بی شک پویایی زندگى اجتماعى به شكل خدمات متقابل جلوه گر مى شود، و بروز و ظهور آن، در خدمات متقابل هر فرد يا هر قشرى نسبت به افراد و اقشار ديگر است.[1]
لذا افرادی که در راستای ارتقای خدمات اجتماعی تلاش می کنند به يقين انسان های شايسته و پرارزشى هستند كه مىتواند الگو براى ديگران باشند.[2] زیرا هرگاه محرّك انسان ها در خدمات اجتماعى اين بوده باشد كه در راه رفاه و آسايش بندگان خدا كارى انجام دهند، گره هاى كور زندگى و[3]مشكلات طبقات مختلف را بگشايند و بارى از دوش جامعه انسانى بردارند، بطور مسلّم در پيشگاه خدا اجر و پاداش خواهند داشت و عدل الهى ايجاب مى كند كه نتيجه اين كار نيك خود را ببينند.[4]
در این میان امام حسين عليه السلام به عنوان الگوی کامل زندگی، در راستای اصلاح مفاسدى كه پس از رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله در جامعه رخ داده بود دست ردّ بر سينه يزيد براى بيعت با او زد، و تصميم گرفت با بازگرداندن نظمِ لازمِ سابق به زندگى فردى و اجتماعى مردم، خاطرات وسنّت هاى دوران حضرت رسول صلى الله عليه و آله را زنده كند.[5]
آن حضرت با تقديم خون خود اين وظيفه بزرگ را انجام داد و درخت نوپاى اسلام را آبيارى كرد، و آن را از نابودى نجات داد.[6]
حال برگزاری مناسک دینی به ویژه آئین عزاداری امام حسين(عليه السلام) از اعظم شعائر اسلامى است که بايد با عظمت برگزار شود و با عقل و درايت جلوى كارهايى كه باعث مى شود اين برنامه از عظمت بيفتد گرفته شود. [7] که در صورت تحقق این مهم پيشرفت در مسائل اعتقادى و اجتماعى حاصل خواهد شد.[8]
لیکن با این اوصاف چند صباحی است پدیده شوم قمه زنى و آسيب رسانى به بدن از جمله چالش هایی است که انتشار تصاویر آنان در فضای مجازی موجبات وهن اسلام و ساحت اجتماعی اسلام را فراهم کرده است.[9]
لذا پرسش کلیدی این است که آيا قمه زدن واجب است؟ آيا زنجير تیغه دار که موجب می گردد بدن عزداران تا تا پاهايشان غرق خون شود، جزو واجبات است؟ بی تردید این عمل نه تنها واجب نيست، بلکه قطعاً حرام است[10] و در این زمینه باید دانست دو شبهه جدی حرمت در آن قرار دارد: 1. شبهه لاضرر ، 2. شبهه وهن اسلام در جوامع بشری.[11]
در حالی که بر مبنای اصل كلّى «قاعده لا ضرر» ؛ هر حكم و قانونى که سبب زيان فرد يا جامعه شود بايد محدود و مسدود گردد.[12]لذا برای برون رفت از این چالش باید سنت های حسنۀ مفيد اجتماعى را جایگزین این اقدام خرافی و غیر عقلانی کرد.[13] که در این میان سنت حسنۀ اهدای خون به ویژه در ایام محرم و صفر از اهمیت بالاتری نسبت به دیگر امور برخوردار است[14] به ویژه آنکه خون، يك ركن مهم حيات و هستى ما است و نوسانات سلامت! و بيمارى ما، در خونمان منعكس مىشود و از طريق ميزان فشار خون و تركيبات مختلف آن قابل تشخيص است.[15]
تأملی در مفهوم «سنت حسنه»
در آموزه های روايی تأكيد شده است كسى كه سنّت حسنه اى بگذارد به تعداد كسانى كه به آن عمل مى كنند اجر و پاداش براى سنّت گذار از سوى خداوند داده خواهد شد بى آنكه از ثواب آنها چيزى كاسته شود و آنها كه سنّت سيئه مى گذارند به تعداد كسانى كه به آن عمل مى كنند وزر و گناه در نامه اعمال آنها نوشته مىشود بى آنكه چيزى از گناهان آنها كم شود و اين در واقع از مسأله تسبيب و تعاون بر خير و شر سرچشمه مىگيرد، زيرا مىدانيم گاه انسان عملى را بالمباشره انجام مىدهد و گاه بالتسبيب و ايجاد سنّت خوب و بد نوعى تسبيب است.[16]
