مسأله امر به معروف و نهى از منكر كه نوعى نظارت عمومى بر كل جامعه به وسيله كل جامعه است حاکی از مسؤوليت متقابل براى همه افراد در برابر هرگونه مفسده اجتماعى... است که از جمله نقاط درخشان آيين اسلام به شمار می آید .[1]،[2]
اینچنین است که اهمیت امر به معروف و نهی از منکر ، در سطح جامعه و در میان افکار عمومی و مسئولان در حال افزایش است.[3]
در این بین اهتمام روز افزون به مسائل مربوط به آمران به معروف و ناهیان از منکر از جمله مسائل کلیدی است که باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.[4]
البته آمران به معروف و ناهیان از منکر نیز باید با قدرت و جدیت کارها را دنبال کرده و در گسترش مباحث دینی و اسلامی در جامعه بکوشند.[5]
جایگاه و اهمیت امر به معروف و نهی از منکر
بی شک امر به معروف و نهى از منكر، اساس و پايه نظام یک جامعه و پاكى و قداست و ترقّى و پيشرفت آن است. در جامعه اى كه امر به معروف و نهى از منكر بميرد،[6]فرار از زير بار مسئوليّت ها به صورت گسترده نمايان مى گردد؛ انواع گناهان و معاصى در هر كوى و برزن آشكار مى شود و جامعه در لجنزار فساد و گناه غوطه ور مى گردد.[7]
لذا معروف و نهى از منكر از همه وظايف دينى مهم تر است.[8] اهمّيت امر به معروف و نهى از منكر به قدرى است كه از فروع مهمّ اسلامى شناخته شده است[9]
از این رو علاوه بر آيات فراوان قرآن مجيد، احاديث بسيارى در منابع معتبر اسلامى [10]درباره اهمّيّت اين دو وظيفه بزرگ اجتماعى آمده است كه در آنها به خطرها و عواقب شومى كه بر اثر ترك اين دو وظيفه در جامعه به وجود مى آيد اشاره شده است[11]
در این زمینه حضرت علی (ع) در روایتی فرمودند که امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید و اگر این موضوع را ترک کردید، قطعاً فساد و بی‌بندوباری در جامعه به سراغ شما می‌آید و به مشکلات عظیمی خواهید رسید.[12]
هم چنین دفع ضرر محتمل، توجه به تاریخ، متوجه کردن اوضاع روز و ترساندن افراد خاطی نسبت به تبعات و پیامدهای انجام کارهای ناصحیح به گونه ای است که گاهی یک نفر می‌تواند به وسیله امر به معروف و نهی از منکر مملکتی را نجات دهد.[13]
اینچنین است که اين دو وظيفه كه در فقه اسلام به نام «امر به معروف» و «نهى از منكر» معروف است، همه مسلمانان را ملزم مى كند كه بر وضع اجتماع خود نظارت صحيح و دائمى داشته باشند و اگر كسى از راه حق و عدالت منحرف گرديد به راه راست دعوت كنند، و اگر مرتكب خلاف، گناه، يا تجاوزى شد از آن كار باز دارند.[14]
آمران به معروف و منادیان عدالت؛ هم ردیف انبیاء
در قرآن کریم آمده است:« إِنَّ الَّذِينَ يَكْفُرُونَ بِآياتِ اللَّهِ وَ يَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ حَقٍّ وَ يَقْتُلُونَ الَّذِينَ يَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِيمٍ ؛[15] كسانى كه نسبت به آيات خدا كفر مى ورزند و پيامبران را بناحق مى كشند، و (نيز) مردمى را كه امر به عدالت مى كنند به قتل مى رسانند، به كيفر دردناك (الهى) بشارت ده!»[16]
البته اين اعمال، بيشتر روش يهود بود كه امروز نيز در اشكال ديگرى ادامه دارد، ولى اين مانع از آن نخواهد بود كه مفهوم آيه عموميت داشته باشد.[17]
در این فراز قرآنی، آمران به عدالت و دعوت كنندگان به معروف و حق در رديف پيامبران شمرده شده اند و كفر به خداوند و كشتن پيامبران و كشتن اينگونه افراد در يك سطح قرار گرفته است و اين نهايت اهتمام اسلام را به مساله بسط عدالت در اجتماع روشن مى سازد.[18]
لزوم اجرای قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر
چقدر مایه تاسف است مساله امر به معروف و نهی از منکر در اصل ۸ قانون اساسی آمده است اما اجرای آن متوقف گردیده است درحالیکه در قران کریم صالحان کسانی هستند که نظارت عام بر جامعه دارند و امر به معروف و نهی از منکر می کنند.[19]
حال در جمهوری اسلامی قانون امر به معروف و نهی از منکر در مجلس تصویب شد و شورای نگهبان آن را تایید کرد و در مقام اجرا بعضی از مسؤولان اما و اگرهایی دارند؛ امیدوارم اگر مشکلی دارند حل کنند و قانون امر به معروف و نهی از منکر را در جمهوری اسلامی اجرا کنند.[20]
شکی نیست که امر به معروف و نهی از منکر باید با اجرای قانون از مظلومیت بیرون بیاید، اگر تصویب قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر در سال های اخیر به اجرا درآمد به خاطر تاکید مراجع تقلید بود.[21]
