انبياء و جنود الهى يعنى مؤمنان در برابر تمام تلاشهاى مستمر و منسجم دشمنان حق توانستند اهداف خود را در دنيا پيش ببرند و پيروان زيادى پيدا كنند و خط مكتبى خود را تداوم بخشند، و در برابر آن همه طوفان قد علم كنند و حتى در دنياى امروز افكار اكثريت مردم جهان را به خود متوجه سازند.[1] از این رو قدرت های استکباری از قيام توده هاى مؤمن در سايه افكار مذهبى و استقبال از شهادت در راه خدا، دائماً هراس دارند.[2]
لذا باید گفت خون شهيد و شهادت او پیام دارد، بلکه بايد با تجزيه و تحليل، حادثه را موشكافى كرده، و پيام را بيرون كشید؛[3] در این میان باید به نهضت حسینی اشاره و تأکید کرد؛ پیام خون امام حسین علیه السلام پيام جهانى و انسانى است که هميشه بعنوان تابلوئى روشن در مسير هر قوم و ملتى متجلى است.[4]
از این رو تعبير به «ثار الله» كه درباره امام حسين علیه السلام آمده است: اشاره به اين است كه خون بها و خونخواهى آن امام بزرگ[5] و پيشواى ستم ناپذيران جهان كه درس غيرت و برگزيدن مرگ در سايه شمشيرها را در برابر ذلت و خوارى، به مردم جهان داد[6] ، تعلق به خانواده، يا قبيله اى ندارد؛ بلكه تعلق به خدا دارد و مربوط به تمام جهان انسانيت است.[7]
اینگونه است که بزرگترین اجتماع مذهبی در دنیا، راهپیمایی عظیم اربعین است که افتخاری برای مسلمانان و پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلام به شمار می رود.[8] زیرا اربعین سرمایه عظیم مکتب اهل بیت علیهم السلام و اسلام است و کسی هم بدون آن که تبلیغی کرده باشد به صورت خودجوش و مردمی تبدیل به این سرمایه عظیم شده است.[9]
امروزه مطالعات جامعی در خصوص مسئله اربعین صورت گرفته است[10] که در بردارندۀ این حقیقت است که شکوه و عظمت راهپیمایی اربعین حسینی دنیا را متحیر کرده است،[11] به همین جهت باید از ظرفیت های بزرگ عاشورا در تشکیلات امام حسین علیه السلام استفاده کنیم و این سرمایه ارزشمند را از دست ندهیم.[12]
اربعین فرصتی برای همگرایی ادیان الهی و جوامع بشری در سایۀ پیوند مکتبی
از ديدگاه اسلام در ميان پيوندهاى گوناگونى كه در بين انسانها ديده مى شود (پيوند نژاد، زبان، تفكر سياسى و منافع اقتصادى و ...) برترين و والاترين و محکم ترین پيوند، همان پيوند مكتبى است [13]؛ كه مافوق پيوند نسبى و خويشاوندى است[14] و در آن، زمان كمترين تاثيرى ندارد،[15] بلکه سبب همگونى در اخلاق و رفتارهاى انسانى مى شود؛ بديهى است آنها كه يكديگر را به خاطر خدا دوست دارند، صفات و افعال خداپسندانه را در يكديگر مى بينند، و همين حبّ فى الله و بغض فى الله گام مؤثرى براى تربيت نفوس آنها است.[16]
از این رو اسلام رضايت باطنى به يك امر و پيوند مكتبى با آن را به منزله شركت در آن مى داند، روايات متعدد به همين مضمون و يا مانند آن از پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و ائمه اهل بيت عليهم السلام نقل شده كه اهميت فوق العاده اسلام را به پيوند مكتبى و برنامه هاى هماهنگ فكرى، روشن مى سازد.[17]