البته مسأله سنّت هاى اجتماعى ارتباطى به بدعت ندارد آنگونه كه بعضى از وهابيون كوته فكر مى پندارند، زيرا بدعت چيزى است كه به شارع مقدس و قرآن و سنّت پيغمبر نسبت داده شود و جزء آن نیست؛ لیکن سنّت ها نوعى بدعت هاى عرفى و اجتماعى است كه بدون اسناد به شرع مقدس گذارده مى شود كه اگر در مسير اهداف شرع باشد (مانند اهدای خون به نیازمندان، نوازش يتيمان و كمك به محرومان) سنّت حسنه محسوب مى شود و مطلوب است و اگر بر ضد آن باشد (مانند زنده به گور كردن دختران كه از سنّت هاى جاهلى بود...) سنّت سيئه و نامطلوب محسوب می شود.[17]
رسالت خطیر سازمان انتقال خون در اطلاع رسانی بیشتر و ترغیب مردم به اهدای خون
با توجه به اهمیت اقدامات و فعالیت های سازمان انتقال خون، باید در باره اهمیت اهدای خون و آثار و فوایدی که برای انسان دارد، هرچه بیشتر اطلاع رسانی شود و مردم بدانند که اهدای خون، موجب سلامتی انسان می شود. [18]
لیکن در عمل اطلاع‌ر سانی های سازمان انتقال خون برای تشویق مردم به این کار ناکافی است و باید اقدامات بیشتری در این زمینه برای ترغیب مردم به اهدای خون صورت گیرد تا عده‌ای به جای اینکه در ماه محرم به قمه زنی مشغول شوند به عشق و یاد امام حسین(علیه السلام) برای نجات جان دوستداران این حضرت خون اهدا کنند.[19]
برای تحقق این مهم ، اتوبوس های سیار اهدای خون راه خوبی برای تشویق مردم به مشارکت در این امر به شمار می آید.[20]
البته وظایف سازمان انتقال خون به جهت نجات جان انسانها نیز مهم تلقی می گردد؛ لذا دست‌اندرکاران سازمان انتقال خون باید در انجام آزمایشات دقیق عمل کنند تا بوسیله این کار مقدس، بیماری های عفونی به انسان‌های دیگر انتقال نیابد.[21]
اهدای خون در محرم؛ تمرین تداوم و ترویج روحیه ایثارگری
در تاريخ ملت ها روزهايى پيش مىآيد كه بدون ايثار و فداكارى و دادن قربانيان بسيار خطرات بر طرف نمى شود، و اهداف بزرگ و مقدس محفوظ نمى ماند، اينجا است كه گروهى مؤمن و ايثارگر بايد به ميدان آيند، و با نثار خون خود از آئين حق پاسدارى كنند، در منطق اسلام به اينگونه افراد «شهيد» گفته مى شود.[22]
حال در ساحت اجتماعی نیز نیز می توان ایثار گری نمود؛ زیرا مساله اهدای خون به بیماران، فراتر از انواع بیماری ها بوده و اگر خون به انسان نرسد باعث مرگ انسان می شود، لذا مردم ایثارگر ایران اسلامی بر اساس آموزه های دینی، خون خود را بدون هیچ چشم داشتی به نیازمندان اهدا می کنند. [23]
طرح «نذر خون»در محرم؛ تأسی به امام حسین(علیه السلام) در حیات بخشی به نظام اجتماعی
بی شک قمه زنی در جامعه اسلامی مطرود است و راه رسیدن به امام حسین(علیه السلام) قمه زدن نیست؛ زیرا امام حسین(علیه السلام) با این نوع حرکات که اسلام را به مخاطره بیندازد و باعث تضعیف اقتدار و عزت و آبروی اسلامی شود مخالف است.[24]
مسلمانان باید بدانند که قمه زنی عملی است که شادی دشمنان ما را فراهم می‌کند، اسلام مکتبی است که با خود زنی و آزار و اذیت به بدن ، آن هم عمداً، مخالف است و این نوع حرکات عزت اسلام را در جهان زیر سوال می‌برد و باعث می‌شود چهره زشتی از اسلام در جامعه جهانی به نمایش در بیاید.در حالی قیام امام حسین(علیه السلام) برای زنده نگه داشتن اسلام بود نه تخریب اسلام، قمه زنی وجهه اسلام را تخریب می‌کند.[25]
از آنجا که امام حسین(علیه السلام) با قیام خود حیات دوباره به اسلام و مسلمانان بخشیده است؛ لذا شایسته است شیعیان با اهدای خون در قالب سنت حسنۀ «نذر خون» به سرور و سالارشان امام حسین(عیه السلام) اقتدا کنند، زیرا اهدای خون نجات دادن جان یک مومن است.[26]
به تعبیر قران کریم و آیۀ«وَ مَنْ احيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعاً؛[27] و هركس انسانى را از مرگ رهايى بخشد چنان است كه گويى همه مردم را زنده كرده است».[28]اهدای خون به یک نیازمند، نشان دهندۀ همبستگى افراد و اعضاى پيكر جامعه انسانى است که احیاء یک فرد،روى همه اجتماع اثر مىگذارد و «فرد به اين صورت، عين اجتماع» مىشود.[29]
