلق» به چاپ رسید و طی آن به ساحت مقدس امام هتاکی شد و ظاهرا قصد آزمایش داشتند و می‌خواستند اگر عکس العملی نشان داده نشد، همه چیز را در هم بکوبند.[1]
لیکن مردم بيدار شدند و علیه رژیم منحوس پهلوی قيام كردند[2] و اینگونه دستاورد خون هزاران شهيد مظلوم و اقبال عمومى مردم به معارف و احكام دينى به پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی منتهی شد.[3]
درج مقاله توهین آمیز نسبت به امام خمینی رحمه الله؛ زمینه ساز اوج گیری مبارزات انقلاب اسلامی
در اين که مقاله مزبور که در آن به زعيم بزرگ و پيشواى عاليقدر حضرت آيت اللّه العظمى خمينى (دامت برکاته) توهين و اسائه ادب شده بود چيزى نبود که براى کسى قابل تحمّل باشد، شکّى نيست، ولى مهم اين است که بدانيم در پشت آن جرقّه، مخزن باروتى نهفته شده بود که اين جرقّه يکباره آن را شعله ور ساخت، دمل چرکينى در پيکر اجتماع وجود داشت که نتيجه ساليان دراز، خفقان و زورگويى و بى عدالتى، بى اعتنايى به خواستهاى مردم، ظلم و دروغ و نابسامانى هاى ديگر بود که در انتظار نيشتر نيرومندى بود، و به هنگامى که نيشتر فرود آمد فرياد و فغان از تمام اين پيکر برآمد و آن چه در درون نهفته بود بيرون ريخت![4]
شکل گیری قیام 19 دی با هدایت مراجع معظم تقلید و حضور مردم
شب 18 ديماه بود که تلفن ها در قم به صدا در آمد: آقا، مقاله روزنامه اطّلاعات را به قلم رشيدى مطلق (که بعدها معلوم شد نويسنده اصلى مقاله چه کسى بوده که از رشادت مطلق کمترين بهره اى نداشته)[5] مطالعه کرده ايد؟[6] راستى هتّاکى و رسوايى را به آخرين حد رسانده، آيا فردا دروس حوزه علميّه تعطيل است؟[7]
گفتنی است در 18 دي ماه 56، که روز پرهيجانى در قم بود، همه مراجع قول دادند براى رفع اين توهين اقدام کنند،[8]زیرا لازم بود که پاسخ مناسب و دندان شکنی به این مقاله داده شود و اینجا بود که نخست ولوله‌ای در حوزه علمیه قم افتاد و طلاب دور هم جمع شدند تا تصمیم مناسبی اتخاذ کنند و سرانجام قرار شد طلاب و فضلا به طور دسته جمعی به منازل مدرسین معروف حوزه بروند و شکوائیه خودشان را نسبت به مقاله زننده «رشیدی مطلق» مطرح کنند و کمک بخواهند.[9]
از این رو در 19دی ماه نخست حوزه علميّه قم، و سپس بازار قم تعطيل شد. و فضلا و طلاب علوم دينى به عنوان اعتراض به خانه هاى مراجع در گروه هاى کاملاً منظم رو آوردند، و چهره شهر به کلّى دگرگون شد، و به اين ترتيب نخستين جرقّه انقلاب در فضاى قم آشکار گرديد. جرقّه اى که هيچ کس باور نداشت اين قدر توسعه يابد و سراسر مملکت را فرا گيرد و دامنه آن به خارج نيز کشيده شود.[10]
