سیری در ماهیت و آثار عید نوروز از منظر معظم له

احترام به آداب و رسوم نيك پيشين [1] حاکی از این مسألۀ مهم و کلیدی است كه می توان در آداب و رسوم معقول يكديگر، شركت کرد و از اين طريق به جلب محبت ديگران كمك نمود،[2] و از آنجا که ما در برابر آداب و رسوم نياكان بايد اهل تفكر و تشخيص و منطق باشيم [3] لذا بهره گیری از آداب و رسوم سازنده، عاملى است براى حركت تكاملى جوامع در جنبه های متعدد معنوی و مادی که از نسلی به نسل دیگر انتقال می یابد.[4]
تأملی در ماهیت عید نوروز
بی تردید  نباید در مقابل سنت هایی که از پدران یا اجداد ما به ما می رسد تسلیم محض باشیم بلکه باید سنت های خوب را بپذیریم و سنت های غلط را رها کنیم. رسول خدا (ص) خود سنت ها را سه قسم کرد؛ سنت های خوب که مطابق عقل و مصالح بود را پذیرفت. سنت های بد از قبیل زنده به گور کردن دختران، ارث ندادن به دختران و موارد دیگر را به کلی حذف کرد. سنت های معیوب را نیز اصلاح کرد. مثلا در مورد شوم بودن زن فرمود: زن شوم کسی است که مهرش زیاد و پرخرج باشد و الا همه سعادتمند از مادر متولد می شوند.[5]
حال با این تفاسیر باید گفت در مراسم عید نوروز سنت های خوب و بد وجود دارد؛[6] مراسمی وجود دارد که ممدوح و مواردی هم مذموم و گاه مراسمی در آن است که نه ممدوح است و نه مذموم[7].
آیا نوروز در دین مبین اسلام وارد شده است ؟
در مورد عید نوروز سه نظریۀ مختلف وجود دارد:
1. بعضی ها خواسته اند به نوروز آب و رنگ روایی بدهند[8] لذا گفتند نوروز عیدی است مذهبی، اسلامی که روایاتی در مورد آن وارد شده است و به تمام معنا باید آن را پذیرفت.[9]
اما حقیقت این است که در احادیث اسلامی، اگرچه روایاتی در مورد نوروز وارد شده است ولی به گونه ای نیست که نوروز را به عنوان یک عید اسلامی معرفی کند ، به تعبیر دیگر روایاتی که نوروز را عیدی مذهبی بداند در دست نیست[10]؛ ما مدارک معتبری نداریم[11] و اسناد آنها محلّ بحث است[12] ؛  حال چه  اصراری داریم که همه چیز را به پای دین ببندیم، احترام به اموات، تکریم، محبت، صله رحم و دیگر مسائل عمومات دین مبین اسلام را شامل می شود و حتما نباید روایت خاصی در آن وارد شده باشد.[13]
آئین نوروز ؛ مشتمل بر آثار و برکات فراوان
2. بعضی می گویندآئین نوروز بدعت و خلاف شرع است و باید به کلی با آن مخالفت کرد؛[14]حال آنکه مخالفت با آئین نوروز غیر قابل قبول است ؛ مخصوصاً که نوروز دارای آثار مثبت قابل ملاحظه ای است[15].
عید نوروز؛آئین ملی؛ رسم عرفی
  3. نظریه ی سوم این است که عید نوروز، رسمی است ملی و نه اسلامی ، دارای خوبی ها و آسیب هایی که باید خوبی های آن را گرفت و بدی ها را کنار گذاشت. خداوند نیز در قرآن می فرماید:«الَّذينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَه ُ أُولئِكَ الَّذينَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِكَ هُمْ أُولُوا الْأَلْباب؛ كساني كه سخنان را مي شنوند و از نيكوترين آنها پيروي مي كنند، آنها كساني هستند كه خدا هدايتشان كرده، و آنها خردمندانند».[16]  
 این آیه فقط در خصوص اقوال نیست بلکه در اعمال هم باید همین گونه عمل کرد. طبیعت دنیا این است که در کنار گل ها خارهایی وجود دارد. انسان عاقل باید گل ها را بچیند و خارها را کنار بگذارد. کسانی که برای چیدن گل هجوم می آورند و دست خود را به خار زده زخمی می کنند انسان عاقلی نیستند.[17]
لذا بهتر آن است که بگوییم ما مجبور نيستيم نوروز را يك روز مذهبى قلمداد كنيم  بلكه يك روز ملّى و یک عید طبیعی است؛[18] عید نوروز حاکی از خوش ذوقی ایرانیان است که آغاز بهار را جشن می گیرند[19]واسلام با مناسبت هاى  ملّى اگر به صورت معقول انجام شود مشكلى ندارد،[20]زیرا هر ملتی برای خود اعیادی دارد؛ به عنوان نمونه روز پیروزی انقلاب را جشن می گیریم و روز عید می دانیم. روزهایی که موفقیت فوق العاده ای نصیب ملتی می شود به عنوان عیدمعرفی می شود،عید نوروز هم از این باب است. [21] 
در این میان عدّه اى از وهابي­هاى بى سواد اينها را بدعت مى دانند حتى جشن ميلاد پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) را هم بدعت مى دانند و به اين اندازه هم عقلشان نمى رسد كه بدعت شرعى با بدعت عرفى فرق مى كند؛ بدعت شرعى آن است كه چيزى كه از دين نيست جزء دين قرار گیرد. حال آنکه هر عادت و رسم عرفى را نمى توان بدعت دانست؛[22] بله اگر به معنای مذهب باشد بدعت است ولی کسی  این کار نمی کند زیرا کسی نمی گوید که در شرع آمده است که مثلاً در اول سال باید سفره هفت سین گذاشت و یا مناره های بلند برای مساجد درست کرد. بلکه همه ی این موارد از باب مسائل عرفی است و کسی آن را به عهده ی شرع نمی گذارد.[23]