«نذر خون»؛ نذری از جنس ایثار، نوع‌دوستی و نجات آحاد جامعه
بی شک همواره باید عده ای خون خود را برای نجات جان بیماران اهدا کنند.[30] زیرا امروزه اهدای خون مقدمه ی نجات جان انسانی می شود. لذا این سنت حسنه در سابق منفعت محلله ی مقصوده نداشته است ولی امروزه دارد[31]و در حال حاضر كه خون براى نجات جان بيماران مصرف مىشود و داراى منافع حلالى است، حتی خريدوفروش آن نیز مانعى ندارد[32]، لذا برخی افراد به جای قمه زنی که موجب وهن اسلام است، بهتر است اهدای خون داشته باشند.[33]
بدین ترتیب كسى كه بخاطر ایثار، نوعدوستى و عاطفه انسانى، ديگرى را از مرگ نجات بخشد در واقع همۀ انسانها را نجات داده است؛ زیرا اين آمادگى را دارد كه اين برنامه انسانى و ایثار و فداکاری خود را را در مورد هر بشر ديگرى انجام دهد، او علاقمند به نجات انسانهاى بىگناه است و از اين نظر براى او اين انسان و آن انسان تفاوت نمىكند و با توجه به فراز قرآنی،[34]« فَكَأَنَّما ...»[35] استفاده مىشود كه جامعه انسانى در حقيقت يك واحد بيش نيست و افراد آن همانند اعضاى يك پيكرند.[36]
احياى يك نفس سبب احياى سائر اعضاى اين پيكر است، زيرا هر كس به اندازه وجود خود در ساختمان مجتمع بزرگ انسانى و رفع نيازمنديهاى آن اثر دارد بعضى بيشتر و بعضى كمتر. لذا كار او آن قدر با ارزش است كه همسنگ نجات جامعه بشريّت خواهد بود.[37]
«نذر خون»؛ ایثار گری در سایۀ احیای مکتب حسینی
هر چند عزادارى خامس آلعبا عليه السلام از افضل قُربات است و سبب احياى مكتب حسينى و بقاى شريعت مى شود، ولى بر مؤمنين لازم است اين عمل ارزشمند را با امور موهن و زننده و ناپسند آلوده نسازند.[38] از قمه زدن و حركاتى كه موجب وهن شيعه در جهان است و بهانه به دست دشمن مىدهد و ضرر و زيان بر بدن وارد مىكند، دورى كنند[39]
به یقین کسانی که قمه می‌زنند با این عمل در شرایط فعلی به مکتب اهل بیت(علیه السلام) ضربه می‌زنند و آثار سوء آن مشهود است.[40]
حال چه بهتر که خون خود را به مراکز انتقال خون هدیه کنند.[41] که در این صورت نشان دهنده ايثار و فداکاری و از خودگذشتگی است، همانگونه که در واقعه كربلا ، جانبازى حسين بن على (عليه السلام) در بين اولياء و گذشتن او از همه چيز خود در حالى كه شرايط براى صلح و رسيدن به مقامات دنيوى آماده بود زبانزد خاص و عام است.[42] لذا در زيارت اربعين[43] می خوانیم:«وَبَذَلَ مُهْجَتَهُ فيكَ...؛ امام حسين عليه السلام خون قلبش را در راه تو داد (و نهايت ايثار و فداكارى را كرد).[44]
نذر اهدای خون؛ تجلی مشارکت در زندگی جمعی
اهدا کردن خون واجب کفایی است؛ زیرا اهدای خون، اهدای زندگی است بنابراین انجام این وظیفه بر هر مسلمانی واجب کفایی است.[45]
از سوی دیگر باید دانست خون مایه حیات است و حیات و ممات انسان در درجه اول به خون وابسته است، زیرا تمام سلول‌های انسان از طریق خون تغذیه می‌شوند، در واقع خون، مادر تمامی دستگاه‌ها و سلول‌های انسان است.[46]
لذا اهدای خون یکی از وظایف انسان‌هایی است که شرایط اهدای خون را دارند؛ در واقع یکی از مهمترین کارهای جامعه بشری برای همنوعان خود است، لذا[47] اهدای خون وظیفه همگانی است[48] که نشان دهندۀ اشتراك در زندگى جمعی و همكارى در همه شؤون حيات انسانی است.[49]
سخن آخر
در خاتمه باید گفت این ادعا که خونى كه از بدن سينه زنان و عزاداران، به سبب قمه زدن و غيره، بيرون مى آيد، باعث تبرّك و شفاى مريضها و مانند آن مىشود! هیچ پايه و اساسى ندارد،[50] بلکه این کار سندی بر ضد عاشوراست و برای ضد عقلانی جلوه دادن عاشوراست و باید همه از این کارها بپرهیزند، و به صورت عقلانی عزاداری شود.[51]یعنی عزادارى به صورتى باشد كه باعث هتك دين و مقدّسات نشود.و منجر به جراحت و خونريزى نشود.[52]