لذا کار بالاتر گرفت، و سيل جمعيّت افزونتر شد، آن روز برنامه اين بود به خانه هاى «اساتيد حوزه علميّه» بروند و چنين شد،[11] از جمله منازلی که آمدند، منزل ما بود، من دیدم جمعیت طلبه‌ها به قدری زیاد است که منزل گنجایش آنان را ندارد، لذا گفتم که به اتفاق به سمت مدرسه امیرالمومنین (ع) حرکت می‌کنیم. در سالن مدرسه، اجتماع عظیمی برپا شد[12] به نحوی که داخل و خارج مدرسه و خيابان از جمعيّت موج مى زد[13] ؛و از بنده خواستند که برای جمع صحبت کنم،[14] که اینجانب نیز سخنرانى کوتاهى ایراد کردم.[15]و در طی سخنرانی، نسبت به توطئه‌های دشمن هشدار دادم .[16]
پیروزی انقلاب اسلامی؛ ثمره مقاومت و ایستادگی مردم در قیام 19 دی
اگر جهاد نبود، اسلام اين آيين نجات بخش و مايه رحمت و بركت براى مردم جهان نبود. جهاد نیز چيزى جز ايستادگى در برابر تجاوز دشمن و مقاومت در مقابل ظلم و فساد، و بذل جان ومال وفداكارى در اين راه نيست.[17]
مردم در قیام 19 دی كار خود را به خدا واگذار کردند ، لذا همان خداوندى كه قادر بر[18]همه چيز و آگاه از همه چيز است، خداوندى كه همه مشكلات براى او سهل و آسان است، نخستين اثر مثبتى كه در مردم ایجاد کرد مسئله اعتماد به نفس و ايستادگى و مقاومت در برابر رژیم پهلوی بود.[19]
از این رو حماسۀ 19 دی ثابت کرد که مردم می‌خواهند تا آخر بمانند؛ امام خمینی (ره) در آن زمان در میان محافل مذهبی، حوزه‌های علمیه و توده مردم، کاملا شناخته شده بودند و این امر برای نظام طاغوت مسلم بود. آنچه دستگاه نسبت بدان شک داشت میزان ایستادگی مردم بود؛ شاه می‌خواست بداند آیا مردم تنها به راهپیمایی‌ها و مجالس سخنرانی و بستن بازار و اعتصاب اکتفا می‌کنند یا برای یک جهاد تمام عیار خود را آماده کرده‌اند و حادثه 19 دی ثابت کرد که مردم می‌خواهند تا آخر بایستند.[20]
بنده نیز در سخنرانی خود در قیام 19 دی نخست از يکپارچگى و وحدت جمعيّت، و مشت محکمى که مردم بر دهان نويسنده مقاله و همفکران او زده بودند تشکّر کردم و گفتم با اين کار نشان داديد اين گونه هتّاکى ها بعد از اين بدون جواب نخواهد ماند، و به اين ارزانى که آنها گمان مى برند تمام نخواهد شد!.[21]
«اگر باید بمیریم، همه با هم بمیریم و اگر بنا ست زنده بمانیم همه با هم زنده بمانیم»
اینجانب در سخنرانی روز 19 دی اضافه کردم «بدانید که در صدر اسلام تاکنون برنامه همین‌طور بوده و به پیغمبران اهانت می‌کردند تا این زمان که بر می‌دارند در یک کاغذ پاره به مرجع بزرگ توهین می‌کنند. مسئله، تنها هتاکی نسبت به امام نیست. بلکه به همه مقدسات و به همه ما توهین شده است؛ حال اگر بزرگ قومى را اين چنين هتک کنند، چه احترامى براى ديگران مى ماند،لذا باید