به عنوان نمونه امام على علیه السلام مىفرمايد: تمام كسانى كه امروز در مناطق دور و نزديك جهان وجود دارند اما با ما همدل و هم عقيده بوده اند و همچنين كسانى كه فردا و تا آينده دور دست از صلب پدران و رحم مادران قدم به عرصه جهان مى نهند و با ما همدل و هم عقيده اند، در واقع در ميدان نبرد حق و باطل حضور داشته و در بركات و حسنات آن شريكند!.[18]
بنابراین مهمترين پيوند در ميان مؤمنان ، پيوند مكتب است كه از هر پيوند ديگرى (نژاد، زبان، منافع اجتماعى، ايده هاى حزبى و مانند آن) برتر و والاترست و شعاع اين پيوند الهى تمام زمان ها و مكان ها را فرا مى گيرد و همه انسانهاى گذشته و امروز و آينده را در يك مجموعه الهى و روحانى گردآورى مى كند.[19]
دليل آن هم روشن است و آن اين كه همه يك حقيقت را مى جويند و يك مطلب را مى طلبند و در يك مسير گام بر مى دارند و براى يك هدف شمشير مى زنند و به خاطر جلب رضاى خداوند يكتا تلاش و كوشش مى كنند.[20]
با توجه به اين اصل اساسى، در داستان «جابر بن عبد الله انصارى» كه روز اربعين شهادت امام حسين علیه السلام به زيارت قبر مباركش آمد و غوغايى در آن جا بر پا كرد، مى خوانيم كه او ضمن زيارتنامه پر سوز و پر محتوايش در برابر قبر امام حسين علیه السلام و يارانش، خطاب به قبر ياران كرده و مى گويد: من گواهى مى دهم شما نماز را بر پا داشتيد و زكات را ادا كرديد و امر به معروف و نهى از منكر نموديد با اهل الحاد پيكار كرديد و خدا را تا آخرين نفس پرستش كرديد، سپس افزود: «و الذى بعث محمدا بالحق لقد شاركناكم فيما دخلتم فيه، سوگند به خدايى كه محمد را به حق مبعوث ساخته ما با شما در آنچه از نعمت ها و پاداش الهى وارد شديد شريك و سهيم هستيم».[21]
اين سخن چنان بود كه حتى دوست با معرفت «جابر»، «عطيه» را در شگفتى فرو برد تا آن جا كه زبان به اعتراض گشود و گفت: اى جابر ما چه كرده ايم[22] كه با آنها شريك باشيم، نه از درهاى پايين رفتيم و نه از كوهى بر آمديم و نه شمشير زديم در حالى كه ياران حسين علیه السلام ميان سرها و بدن هايشان جدايى افتاد و فرزندانشان يتيم و همسرانشان بيوه شدند! جابر، اصل پیوند مکتبی را به «عطيه» يادآور شد و گفت: من از حبيب خدا رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم شنيدم كه مى فرمود: «من احب قوما حشر معهم و من احب عمل قوم اشرك في عملهم، كسى كه قومى را دوست دارد با آنها محشور مى شود و كسى كه عمل قومى را دوست دارد در عملشان شريك است».[23]
سپس افزود: «سوگند به خدايى كه محمد را به حق به نبوت برانگيخته، نيت ياران من همان است كه حسين علیه السلام و اصحابش بر آن بودند»![24]
بی تردید اين طرز فكر، افق هاى وسيعى را در برابر ديدگان ما مى گشايد،[25] لذا می بینیم عاشورا بعد از 1400 سال ظرفیت های زیادی دارد[26] و البته در دنیای مادی امروز جاذبه بسیاری دارد.[27]
به عنوان نمونه وقتی اساتید دانشگاه های ژاین وقتی برنامه های عزادارای را دیدند خیلی تحت تاثیر قرارگرفتند.[28] و یا می بینیم آثار راهپیمایی باشکوه اربعین حسینی در میان جوامع بشری به گونه ای است که آنها را در حیرت و تعجب فرو برده است.[29]
اربعین؛ تألیف قلوب مسلمین و پیروان ادیان الهی و دیگر جوامع بشری