لذا صاحبان اندیشۀ تکفیر نمی دانند که بدعت اگر نوآوری عرفی باشد حرام نیست زیرا مساجد ؛خانه ها، نوع لباس ها و چیز های دیگر از این قبیل در زمان پیغمبر(ص) نبوده است حال کسی می تواند قائل شود که همه ی اینها بدعت است؟[24] از این رو نوروز يك رسم عرفى است و فوايد بسيارى دارد و به خاطر فوايد آن به آن احترام مى گذاريم. [25]
لزوم طرد آسیب ها و خرافات از آئین نوروز
بی شک در ایام نوروز نباید به دنبال خرافات برویم؛ مواردی چون شب چهارشنبه سوری و امثال آن.[26] بلکه این  سری رسوم خرافی باید حذف شود که ثمره ی آن جزء زیان دیدن یک عده چیز دیگری نیست.[27]
نباید فراموش نمود اگر عید جنبه ی خرافی پیدا کند مورد تایید اسلام نیست ولی اگر بر جنبه های اسلامی آن تاکید شود مانند خانه تکانی، دید و بازدیدها، کمک به ارحام و نیازمندان، آشتی کردن ها و شادی و سرور مثبت همه مورد تایید اسلام است ، نه تنها اسلام با آنها مخالف نیست بلکه از آنها طرفداری هم می کند. [28]
عید نوروز و خانه تکانی دل و روح
از نکات و آثار  خوب عید نوروز، خانه تکانی ظاهر و باطن است. هم باید ظاهر خانه را تمیز کنند. هم باید خانه ی دل را تمییز کنند، رذائل اخلاقی را از خود بیرون کنند و سینه ها را از کینه ها بشویند.[29] در این ایام باید دل ها را از کینه ها و مسائل بی ارزش خانه تکانی کرد و از مسائلی که مشکل زا ست دوری جست.[30]
لذا انتظار می رود همچنان که  مردم نظافت و خانه تکانی می کنند و آلودگی ها را از خانه بیرون می ریزند. خوب است دل ها نیز از کینه ها، بغض ها، خودبینی ها و موارد منفی دیگر خانه تکانی شود.[31]
آئین نوروز؛جوشش محبت در سایۀ صلۀ رحم
اثر دیگر عید نوروز صله ی رحم است ، چه بسا افرادی که در طول سال همدیگر را نمی دیدند و یا با هم قهر بودند، همدیگر را می بینند و آشتی می کنند. مهربانی ها، دوستی ها و سایر آثار مثبت در افراد افزایش می یابد.[32]
بی شک صله رحم جوشش محبتی است که در دل ها ایجاد می شود. مردم صله ی رحم به جا می آورند و قهرها تبدیل به آشتی می شود. این نکته که همان تألیف قلوب و صله ی رحم و گذشت است مورد توصیه ی اکید اسلام است [33]که در اين ايّام بيشتر است و دوستان و همسايگان و اقوام همديگر را زيارت مى كنند. [34]
اميدوارم همه به هم محبّت كنند و محرومان و بستگان خود را فراموش نكنند و كدورت­ها را فراموش كنند ؛ اگر به يكديگر رحم كنيم، خدا هم به ما رحم مى كند.[35]
رسیدگی به نیازمندان؛ شاخصۀ مهم عید نوروز
از جمله برنامه هاى پسنديده در ايّام نوروز كمك هايى است كه به نام عيدى به نيازمندان مى شود كه تمام اين امور از مسلّمات اسلام است.[36]
کمک کردن به نیازمندان از بزرگترین عبادات است، زیرا از بزرگترین اعمال ادخال سرور در قلوب مؤمنان است ، لذا افرادی هستند که در ایام عید به ضعفای فامیل بدون چشم­داشتی کمک می کنند و دل های آنان را شاد می کنند.[37]
هم چنین در اماکن مختلف و متعدد در آستانۀ عید نوروز، جشن عاطفه ها برگذار می شود و اموالی را از مردم جمع آوری می کنند و در میان محرومان و کسانی که احتیاج دارند تقسیم می کنند. این کار آثار مثبت فراوانی دارد و اسلام با آن موافق است.[38]
عید نوروز؛ فرصتی برای رفع خستگی وتجدید قوا
از جمله آثار ارزشمند عید نوروز می توان به  تجدید قوای جسمی و روحی اشاره کرد.[39] زیرا  انسان خستگی هایی که در طول سال داشته است را کنار می گذارد و برای شروع فعالیت مجدد تجدید قوا می کند. لذا در عید نوروز افراد استراحت می کنند و برای فعالت فکری و جسمی مثبت آماده می شوند.[40]
 در اسلام نیز توصیه شده است که مقداری از زمان خود را برای تفریح قرار دهید؛در حدیث نبوی می خوانیم:«سَاعَةٌ يَخْلُو فِيهَا بِحَظِّ نَفْسِهِ مِنَ الْحَلَالِ فَإِنَّ هَذِهِ السَّاعَةَ عَوْنٌ لِتِلْكَ السَّاعَاتِ[41]؛ در ساعتى نفسش را از حلال بهره مند گرداند که که این تفریح به عنوان یار و کمک برای ساعت کار و عبادت به حساب می آید».[42]
 عید نوروز؛ بهانه ای برای شادزیستن و ادخال سرور
از جمله کارهای ثواب ادخال سرور در قلب مؤمن است[43] لذا در احاديث اسلامى در مورد ادخال سرور در قلب مؤمنان به طور خاص، يا انسان ها به طور عام، روايات زيادى وارد شده است؛[44]از این رو ادخال سرور در قلب انسان نه تنها در سراى ديگر به يارى انسان مى شتابد، بلكه در همين دنيا نيز مأموريت دارد كه در مشكلات، او را يارى كند و مصائب و حوادث تلخ را به شدت از او دور سازد.[45]
حال یکی از آثار مهم عید نوروز این است که مردم مسرور می شوند. در این صورت اگر به گونه ای شود که در قلب همه ی مؤمنان سروری داخل شود یقینا شارع نیز نسبت به آن رضایت دارد.[46]
آیین نوروزی در پرتو خدا گرایی