از هر گونه جدایی و تشتت بپرهیزیم و «اگر باید بمیریم، همه با هم بمیریم و اگر بنا ست زنده بمانیم همه با هم زنده بمانیم» [22] تا دست اين حكومت يزيدى را كوتاه كنيم ، این رژیم در نظر دارد با اين مطالب و حرفهاى غلط، مردم مسلمان شيعه ايران را از امام خمينى(ره) دور سازد. ما مىميريم ولى از امام خمينى(ره) جدا نيستيم تمام پاكستان كه 30 ميليون شيعه دارد و عراق و افغانستان و تمام شيعهها از امام(ره) هستند و او را جدا از خودشان نمىدانند....».[23]
کشتار مردم بی گناه در 19 دی 56؛ افشاي دروغ فضای باز سیاسی در رژیم پهلوی
عصر روز 19 دی 56، هنگامى که طلاّب و جوانان از خانه اساتيد با آرامش کامل و حتّى بدون کوچک ترين شعار (چون آن روز نه تنها شکستن شيشه ها معمول نشده بود هنوز شعارهاى خيابانى نيز در کار نبود) باز مى گشتند، مورد هجوم مأموران پليس واقع شدند و براى نخستين بار در اين حوادث خون عدّه اى بى گناه سطح خيابان را رنگين ساخت![24]
اینگونه بود که پس از فاجعۀ خونین 19دی 1356 قم در اعلامیه ای با محکوم کردن مقاله توهین آمیز روزنامه اطلاعات نسبت به امام خمینی(ره) اعلام کردم:«آیا فضای باز سیاسی همین است که اگر کسانی به مطالب غیر واقعی روزنامه اعتراض کنند در برابر گلوله قرار گیرند؟! آیا اگر مردمی برای دفاع از حریم مقدس ایلام در کمال آرامش به منزل زعمای دینی رفتند و اظهار تظلم نمودند باید به آتش بسته شوند؟»[25]«همه مى دانند اين حادثه را رژیم پهلوی آفريد، و این رژیم وکيل مدافع آن مقاله نويس است؛ به راستی چرا به خاطر اعتراض قانونى مردم به يک نويسنده مزدور، مردم را به گلوله بستيد؟..»[26]
موج تبعید علمای انقلابی پس از قیام 19 دی؛ زمینه ساز سقوط رژیم ستمشاهی پهلوی
یکی از آثار راهبردی قیام 19 دی در تشدید سقوط رژیم پهلوی، تبعید گسترده مدرسین حوزه علمیه بود که بازتاب موثری داشت؛[27] در این میان،مأموران امنيّتى قم، براى تبرئه خود از اين خشونت و کشتار بى سابقه، طبق معمول دست به کار پرونده سازى شدند و اين جانب و شش نفر ديگر آقايان در حوزه علميّه قم و چند نفر از تجّار محترم بازار را محرّکين اصلى اين حادثه معرّفى کردند و حکم تبعيد را براى همه صادر فرمودند![28]
بیان جمله«اگر باید بمیریم، همه با هم بمیریم و اگر بنا هست زنده بمانیم همه با هم زنده بمانیم» که بعد برای بسیاری، شکل شعار به خودگرفته بود یکی از اسناد معتبر تبعید بنده به چابهار بود و رییس ساواک قم آن را به عنوان دعوت به قیام بر ضد امنیت ملی تفسیر می‌کرد از آن به بعد به نقاط مختلف تبعید شدم از جمله چابهار در جنوب شرق، مهاباد در شمال غرب و انارک در قلب کویر....[29].
