ماه شعبان یکى از عزیزترین ماه هاى اسلامى و یادآور خاطره هاى بزرگ به ویژه میلاد فرخنده حضرت بقیة الله الأعظم علیه السلام در نیمه شعبان است که فضاى این ماه را به بوى ولایت عطرآگین ساخته است.[1] لذا مردم مسلمان در شب پانزدهم شعبان، خود را برای برگزاری جشنهاى با شکوه آماده کرده اند[2].
لیکن در کنار این مسئله و با توجه به اینکه انجام بسیارى از اعمال و عبادات در شب و روز نیمه شعبان براى تحصیل بعضى از آثار و برکات چون آمرزش گناهان و نجات از مشکلات خوانده می شود، لذا شایسته است بخشى از أهم آن اعمال که بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد در این نگاشته مورد توجه قرار گیرد.[3]
فضیلت نیمه شعبان
شب نیمه شعبان، شبی هم پای شب قدر
این شب، شب بسیار مبارکى است؛ از امام صادق علیه السلام روایت شده است که از امام محمد باقر علیه السلام از فضیلت شب نیمه شعبان سؤال شد، فرمود: آن شب، بعد از شب قدر بافضیلتترین شبهاى سال است. در این شب، خداوند به بندگانش فضل خود را عطا می فرماید و به کرم خویش، آنان را می آمرزد؛ در این شب، براى تقرب به خداوند سعى و کوشش نمایید! زیرا این شب، شبى است که خداوند به ذات مقدس خود قسم یاد کرده است که نیازمندى را دست خالى برنگرداند، مادامى که معصیت و گناهى را نخواهد و شبى است که خداى متعال آن را براى ما اهلالبیت علیهم السلام قرار داد، آنگونه که شب قدر را براى پیامبر ما قرار داد. پس در دعا و ثناى الهى در این شب کوشش کنید.[4]،[5]
شب نیمه شعبان؛ شب میلاد موعود همۀ امت ها و منجی همۀ ملت ها
از جمله برکات این شب این است که ولادت با سعادت منجى عالم بشریت، مهدى موعود، امام زمان- عجل الله تعالى فرجه الشریف در سحر این شب در سال 255، در «سُرّ من رأى» (سامرّا) واقع شد، و بر شرافت این شب افزود.[6]
فضیلت و اعمال شب نیمه شعبان
بدیهی است شب نیمه شعبان، بر سایر ایام و لیالى امتیاز دارد[7] لذا براى این شب چند عمل است:[8]
غسل در شب نیمه شعبان
اول: غسل است که طبق روایتى از امام صادق علیه السلام سبب تخفیف گناهان است.[9]،[10]
دعای پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم در شب نیمه شعبان
در دعاى رسول اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم در اعمال شب نیمه شعبان می خوانیم: «اللهم أمتعنا بأسماعنا و أبصارنا و قوتنا ما أحییتنا و اجعله الوارث منا؛ خداوندا نعمت گوش و چشم و قوت جسم و جان ما را تا زمانى که زنده ایم بر ما ارزانى دار و آنها را وارث ما قرار ده».[11]،[12]
فضیلت و اعمال احیای شب نیمه شعبان
احیاى شب نیمه شعبان، به نماز و دعا و استغفار بسیار حائز اهمیت است. در روایتى که حضرت امیر مؤمنان علیه السلام از رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم نقل می کند آمده است: «هنگامى که شب نیمه شعبان فرا می رسد آن را به عبادت به سر برید و روزش را روزه بدارید، زیرا از اول تا آخر این شب، از جانب خداوند ندا می آید: آیا استغفار کننده اى هست که از گناهان خویش آمرزش طلبد، تا گناهان او را بیامرزم؟ آیا کسى هست که طلب روزى کند و من روزى او را وسعت بخشم؟».[13]،[14] همچنین در روایتى آمده است که جبرئیل به رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم گفت: هر کس این شب را به تسبیح و تکبیر و دعا و نماز و استغفار و ... احیا بدارد، خداوند گناهانش را می آمرزد، و جایگاه و منزل او بهشت خواهد بود ...اى محمد! این شب را احیا بدار، و به امتت فرمان ده آن را احیا دارند.[15]