با این تفاسیر اهدای خون و سنت حسنۀ«نذر خون» به ویژه در ایام محرم و صفر، با توجه به اهمیت و حساسیت نجات جان انسانها، از مهمترین خدمات در جامعه اسلامی است و [53] کسانی که از طریق اهدای خون جان انسانی را نجات می‌دهند در واقع به یکی از توصیه‌های اسلام عمل کرده‌اند.[54]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
[1] پيام قرآن ؛ ج2 ؛ ص448.
[2] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج7 ؛ ص449.
[3] پاسخ به پرسشهاى مذهبى ؛ ص262.
[4] پاسخ به پرسشهاى مذهبى، ص 263.
[5] اهداف قيام حسينى ؛ ص32.
[6] همان ؛ ص43.
[7] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛24/11/1386.
[8] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج13 ؛ ص32.
[9] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛24/11/1386.
[10] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛10/9/1389.
[11] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛24/11/1386.
[12] پنجاه درس اصول عقائد براى جوانان ؛ ص227.
[13] همان.
[14] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیر و جمعی از کارکنان سازمان انتقال خون استان قم؛23/4/1393.
[15] خطوط اقتصاد اسلامى ؛ ص129.
[16] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج10 ؛ ص442.
[17] همان.
[18] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیر و جمعی از کارکنان سازمان انتقال خون استان قم؛23/4/1393.
[19] همان.
[20] همان.
[21] همان.
[22] تفسير نمونه ؛ ج21 ؛ ص405.
[23] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیر و جمعی از کارکنان سازمان انتقال خون استان قم؛23/4/1393.
[24] همان.
[25] همان.
[26] همان.
[27] سوره مائده، آيه 32.
[28] اسلام در يك نگاه ؛ ص80.
[29] همان.
[30] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیر و جمعی از کارکنان سازمان انتقال خون استان قم؛23/4/1393.
[31] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ http://www.eshia.ir.
[32] احكام پزشكى ؛ ص136.
[33] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیر و جمعی از کارکنان سازمان انتقال خون استان قم؛23/4/1393.
[34] تفسير نمونه ؛ ج4 ؛ ص355.
[35] سوره مائده، آيه 32.
[36] تفسير نمونه، ج4، ص 356.
[37] سوگندهاى پر بار قرآن ؛ ص166.
[38] عاشورا ريشهها، انگيزهها، رويدادها، پيامدها ؛ ص86.
[39] همان.
[40] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛1/9/1394؛ makarem.ir.
[41] همان.
[42] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقين) ؛ ج1 ؛ ص231.
[43] زيارت اربعين تنها در مورد امام حسين عليه السلام وارد شده، و براى ساير معصومين عليهم السلام زيارت اربعين وجود ندارد. مطابق آنچه كه در تهذيب الاحكام شيخ طوسى، ج 6، ص 52، ح 37 آمده اين زيارت از امام حسن عسكرى عليه السلام نقل شده است.
[44] اهداف قيام حسينى ؛ ص73.
[45] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیر و جمعی از کارکنان سازمان انتقال خون استان قم؛23/4/1393.
[46] همان.
[47] همان.
[48] همان.
[49] انوار هدايت، مجموعه مباحث اخلاقى ؛ ص414.
[50] احكام عزادارى ؛ ص54.
[51] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛7/7/1395.
[52] احكام عزادارى ؛ ص53.
[53] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیر و جمعی از کارکنان سازمان انتقال خون استان قم؛23/4/1393.
[54] همان.