لذا تبعید آقایان به نفع ما تمام شد، چون افراد را به جایی تبعید می کردند که موج انقلاب به آنجا نرسیده بود و علما موج انقلاب را به آن شهرها می بردند.[30]
اینچنین بود که وقتی خود ما به چابهار و بعد از آن مهاباد و سپس انارک رفتیم، در تمام این مناطق که تا پیش از آن ساکت و آرام بود، مردم به دیدن ما می‌آمدند و خود به خود این مراکز فعال می‌شدند چرا که ما دوره تبعید را با سکوت برگزار نمی‌کردیم و در قالب برگزاری نماز جماعت و سخنرانی، فعالیت می‌کردیم. در آنجا حتی با همیاری اهالی محل، اقدام به تشکیل کتابخانه کردیم و جالب است اگر بدانید که برخی افراد در آنجا در قالب یک جمله مطایبه آمیز می‌گفتند: «ما باید برویم به شاه دعا کنیم که این آقا را به چابهار آورد و ما به او دسترسی پیدا کردیم.[31]
سخن آخر: (پیروزی انقلاب اسلامی و نابودی رژیم پهلوی؛ مهمترین کارکرد قیام 19دی)
گفتنی است هدف از قیام 19 دی، حمایت از روحانیت و بالاخص امام در مخالفت با نظام طاغوتی بود. مردم عملا خواهان استمرار این نظام خودکامه نبودند و طالب یک حکومت اسلامی بودند. در ذهن مردم در طی حدود 15 سال از سال 42 تا 56، تصویری از حکومت اسلامی و تشکیل آن نقش بسته بود و به تدریج به عنوان هدف و آرمان آنان در آمده بود و در نوزده دی 56، در قالب حمایت از امام (ره) و مراجعی که در میدان جهاد و مبارزه حضور داشتند، این آرمان بروز و ظهور یافت.[32]
لذا این قیام فوق العاده موفقیت آمیز بود چرا که موج عظیمی را در تمام مملکت ایجاد کرد و به یک معنا، سرسلسله قیام‌هایی بود که پس از آن به طور زنجیره‌ای در مراکز استان‌ها به وجود آمد و در واقع قیام از قم صادر شد و موجش به تمام کشور رسید و خوشبختانه رژیم خودکامه با برخورد ناشیانه‌ای که نسبت به حرکت قم از خود نشان داد، زمینه تکثیر آن را فراهم کرد و کشور در این خصوص یکپارچه شد.[33]
در پایان ماجرا به سود اسلام، امام و امت خاتمه یافت؛ بدین صورت که رژیم پهلوی تا آن زمان باور نمی‌کرد که مسئله مبارزه و خشم توده‌های مردم این قدر جدی است. مرحله حساسی بود که بایستی در تاریخ این ملت به وقوع بپیوندد. رژیم از سویی می‌بایست با تمام قدرت به میدان بیاید و روحانیت هم از سوی دیگر وارد عمل شوند و مذهبیون درگیر ماجرا گردند تا کار یکسره شود. سرانجام تمام این نیرو‌ها از جهات مختلف با هم رودررو شدند؛ مردم هم در پشت سر امام، با تمام قدرت وارد عرصه کارزار شدند و در نهایت، ضربه نهایی و کاری زده شد و تقریبا یک سال بعد تلاش‌ها به ثمر رسید و در بیست و دوم بهمن ماه 57 ماجرا به سود اسلام و امام و امت خاتمه یافت.[34]
آری ما باید کاری کنیم که نتیجه زحمات ایثارگران، جانبازان و شهدا از بین نرود، این انقلاب را ارزان به دست نیاوردیم که ارزان از دست بدهیم. نسل‌های جدید را با ارزش‌ها بیشتر آشنا و کاستی‌هایی که قطعاً وجود دارد را برطرف کنیم. با فداکاری و ایستادگی از انقلاب دفاع کنیم تا به صاحب اصلی آن امام عصر (عج) تحویل داده شود.[35]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
[1] خاطرات آیت الله العظمی مکارم شیرازی از قیام 19 دی،ر.ک:«حماسه 19 دی قم»؛ انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
[2] پيام امام امير المومنين عليه السلام، ج2، ص420.
[3] احكام بانوان، ص237.
[4] همان.
[5] مقاله ي فوق بنا به دستور شاه، به وسیله ي وزیردربار، هویدا، و تیم مطبوعاتی او تهیه شده بود؛ و سپس وزیر اطلاعات و جهانگردي کابینه ي آموزگار، داریوش همایون با همکاری فرهاد نیکخواه ، آن را در روزنامه ي اطلاعات درج نمود که با موجی از ناآرامی ها و تظاهرات ها در میان مردم و طلاب قم روبه رو گشت و در پایان، با خشونت نیروهاي امنیتی رژیم پهلوی، به شهادت و مجروح شدن شماري ازتظاهرکنندگان انجامید.( نعیمی؛ عباس/کریمی؛ شهناز/مرشدی زاده، «ارزیابی مقاله ي «ایران؛ استعمار سرخ و سیاه» به عنوان عامل شتابزا در انقلاب اسلامی ایران»؛ فصلنامه ي پژوهشهاي راهبردي سیاست؛ سال دوم؛ شماره6 ؛ پیاپی 36 ؛ پائیز 392 ).