براى هر شهيدى در روى زمين قلوب پاك انسانها مى لرزد، عشق و عواطف را برمى انگيزد، و غيرت و فداكارى را در نفوس به جنب و جوش مى آورد، همانگونه كه حسين (رضوان الله عليه) چنين كرد.[30] لذا می خوانیم: «إن لقتل الحسين حرارة فى قلوب المؤمنين لن تبرد أبدا[31]؛شهادت امام حسين عليه السلام در دل هاى افراد با ايمان آتش و حرارتى ايجاد مى كند كه هرگز خاموش نخواهد شد».[32]
آری خاطره فداكارى سالار شهيدان حسين بن على عليه السلام، قلوب افراد را زنده می کند و ارواح پاك و دل هاى بيدار را دعوت به پيروى از آن مكتب عالى نموده، روح جانبازى و فداكارى را در زمينه هاى مساعد تقويت مى نمايد.[33]
اين سخنى است كه هم شيعيان و هم غير شيعيان از سائر مسلمين، و هم گروه عظيمى از غير مسلمانان در آن متفق و هم عقيده اند.[34]
چه بسيار شهيدانى كه اگر هزار سال زنده مى ماندند نمى توانستند به مقدار شهادتشان عقيده و مكتب خود را يارى كنند، و قدرت نداشتند اين همه مفاهيم بزرگ انسانى را در دلها به يادگار گذارند، و هزاران انسان را با آخرين سخنان خود كه با خونشان مى نويسند به كارهاى بزرگ وادار كنند.[35]
اینچنین است که اجتماع میلیونی اربعین از جهاتی قابل توجه می باشد،[36] دشمن چه بخواهد چه نخواهد این رویداد عظیم در جهان منتشر شده و قلوب انسان ها را جذب می کند.[37]
ظرفیت تمدنی اربعین؛ تجسم فراملیتی ایثار و فداکاری
جهان آفرينش صحنه ايثار است،[38] زیرا حق گرفتنى است لذا باید با تلاش و كوشش و ايثار و فداكارى، آن را از چنگ ستمگران جهان بیرون آورد. نبايد فراموش كرد كه با زورمندان و ستمگران، جز با زبان زور نمى توان سخن گفت.[39]
هم چنین اصل عدالت با تمام اهميتى كه در اداره جامعه بشرى بلكه در نظم تمام جهان آفرينش دارد به تنهايى برای تحقق این مهم كارساز نيست بلكه نياز به احسان و ايثار وجود دارد.[40]
اين بينش توحيدى جهان انساني است،[41] مقوله ای تمدنی که در جهان منبعث از شكل مادى رعايت نمى شود. بلکه در مادى گرى، عاطفه انسانى، حمايت از مظلوم، ايثار، گذشت، فداكارى و مانند اينها مفهومى ندارد ؛ اگر چه آن چه در مسير منافع مادى افراد و ملتها نيست محكوم به فنا است.[42]
حال مذهب است كه اين ارزش را زنده نگاه مى دارد و پيروان خود را به تحقق بخشيدن به اين مسألۀ مهم انسانى دعوت مىكند.[43]
از این رو مراسم سوگوارى براى امام حسين عليه السلام و ياران باوفايش در همه جاى عالم، يادآور فداكارى و جانبازى حسين بن على عليه السلام و يارانش می باشد.[44]
فداکاری عمومی و محبت همگانی، که در اربعین بسیار به چشم می خورد، مدینه فاضله ای که در مسیر پیاده روی نجف تا کربلا به منصۀ ظهور می رسد، در این مسیر همه خدمت مخلصانه می کنند و فضای عجیبی در طول آن ایام به وجود می آید که ای کاش در تمامی ایام برای مردم به وجود می آمد.[45]
بی شک اربعین یک نمونه عینی است که انسان ها می توانند در محیطی پرجمعیت نسبت به یکدیگر محبت و فداکاری داشته باشند، بلکه در طول این مدت انسان ها در اوج صمیمت و فداکاری با هم زندگی می کنند.[46]
همایش عظیم اربعین؛ اربعین، تدبیر اهل بیت علیهم السلام برای بیداری انسان ها در ظلم ستیزی و عزت طلبی
از آنجا كه مسأله ظلم ستيزى منحصر به جهان اسلام نيست، تعليماتى را كه امام حسين عليه السلام در كربلا به نسل بشر داد، مى تواند راهگشاى تمام امت ها گردد.[47] به نحوی که شاهدیم آن حضرت و يارانش جايگاهى در تاريخ جهان پيدا کرده و اسوه و قدوه ملت هاى مظلوم شده است.[48]