حالا که این قانون تصویب شده است امیدوارم مراحل اجرایی خود را طی کرده[22] و در جامعه اجرا شود [23]تا باعث تغییر چهره اجتماع گردد.[24]
اصلاح ذهنیت های نادرست در گرو احیاء فریضۀ امر به معروف و نهی از منکر
گفتنی است دشمنان برای این که این فریضه مهم امر و نهی را سبک جلوه دهند همواره در تبلیغ سوء علیه امر به معروف و نهی از منکر تلاش کرده‌اند آن را نوعی خشونت قلمداد می‌کنند، در صورتی که امر به معروف خشونت نیست، بلکه محبت است[25]و اگر این مسائل در جامعه بیان و فرهنگ سازی شود، به طور قطع همه عاشق و شیفته آن خواهند شد.[26]
حقیقت آن است که امر به معروف در جامعه مظلوم واقع شده است[27] و پیش از این باید به فکر احیاء این دو فریضه می افتادیم.[28]البته برخی ذهنیت های نادرست نسبت به اجرای امربه معروف به خاطر افراط کاری برخی افراد و سم پاشی دشمنان نسبت به این فریضه مهم است.[29]
ضرورت حمایت قاطعانه دستگاه قضا از آمران به معروف و ناهیان از منکر
بی شک قوه قضاییه باید از آمران به معروف وناهیان ازمنکر حمایت کند و در برخورد با عاملان مجروحیت و شهادت آمران به معروف و ناهیان از منکر تساهل و تسامح نکند[30]
اینجانب با رئیس قوه قضائیه این موضوع را مطرح کردم که اگر قضیه شهدا و مضروبان امر به معروف و نهی از منکر را جدی نگیرید هم قوه قضائیه زیر سوال می‌رود و هم این فریضل مهم کمرنگ می‌شود و ایشان هم گفته است که قوه قضائیه در این کار جدی است.[31]
لذا تشکیلات قضایی باید این مسئله را جدی بگیرد، دستگاه قضایی پرونده‌های آمران به معروف و ناهیان از منکر را خارج از نوبت رسیدگی کند،[32]نه این که چند سال از آن بگذرد.[33]
اشد مجازات برای متعدیان به آمران به معروف و ناهیان از منکر
مسلم است كه در همه كارهاى اجتماعى مخصوصا در برنامه امر به معروف و نهى از منكر، مشكلات فراوانى وجود دارد، و سود پرستان سلطه جو، و گنهكاران آلوده و خودخواه، به آسانى تسليم نمى شوند، و حتى در مقام اذيت و آزار، و متهم ساختن آمران به معروف و ناهيان از منكر بر مى آيند كه بدون صبر و استقامت و شكيبايى هرگز نمى توان بر اين مشكلات پيروز شد.[34]
بنابراین در زمینۀ احیاء این فریضه الهی ، کار به جایی نرسد که آمران به معروف و ناهیان از منکر مورد ضرب و شتم قرار گیرند.[35] متأسفانه در سال های اخیر کار به جایی رسیده است که اوباش، آمران به معروف و ناهیان از منکر را مورد ضرب و شتم قرار داده اند چرا؟ چون کار از بالا خراب شده است، وقتی کار از بالا خراب شود و مسئولان به امر به معروف و نهی از منکر دهن کجی کنند، نتیجه این می‌شود. [36]
حال آنکه خداوند در قرآن کریم[37] می فرماید:«الَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الأرْضِ أَقَامُوا الصَّلاةَ وَآتَوُا الزَّکَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الأمُورِ؛ همان کسانی که هر گاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم، نماز را برپا می‌دارند، و زکات می‌دهند، و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند، و پایان همه کارها از آن خداست!». یعنی شکرانه نظام جمهوری اسلامی اقامه صلاة و ایتای زکات و امر به معروف و نهی از منکر است. اگر در حکومت اسلامی امر و نهی نشود و آمران به معروف و ناهیان از منکر را کتک بزنند، در زمان طاغوت می توان امر به معروف و نهی از منکر کرد؟.[38]
اینچنین است که قرآن «قتل آمران به عدل و داد» را در رديف كفر نسبت به خدا و قتل پيامبران دانسته است. [39]لذا همه انتظار دارند قوه قضاییه در اسرع وقت قاتل یا قاتلان و ضاربان آمران به معروف و نهی از منکر را به سزای خود برسانند و هیچ‌گونه تسامح و تساهل روا ندارد.[40]
بی شک این گونه افراد که آمران به معروف و ناهیان از منکر را مورد ضرب و جرح قرار داده و می‌دهند باید در اسرع وقت به اشد مجازات برسند تا مردم هم نتیجه آن را ببینند.[41]
لزوم فرهنگ سازی جامعه بر مبنای ایجاد پژوهشکده امربه معروف در حوزه
در عصر و زمان ما هم مزرعه دين نيازمند آبيارى به وسيله امر به معروف و آفت زدايى با نهى از منكر است و اگر از اين دو اصل مهم غفلت شود، خطرات و آفات جامعه اسلامى را با هجوم فرهنگ ضدّ دينى غرب تهديد خواهد كرد.[42]
از این رو حقیقت امر به معروف و نهی از منکر برای جامعه یک ضرورت است ؛ اگر چه هنوز به عنوان فرهنگ جای نیفتاده است.[43]
در این بین امر به معروف و نهی از منکر هم فردی و هم همگانی است و در همایش ها باید این دو معنا برای مردم به صورت بیان جزئیات آن مشخص شود.[44]