[6] خاطرات آیت الله العظمی مکارم شیرازی از قیام 19 دی؛ ر.ک: از تبعید تا پیروزی؛ انتشارات سورۀ مهر؛ص71.
[7] همان.
[8] خاطرات آیت الله العظمی مکارم شیرازی از قیام 19 دی؛ ر.ک: از تبعید تا پیروزی؛ انتشارات سورۀ مهر؛ص71.
[9] خاطرات آیت الله العظمی مکارم شیرازی از قیام 19 دی؛ر.ک:حماسه 19 دی قم؛ انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
[10] خاطرات آیت الله العظمی مکارم شیرازی از قیام 19 دی، ر.ک: از تبعید تا پیروزی، انتشارات سورۀ مهر، ص71.
[11] همان؛ص72.
[12] خاطرات آیت الله العظمی مکارم شیرازی از قیام 19 دی؛ر.ک:حماسه 19 دی قم؛ انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
[13] خاطرات آیت الله العظمی مکارم شیرازی از قیام 19 دی؛ ر.ک: از تبعید تا پیروزی؛ انتشارات سورۀ مهر؛ص72.
[14] خاطرات آیت الله العظمی مکارم شیرازی از قیام 19 دی؛ ر.ک:حماسه 19 دی قم؛ انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
[15] خاطرات آیت الله العظمی مکارم شیرازی از قیام 19 دی؛ ر.ک: از تبعید تا پیروزی؛ انتشارات سورۀ مهر؛ص72.
[16] خاطرات آیت الله العظمی مکارم شیرازی از قیام 19 دی؛ر.ک:حماسه 19 دی قم؛ انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
[17] آيين ما (اصل الشيعة)، ص202.
[18] اخلاق در قرآن، ج2، ص269.
[19] همان؛ ص 270.
[20] خاطرات آیت الله العظمی مکارم شیرازی از قیام 19 دی؛ر.ک:حماسه 19 دی قم؛ انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
[21] خاطرات آیت الله العظمی مکارم شیرازی از قیام 19 دی؛ ر.ک: از تبعید تا پیروزی؛ انتشارات سورۀ مهر؛ص72.
[22] خاطرات آیت الله العظمی مکارم شیرازی از قیام 19 دی؛ ر.ک:حماسه 19 دی قم؛ انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
[23] سند 71 ؛ 19 دی به روایت اسناد ساواک؛انتشارات مرکز بررسی اسناد تاریخی.
[24] خاطرات آیت الله العظمی مکارم شیرازی از قیام 19 دی؛ ر.ک: از تبعید تا پیروزی؛ انتشارات سورۀ مهر؛ص72.
[25] همان؛ص73.
[26] همان.
[27] خاطرات آیت الله العظمی مکارم شیرازی از قیام 19 دی؛ ر.ک:حماسه 19 دی قم؛ انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
[28] خاطرات آیت الله العظمی مکارم شیرازی از قیام 19 دی؛ ر.ک: از تبعید تا پیروزی؛ انتشارات سورۀ مهر؛ص73.
[29] همان؛ص72.
[30] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛18/10/1383.
[31] خاطرات آیت الله العظمی مکارم شیرازی از قیام 19 دی؛ر.ک:حماسه 19 دی قم؛ انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
[32] همان.
[33] همان.
[34] همان.
[35] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛18/10/1383.
