در روزهای اخیر خبر مراسم رونمایی از نسخۀ جدید پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(مدظله) و بیانات مهم و راهبردی معظم له در مقولۀ فضای مجازی، به نوبۀ خود اهتمام بی شائبۀ مرجعیت دینی در بهره گیری از جدیدترین فن آوری ارتباطی و اطلاعاتی روز دنیا و ضرورت نشر آموزه های ناب شیعی در فضای مجازی را بیش از پیش به اثبات رسانده است، با این تفاسیر لزوم بررسی آراء و اندیشه های حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(مد ظله)در موضوع الزامات و بایسته های فضای مجازی می تواند به عنوان منشور جامع متولّیان امور فرهنگی به ویژه مسئولان محترم شورای عالی فضای مجازی در تبیین سیاست های پیش رو در بهره گیری از فن آوری های نو ظهور و بسط و گسترش آموزه های دینی در این فضا مورد توجه قرار گیردکه اهمّ آن راهبردها و الزامات عبارتند از :
پیوند ناگسستنی مولّفه های فرهنگی با مسائل اقتصادی و سیاسی
بی شک فعالیت موثّر و مطلوب در راستای ترویج و نشر آموزه های اسلامی در فضای مجازی از جمله مهمترین مسائل و مولّفه های فرهنگی است که باید بیش از پیش به آن اهتمام ورزید، زیرا پویایی فرهنگی تأثیرات به سزایی در رشد و توسعه اقتصادی و سیاسی یک جامعه ایفا خواهد نمود و در سوی دیگر نیز شیوع آسیب پذیری در عرصۀ فرهنگ چالش های عدیده ای برای اقتصاد و سیاست یک جامعه به همراه خواهد داشت، با توجه به این مسأله مهم حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی تصریح فرمودند: ما فکر مي کنيم مسائل فرهنگي تبديل به مسائل سياسي اقتصادي مي شود و مسائل سیاسی اقتصادی نیز تبديل به مسائل فرهنگی می شود و تاثیر و تاثر متقابلی دارند.[1]
حال با این تفاسیر و در تبیین وضعیت کنونی فرهنگی جامعه باید گفت؛ مسائل فرهنگی درجامعه شرایط نامطلوبی دارد که دلیل آن هم ماهواره، اینترنت و فضاهای مجازی است که بلای جان جوانان شده است. [2]
هم چنین از منظر معظم له لزوم رصد مسائل و مشکلات فرهنگی از جمله کاهش آمار ازدواج و افزایش طلاق در جامعه ، افزایش بی بندو باری و آسیب های اجتماعی... از جمله الزامات مواجهۀ دقیق با فضای مجازی محسوب می گردد لذا فرمودند: ما دارای حکومت اسلامي هستيم و معتقديم که اخلاق اگر فاسد شد مشکلات زيادي ايجاد مي شود الان چرا طلاق زياد شده؟ چرا ازدواج کم شده؟ چرا شوهر به زن و زن به شوهر بدبين شده اند؟ يکي از عوامل مهمش همين هاست.[3]
مرجع عالی قدر جهان تشیع در ادامه فرمودند: اين بي بندوباري ها نظام خانواده را متلاشي مي کند؛ ما اگر تذکر مي دهيم مي گوييم مصلحت شما اين است ما دلمان مي سوزد. ما مسائل فرهنگي را رصد کنيم و به سهم خودمان تذکر دهيم. گاهي اين مسائل براي ما هزينه هايي دارد که آن را می پردازیم، از این رو در رابطه با مسایل فرهنگی نیز دشمن و به یک معنا افراد بی بند و بار، دائما در حال آلوده کردن فضای مجازی هستند و به واسطه سایت‌ها، شبکه‌ها و حتی از طریق موبایل در حال سم پاشی بر افکار عمومی هستند؛ بنابر این ما هم باید حرکت خودمان را قوی تر کنیم، باید وارد میدان شویم و این اقدامات را خنثی کنیم.[4]
لزوم بهره گیری مناسب از فضای مجازی؛ راهبرد حیاتی در مقابله با جنگ نرم
در اندیشۀ حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، فضای مجازی در عصر کنونی حرف نخست را می‌زند، و نمی توان تمام وسایل رسانه جمعی را از بین برد؛ بلکه باید به اندازه توان در این مسیر در راستای رشد صنعت رسانه به وظایف خود عمل نمود، تا میدان را از دست دشمن خارج نمود.