به عنوان نمونه امام حسين عليه السلام در نامه اى به مردم كوفه، يكى از اهدافش را جلوگيرى از ظلم و ستم ظالمان بيان مى كند و مى فرمايد:«بى شك مى دانيد كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در زمان حياتش فرمود: هر كس حاكم ظالمى را مشاهده كند كه (در اثر ظلم و جور) محرمات الهى را حلال شمرده، و عهد و پيمان هاى الهى را شكسته، و با سنت و سيره رسول خدا مخالفت كرده، و در ميان بندگان خدا با گناه و دشمنى عمل مى كند، و در مقابل چنين حاكم ستمگرى هيچگونه عكس العمل گفتارى يا رفتارى از خود بروز ندهد»[49]، خداوند چنين انسانى را در جايگاه همان ظالم ستمگر داخل مى كند (و سرنوشت هر دو يكى است!)».[50]،[51]
در حقيقت مخاطب نامۀ امام حسین علیه السلام نه مردم کوفه بلکه همه انسان هاى آزاده جهان است لذا پيام رسول الله صلى الله عليه و آله را در مبارزه با ظلم و ستم و بيان مى كند، و ضمن اعلان هدف قيامش، همه را به همكارى در اين مبارزه دعوت مى كند.[52] لذا امام حسین (علیه السلام) تعلق به همه دارد یا صحیح تر همه آزادی خواهان جهان به او تعلّق دارند و از مکتبش الهام می گیرند. [53]
در این میان،اربعین حسینى رستاخیز عظیمى است که در دنیا شبیه و مانند ندارد، بیست میلیون نفر یا کمى کمتر یا بیشتر براى بزرگداشت شهیدانى که چهارده قرن پیش براى مبارزه با ظلم و ستم و حفظ عزت و شرف برخاسته‌اند پیاده از راه‌هاى دور و نزدیک به سوى مرقد آنها حرکت مى کنند، حتى افراد ناتوان و معلول نیز با آنها همراهى دارند و این بزرگ ترین نمایش فداکارى و قدرت در راه عزت و آزادگى و شرف است. [54]
سخن آخر
در خاتمه باید گفت آن حضرت راه و رسمى ماندگار در عالم به ودیعه گذاشته است که خون سرخش، مكتبى را براى مسلمانان، بلكه همه آزادگان جهان بنا نهاد، كه تا هميشه تاريخ باقى است، سرمشق حقطلبان عالم است.[55]
بدیهی است پیام امام حسین علیه السلام علی‌رغم میل باطنی دشمن در دنیا گسترش یافته است، البته حساسیت دشمن نیز به این زیارت افزایش یافته که باید همه مراقب دسیسه های دشمنان باشند.[56]
هم چنین باید گفت این نیرو و اراده مردمی در راهپیمایی عظیم اربعین حسینی، عاملی برای به نمایش گذاشتن قدرت اعتقادی شیعیان است؛ لذا دراین مراسم معنوی، شاهدیم که زن و مرد و پیر و جوان، گاهی حتی فرزند خردسالشان را در کالسکه همراه خود در این مراسم شرکت داده اند که این حرکت در دنیا نیز آثار مهمی دارد.[57]
بدون شک امام حسین علیه السلام متعلق به همه دنیاست، پس طبیعی است گروه ها و اقشاری از غیر مذاهب اسلامی در این اجتماع عظیم حضور پیدا می کنند لذا باید برخوردی شایسته، مناسب و همسو با ارزش های دینی داشته باشیم.[58]
امید است صداوسیما این اجتماع میلیونی و عظیم را به خوبی در شبکه‌ها به ویژه رسانه‌های برون مرزی منتشر کند تا جهانیان به خوبی مطلع شوند. زیرا خبررسانی خوب و مطلوب خود سبب بهره برداری حداکثری از اجتماع میلیونی اربعین حسینی خواهد شد.[59]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
[1] تفسير نمونه ؛ ج19 ؛ ص189.