از جمله برنامه هاى نيك در ايّام  نوروزاين است كه همه در هر جا كه هستند موقع تحويل سال به خدا توجّه دارند و دعا مى خوانند.[47] لذا بسیاری از  مردم در لحظه ی تحویل سال به مراکز  مذهبی می روند و برای سرنوشت خود دعا می کنند. این مسأله چیزی است که انسان هم طرفدار آن است. در دعا از خداوند می خواهیم: حول حالنا الی احسن الحال؛ بگردان حال ما را به نیکوترین حال.[48]
سخن آخر
در خاتمه باید گفت به هر حال مراسم نوروز از قدیم بوده و آثار مثبت فراوان دارد و باید حفظ شود.[49] لذا تمام موارد فوق الذکر پسنديده  و مورد توصیه ی اسلام است به همين جهت ما اصرار داريم كه اين رسوم و عادات محفوظ بماند.[50]
امید است که در آستانه ی سال نو با ادبیات دوستانه و محبت آمیز به هم نزدیک شویم[51] وسال جديد سال خوبى براى تمام مسلمين جهان باشد.[52]
 

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir

[1] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 10 ؛ ص359.
[2] تقيه ؛ ص27.
[3] قهرمان توحيد، شرح و تفسير آيات مربوط به حضرت ابراهيم (ع) ؛ ص85.
[4] پيام قرآن ؛ ج 3 ؛ ص291.
[5] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛سلسله جلسات تفسیر قرآن کریم؛شبستان امام خمینی(ره)؛حرم حضرت معصومه(س)؛12/5/1392.
[6] همان.
[7] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛28/12/1387.
[8] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛26/12/1388.
[9] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛24/12/1390.
[10] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛28/12/1387.
[11] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛26/12/1388.
[12] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛28/12/1386.
[13] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛26/12/1388.
[14] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛24/12/1390.
[15] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛29/12/1391.
[16] سورۀ زمر؛ آیۀ 18.
[17] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛24/12/1390.
[18] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛28/12/1386.
[19] 28 بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛28/12/1387.
[20] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛28/12/1386.
[21] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛29/12/1391.
[22] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛28/12/1386.
[23] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛28/12/1387.
[24] همان.
[25] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛28/12/1386.
[26] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛25/12/1389.
[27] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛سلسله جلسات تفسیر قرآن کریم؛شبستان امام خمینی(ره)؛حرم حضرت معصومه(س)؛12/5/1392.
[28] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛25/12/1389.
[29] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛24/12/1390.
[30] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛26/12/1388.
[31] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛29/12/1391.
[32] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛29/12/1391.
[33] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛24/12/1390.
[34] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛28/12/1386.
[35] همان.
[36] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛28/12/1386.
[37] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛24/12/1390.
[38] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛29/12/1391.
[39] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛29/12/1391.
[40] همان.
[41] بحار الانوار؛ج 12؛ ص 71؛ حدیث 14.
[42] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛24/12/1390.
[43] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛29/12/1391.
[44] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 14 ؛ ص140.
[45] همان.
[46] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛29/12/1391.
[47] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛28/12/1386.
[48] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛24/12/1390.
[49] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛29/12/1391.
[50] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛28/12/1386.
[51] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛26/12/1388.
[52] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛28/12/1386.