لذا معظم له در فرازی فضای مجازی را دارای ماهیت تخریب یا سازندگی عنوان کرده و فرمودند: هرچند بانیان فضای مجازی در خارج از کشور بنای تخریب فرهنگ دینی ما را دارند، لیکن باید از این ابزاری که میتواند عامل هدایت یا ضلالت خانواده‌ها باشد به نحو صحیح استفاده کنیم.[5]
حضرت ایت الله العظمی مکارم شیرازی راهبرد بهره گیری بهینه از آموزه های دینی را در ظرفیت وجودی ابزارهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی به عنوان راهکار قدرتمند اسلام در مواجهه با توطئۀ دشمنان مورد تأکید قرار داده و تصریح نمودند؛ دشمن می‌خواهد با ابزارهای نوین ارتباطی، دنیا را به فساد بکشاند، لیکن از آنجا که هیچ عنصری درعصر کنونی مثل فضای مجازی بر روی این نسل و مردم تاثیرگذاری ندارد، لذا باید با فرهنگ قوی و نیرومند اسلام ، از این آموزه های فرهنگی ضمن بهره بردن برای تعالی فرهنگ جامعه، برای مقابله با اقدامات دشمنان استفاده نمود.[6]
لزوم همگرایی مسئولان حوزۀ فن آوری و متولیان فرهنگی با شورای عالی فضای مجازی
از جمله راهکارهای بدیهی و غیر قابل انکار در حیطۀ فعالیت های مجازی می توان از مطالبۀ فراگیر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در ضروت همگرایی همۀ نهادهای مسئول در مقولۀ فضای مجازی با نهاد شورای عالی فضای مجازی یاد نمود، معظم له در فرازی بر ضرورت مدیریت بهینۀ فضای مجازی و اجتناب از موازی کاری در این حیطه تأکید نموده و فرمودند: لازم است مسئولین امر در حیطۀ فضای مجازی برنامه ها و سیاست های خود را با شورای عالی فضای مجازی که مرجع قانونی اینگونه امور است در میان بگذارند و پس از رعایت اموری که جلوی جنبه های منفی این کار را میگیرد اقدام نمایند.[7]
لزوم احداث شبکۀ ملی اطلاعات
ضرورت تشکیل شبکۀ ملی اطلاعات برای ارتقای مقابله با برخی آسیب های فرهنگی جوامع غربی از جمله مطالباتی است که از سوی معظم له مورد توجه قرار گرفته است از این رو ایشان فرمودند: با توجه به اینکه شبکه ملی اطلاعات میتواند بسیاری از مشکلات را حل کند لذا در رفع آسیب های موجود در فضای مجازی باید در نشست‌هایی مسئولان و وزیر ارتباطات با شوراي عالي مجازي مطرح گردد، زیرا در غیر این صورت در آینده مشکلات بسیاری ایجاد خواهدشد.[8]
لزوم اطلاع رسانی در فضای مجازی
مقولۀ اطلاع رسانی و ارائۀ گزارش از اقدامات و فعالیت های انجام شده در سطح فضای مجازی از سوی دولتمردان و متولیان امور فرهنگی از جمله شاخصه هایی است که توسط معظم له به عنوان امر مهم و کلیدی در تداوم حیات رسانه ای مسلمانان و شیعیان مورد توجه ایشان قرار گرفته است، مرجع عالی قدر جهان تشیع اطلاع رسانی بهینه را موجب ارتقای نشر فعالیت های دینی در فضای مجازی و جذب روز افزون مخاطبین معارف شیعی دانسته و فرمودند؛ اطلاع رسانی سبب جذب هر چه بیشتر مخاطبان خواهد شد و ما را به هدف خود در نشر معارف دینی و اسلامی نزدیکتر خواهد ساخت.[9]