[2] همان ؛ ج18 ؛ ص138.
[3] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقين) ؛ ج2 ؛ ص319.
[4] همان.
[5] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج4 ؛ ص453.
[6] همان ؛ ج15 ؛ ص231.
[7] همان ؛ ج4 ؛ ص453.
[8] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مسئولین موکب حضرت فاطمه معصومه (س)؛ ۱۷/8/۱۳۹۵.
[9] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای ستاد مرکزی اربعین ؛ 3/8/1395.
[10] همان.
[11] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛مسجد اعظم قم؛19/9/1393.
[12] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار با روحانیون اعزامی به مناطق محروم؛21/7/1394.
[13] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج1 ؛ ص498.
[14] برگزيده تفسير نمونه ؛ ج2 ؛ ص349.
[15] تفسير نمونه ؛ ج19 ؛ ص87.
[16] اخلاق در قرآن ؛ ج1 ؛ ص380.
[17] تفسير نمونه ؛ ج9 ؛ ص158.
[18] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج1 ؛ ص498.
[19] همان ؛ ص501.
[20] همان.
[21] همان؛ص502.
[22] همان؛ص503.
[23] همان.
[24] بحار الانوار، جلد 65، صفحه 131.
[25] پيام امام امير المومنين عليه السلام، ج1، ص: 504.
[26] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛مسجد اعظم قم؛13/9/1392.
[27] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در گفت‌و‌گو با رادیو اربعین؛20/9/1394.
[28] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛مسجد اعظم قم؛13/9/1392.
[29] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در گفت‌و‌گو با رادیو اربعین؛20/9/1394.
[30] تفسير نمونه ؛ ج20 ؛ ص130.
[31] مستدرك الوسايل، جلد 2، صفحه 217.
[32] يكصد و پنجاه درس زندگى (فارسى) ؛ ص21.
[33] پاسخ به پرسشهاى مذهبى، ص: 405.
[34] همان.
[35] همان.
[36] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای ستاد مرکزی اربعین ؛ 3/8/1395.
[37] همان.
[38] تفسير نمونه ؛ ج12 ؛ ص442.
[39] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج2 ؛ ص214.
[40] همان ؛ ج15 ؛ ص486.
[41] پيام قرآن ؛ ج3 ؛ ص414.
[42] همان.
[43] پيدايش مذاهب ؛ ص180.
[44] عاشورا ريشهها، انگيزهها، رويدادها، پيامدها ؛ ص66.
[45] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مسئولین موکب حضرت فاطمه معصومه (س)؛ ۱۷/8/۱۳۹۵.
[46] همان.
[47] عاشورا ريشهها، انگيزهها، رويدادها، پيامدها ؛ ص89.
[48] عاشورا ريشهها، انگيزهها، رويدادها، پيامدها، ص: 352.
[49] اهداف قيام حسينى ؛ ص97.
[50] بحارالانوار، ج 44، ص 382.
[51] اهداف قيام حسينى، ص: 98.
[52] همان.
[53] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛5/9/1390.
[54] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛درس خارج فقه ؛ مسجد اعظم قم؛27/8/1394.
[55] عاشورا ريشهها، انگيزهها، رويدادها، پيامدها ؛ ص661.
[56] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای ستاد مرکزی اربعین ؛ 3/8/1395.
[57] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛5/9/1394.
[58] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مسئولین موکب حضرت فاطمه معصومه (س)؛ ۱۷/8/۱۳۹۵.
[59] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مسئولان کمیته فرهنگی اربعین حسینی ؛3/8/1395.