لذا باید با تاسیس پژوهشکده ای در حوزه علمیه، طلاب و فضلا درباره امر به معروف و نهی از منکر کار علمی انجام دهند.[45]
سخن آخر
در خاتمه باید گفت آمران به معروف و ناهیان از منکر مجاهدان فی سبیل الله هستند[46]، شهدای امر به معروف و نهی از منکر؛ شهدای راه حق و خداهستند؛ امیدواریم این امر فصلی تازه را در اهمیت یافتن و احیای امر به معروف و نهی از منکر بگشاید.[47]
لذا به آمران به معروف و ناهیان از منکر توصیه می کنم در کار خود محکم باشید و بدانید که کار شما بسیار ارزش دارد و این خط مستقیمی که در پیش گرفته‌اید قطعا به نتیجه مطلوبی خواهید رسید.[48]
البته همگان وظیفه داریم تا مقدمات احیاء این فریضه الهی را فراهم سازیم البته مردم هم نباید بی تفاوت باشند بلکه حمایت آنها لازم است.[49]
پروردگارا! به ما توفيق تسليم كامل در برابر تمام فرامين خودت را عنايت فرما و ما را در انجام فريضه مهم و مقدّس امر به معروف و نهى از منكر، آن گونه كه اسلام مى گويد، موفّق بدار.[50]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
[1] سوره آل عمران؛ آيات 104 - 110 و آيات ديگر.
[2] پيام قرآن ؛ ج 8 ؛ ص382.
[3] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در جمع خانواده طلبه ناهی از منکر، شهید خلیلی؛19/1/1393.
[4] همان.
[5] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار جمعی از آمران به معروف؛31/2/1394.
[6] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 6 ؛ ص144.
[7] همان؛ص 145.
[8] اهداف قيام حسينى ؛ ص38.
[9] اسلام در يك نگاه ؛ ص83.
[10] انوار هدايت، مجموعه مباحث اخلاقى ؛ ص37.
[11] همان؛ ص 38.
[12] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار جمعی از آمران به معروف؛31/2/1394.
[13] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ مدرسۀ علمیۀ امام کاظم(ع)؛ 16/4/1394.
[14] اسلام در يك نگاه ؛ ص82.
[15] سورۀ آل عمران؛ آیۀ21.
[16] تفسير نمونه ؛ ج 2 ؛ ص478.
[17] همان؛ ص 479.
[18] همان.
[19] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛.همایش دکترین مهدویت؛1/3/1395.
[20] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ مدرسۀ علمیۀ امام کاظم(ع)؛ 16/4/1394.
[21] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی دردیدار اعضای ستاد امر به معروف و نهی از منکر خراسان رضوی؛30/7/1395.
[22] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ مدرسۀ علمیۀ امام کاظم(ع)؛ 16/4/1394.
[23] همان.
[24] همان.
[25] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار جمعی از آمران به معروف؛31/2/1394.
[26] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی دردیدار اعضای ستاد امر به معروف و نهی از منکر خراسان رضوی؛30/7/1395.
[27] همان.
[28] همان.
[29] همان.
[30] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در جمع خانواده طلبه ناهی از منکر، شهید خلیلی؛19/1/1393.
[31] همان.
[32] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛20/1/1393.
[33] همان.
[34] تفسير نمونه ؛ ج 17 ؛ ص53.
[35] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛درس تفسیر؛ شبستان امام خمینی(ره)؛ حرم حضرت معصومه(س)؛7/5/1392.
[36] همان.
[37] سورۀ حج؛ آیۀ41.
[38] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛درس تفسیر؛ شبستان امام خمینی(ره)؛ حرم حضرت معصومه(س)؛7/5/1392.
[39] قرآن و آخرين پيامبر : تجزيه و تحليل مستدل و گسترده اى درباره عظمت و اعجاز قرآن از دريچه هاى گوناگون ؛ ص265.
[40] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛15/1/1393.
[41] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛20/1/1393.
[42] اهداف قيام حسينى ؛ ص44.
[43] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی دردیدار اعضای ستاد امر به معروف و نهی از منکر خراسان رضوی؛30/7/1395.
[44] همان.
[45] همان.
[46] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در جمع خانواده طلبه ناهی از منکر، شهید خلیلی؛19/1/1393.
[47] همان.
[48] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار جمعی از آمران به معروف؛31/2/1394.
[49] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در جمع خانواده طلبه ناهی از منکر، شهید خلیلی؛19/1/1393.
[50] آيات ولايت در قرآن ؛ ص.130