جبرئیل پس از بیان فضایل دیگرى براى این شب، در پایان گفت: محروم واقعى کسى است که از خیر و برکت این شب محروم باشد![16] از امام زین العابدین علیه السلام نیز احیاى این شب نقل شده است.[17]،[18]
همچنین در روایتى از رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم نقل شده است که هر کس این شب را احیا بدارد، در آن روز که قلب ها می میرد، قلبش نخواهد مرد.[19]،[20]
در فرازی دیگر در این زمینه، «شیخ طوسى» در «مصباح المتهجد» از امام صادق علیه السلام از جدش از امیر مؤمنان على علیه السلام نقل کرده است که آن حضرت دوست داشت که در چهار شب از شبهاى سال، فارغ از هر چیز، به عبادت بپردازد: شب اول ماه رجب، شب نیمه شعبان، شب عید فطر و شب عید قربان.[21] ،[22]
زیارت امام حسین علیه السلام؛ افضل اعمال شب نیمه شعبان
زیارت امام حسین علیه السلام در شب نیمه شعبان از افضل اعمال است، و باعث آمرزش گناهان است.[23] در فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام در این شب روایات متعددى نقل شده است از جمله:[24]
به سند معتبر از امام صادق علیه السلام نقل شده است که: «هر کس قبر امام حسین علیه السلام را در یکى از سه شب زیارت کند گناهان او آمرزیده می شود»، راوى عرض می کند: فدایت شوم آن سه شب کدام است؟ فرمود: «شب عید فطر، شب عید قربان و شب نیمه شعبان».[25] همچنین از آن حضرت روایت شده که: «هر کس آن حضرت را در یکى از سه شب نیمه شعبان، عید فطر و عرفه زیارت کند هزار حاجت از حوایج دنیا و آخرت براى او برآورده می شود».[26]،[27]
در فراز دیگر در این زمینه، ابوبصیر از امام صادق علیه السلام روایت کرده است: هر کس دوست دارد یکصد و بیست و چهار هزار پیامبر با او مصافحه کند، در نیمه شعبان، قبر حسین علیه السلام را زیارت کند؛ زیرا ارواح پیامبران در این شب به اذن خداوند به زیارت آن حضرت می روند!.[28] ،[29]
در روایت دیگرى امام صادق علیه السلام فرمود: وقتى که نیمه شعبان می شود از افق اعلى (از جانب خداوند) به زائر امام حسین علیه السلام ندا می دهند که، اکنون با گناهان آمرزیده برگرد، پاداش تو به عهده پروردگارت و پیامبر خداست![30] حداقل زیارت آن حضرت آن است که انسان آن شب، بر روى بام خانه و یا فضاى باز دیگرى برود و به سمت راست و چپ آسمان نگاه کند، آنگاه به بالاى سر نظر افکند و با انگشت به سمت راست قبله اشاره کند و بگوید: «السلام علیک یا أبا عبد الله، السلام علیک یابن رسول الله، السلام علیک و رحمة الله و برکاته».[31]،[32]
از محمد بن ابىنصر نیز نقل شده است که از امام رضا علیه السلام سؤال کردم: «در چه ماهى زیارت امام حسین علیه السلام بهتر است؟» فرمود: «در نیمه رجب و نیمه شعبان».[33] ،[34]
دعایی به منزله زیارت امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف
هم چنین خواندن این دعا که جناب «سید بن طاووس» و «شیخ طوسى» آن را نقل کرده اند و به منزله زیارت امام زمان علیه السلام است مورد تأکید قرار گرفته است:«اللهم بحق لیلتنا هذه ومولودها وحجتک، وموعودها التى قرنت الى فضلها فضلا...؛ خدایا به حق این شب و مولود آن و حجتت و شب وعده داده شده اى که بر فضلش فضیلتى همراه نمودى...».[35]،[36]
دعای کمیل را در شب نیمه شعبان فراموش نکنیم
دعاى کمیل[37]از جمله دعاهاى معروف و مشهور و پربرکت است و داراى محتوا و مضامین عالى و انسانساز می باشد، و راه بندگى و عبودیت، توبه و انابه و کسب نورانیت دل را به انسان می آموزد. اگر انسان با توجه به معانى بلندش، آن را بخواند و در تک تک جملاتش تأمل کند، بىتردید در روح و جانش اثر می کند و انقلابى در او ایجاد می نماید. مطابق روایتى که «سید بن طاووس» نقل می کند، حضرت امیر مؤمنان علیه السلام به کمیل بن زیاد فرمود: این دعاى حضرت خضر است، اگر آن را یاد گرفتى، در هر شب جمعه و یا ماهى یک بار و یا لااقل در هر سال یک مرتبه و حتى در تمام عمرت یک بار آن را بخوان که براى کفایت از شر دشمنان و کسب روزى و آمرزش گناهان مفید خواهد بود.[38] مرحوم «کفعمى» در «مصباح» از کمیل بن زیاد نقل می کند که دیدم حضرت امیر مؤمنان علیه السلام این دعا را در شب نیمه شعبان در سجده خواند.[39]،[40]
بهترین ذکر در شب نیمه شعبان برای حصول حاجت
شایسته است منتظران آن حضرت در این شب صد مرتبه بگویند: سبحان الله، و صد مرتبه بگویند: الحمد لله، و صد مرتبه بگویند: الله اکبر و نیز صد مرتبه بگویند: لا إله إلا الله، که طبق روایتى از امام باقر علیه السلام هرکس چنین کند، خداوند گناهان گذشته او را بیامرزد و حاجتهاى دنیوى و اخروى او را برآورده سازد.[41]،[42]
بهترین دعا در شب نیمه شعبان چیست؟
مرحوم «شیخ طوسى» از «ابویحیى» روایتى را نقل می کند که می گوید: به مولایم امام صادق علیه السلام عرض کردم: بهترین دعا، در این شب کدام است؟ فرمود: وقتى که نماز عشا را بجا آوردى، دو رکعت نماز بگزار و در رکعت اول سوره «حمد» و سوره «قل یا ایها الکافرون» و در رکعت دوم، سوره «حمد» و سوره «توحید» را بخوان؛ پس از نماز، سى و سه مرتبه بگو: سبحان الله سى و سه مرتبه الحمد لله و سى و چهار مرتبه الله اکبر. آنگاه بگو:[43]«یا من الیه ملجأ العباد فى المهمات، والیه یفزع الخلق فى الملمات...؛اى پناه بندگان در گرفتاریها که بندگان در مشکلات به او پناهنده شوند...».[44]،[45]
سپس به سجده می روى و بیست مرتبه می گویى؛ یا ربّ، و هفت مرتبه یا الله، و هفت مرتبه لا حول ولا قوة الا بالله و ده مرتبه ما شآء الله و ده مرتبه لا قوة الا بالله. آنگاه صلوات می فرستى بر پیغمبر و آل او علیهم السلام و از خدا حاجت خود را می طلبى؛ به خدا سوگند! اگر کسى با انجام این عمل، از خدا حاجت بطلبد، هرچند بسیار فراوان باشد خداوند آن را به کرم و فضل گسترده اش برآورده می سازد.[46]،[47]
سخن آخر
در خاتمه، باید بکوشیم تا در سلک یارانش در آییم، به تشریفات عید میلادش قناعت نکنیم و به کارهایی بیندیشیم که ما را با برنامه‌های او هماهنگ می‌سازد، از آمیختن مراسم میلاد مبارکش با خرافات و کارهای وهن‌آور بپرهیزیم و برای تعجیل ظهورش هر چه بیشتر دعا کنیم.[48]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
[1] کلیات مفاتیح نوین، ص666.
[2] تفسیر نمونه، ج13، ص524.
[3] کلیات مفاتیح نوین، ص31.
[4] مصباح المتهجد، ص 831 / اقبال، ص 695.
[5] کلیات مفاتیح نوین، ص681.
[6] همان.
[7] عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها، ص635.
[8] کلیات مفاتیح نوین، ص681.
[9] مصباح المتهجد، ص 853 و زاد المعاد، ص 59.
[10] کلیات مفاتیح نوین، ص681.
[11] بحار الانوار، ج 95، ص 413، دعاى شب نیمه شعبان.
[12] پیام امام امیر المومنین علیه السلام، ج8، ص229.
[13] بحارالانوار، ج 95، ص 415 و اقبال، ص 701.
[14] کلیات مفاتیح نوین، ص681.
[15] همان.
[16] اقبال، ص 699.
[17] زاد المعاد، ص 64.
[18] کلیات مفاتیح نوین، ص681.
[19] اقبال، ص 718.
[20] کلیات مفاتیح نوین، ص681.
[21] مصباح المتهجد، ص 798.
[22] کلیات مفاتیح نوین، ص638.
[23] مصباح المتهجد، ص 830.
[24] کلیات مفاتیح نوین، ص682.
[25] کامل الزیارات، باب 72، ص180، ح6.
[26] همان مدرک، ح 7.
[27] کلیات مفاتیح نوین، ص416.
[28] مصباح المتهجد، ص 830/ اقبال، ص710.
[29] کلیات مفاتیح نوین، ص682.
[30] اقبال، ص710.
[31] زاد المعاد، ص 60.
[32] کلیات مفاتیح نوین، ص682.
[33] اقبال، ص 657.
[34] کلیات مفاتیح نوین، ص644.
[35] اقبال، ص 705/ مصباح المتهجد، ص 842( با اندکى تفاوت).
[36] ر.ک:کلیات مفاتیح نوین، ص683.
[37] کمیل بن زیاد نخعى،که دعاى کمیل به نام او معروف است- از یاران خاص امیر مؤمنان على علیه السلام به شمار می آید. شیخ مفید رحمه الله او را از پیشگامان در محبت به على علیه السلام و مقربان آن حضرت دانسته است، وى از سوى امیر مؤمنان علیه السلام به زمامدارى منطقه« هیت» منصوب شد. در نهجالبلاغه سفارشهایى از امیر مؤمنان به وى نقل شده است که بسیار ارزنده و پرمحتواست. کمیل بن زیاد، به خاطر تشیع و وفادارى به امیر مؤمنان علیه السلام- همان گونه که مولایش به وى خبر داده بود- به دست حجاج خونخوار به شهادت رسید.(شرح نهج البلاغه ابن ابىالحدید، ج 17، ص 149، شرح نهج البلاغه علامه خویى، ج21، ص 219، و معجم رجال الحدیث، ج 15، ص132).
[38] اقبال سید بن طاووس، ص 706.
[39] مصباح کفعمى، ص 555.
[40] کلیات مفاتیح نوین، ص98.
[41] اقبال، ص 695 / بحارالانوار، ج 95، ص409.
[42] کلیات مفاتیح نوین، ص685.
[43] همان.
[44] ر.ک:مصباح المتهجد، ص 831 / بحارالانوار، ج 95، ص 409( با اندکى تفاوت).
[45] کلیات مفاتیح نوین، ص685.
[46] مصباح المتهجد، ص 831 / بحارالانوار، ج 95، ص 409( با اندکى تفاوت).
[47] کلیات مفاتیح نوین، ص685.
[48] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛27/6/1384.