اجتناب از انفعال رسانه ای؛ اصل بنیادین در فضای مجازی
بدیهی است برخی رویکردهای انفعالی در مواجهه با فعالیت های رسانه ای قدرت های استکباری به نوبۀ خود چالش هایی فراوان را در مولّفه های فرهنگی موجب شده است، لذا حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی لزوم اجتناب از انفعال رسانه ای را به عنوان مطالبه ای مهم وضروری مورد توجه قرار داده و فرمودند: پس از پیروزی اسلامی و بیداری اسلامی و شرایطی که در یمن و عراق و سوریه آغاز شد، مبارزه دشمنان اسلام وارد یک فاز دیگر یعنی اینترنت و فضای مجازی شد؛ امروزه از این طریق شاهد مبارزه سیاستمداران دنیا با اسلام هستیم، زیرا امروز تنها مزاحم آنها اسلام اصیل است.[10]
معظم له با تبیین وظایف و رسالت های علما، لزوم بهره گیری از رویکردهای تهاجمی علیه دشمنان اآموزه های اسلامی را خواستار شده و فرمودند: وظیفه علمای اسلام در این زمان از هر زمانی سنگین‌تر است زیرا تهاجم امروز دشمن بسیار وسیع‌تر است، لیکن ما نباید حالت انفعالی داشته باشیم و بگوییم با این همه دشمن و با این همه رسانه‌های مقابل چه کنیم؟ بلکه باید گفت قدرت فرهنگ اسلام موجبات پیشروی را فراهم کرده است که در مکتب اهل بیت(ع) هم همین‌گونه است، لذا باید با برنامه ریزی صحیح تهدیدهای فضای مجازی را به فرصت تبدیل کرد.[11]
لزوم بهره گیری بهینه از تکنولوژی مدرن در فضای مجازی
بدیهی است مرجع عالی قدر جهان تشیع با بهره گیری از اندیشۀ مترقی در مواجهه با فن آوری نوین در امر ارتباطات و اطلاعات فرموند:« ما مخالف تکنولوژي نيستيم، نه تنها مخالف نيستيم بلکه واجب است که از آن استفاده کنیم».[12]
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(مدظله) در تشریح این مدعا فرمودند: «روايتي داريم که اگر علم در ثريا باشد جمعي از ايرانيان آن را به زمين مي آورند؛ آن زمان که ما مسلمانان داراي نهضت و انقلاب علمي بوديم اروپاييان قرون وسطايشان را طي مي کردند.[13]
لذا معظم له با تأکید بر اهتمام آحاد جامعه به مقولۀ اخلاق اسلامي و رعایت خطوط قرمز نظام اسلامی و آموزه های د دینی در باب مواجهه با فن آوری ارتباطی جوامع غربی اینگونه فرمودند: ما از تکنولوژي به تمام معنا دفاع مي کنيم، عده ای خيال نکنند ما مخالف این تکنولوژی ها هستيم ، منتهي تکنولوژي غربي مانند آب گل آلود و غير بهداشتي است. آب مايه حيات است اما وقتي گل آلود و غير بهداشتي شد بايد تصفيه شود. از این رو از آنجا که غربی‌ها در حوزه تکنولوژی پایبند به مسائل اخلاقی و فرهنگی نیستند اما ما که پایبند هستیم و خط قرمزهایی داریم، معتقدیم که هر تکنولوژی باید پالایش شود.[14]
لذا در دنیایی که فناوری های نوین حرف اول را می زنند برای نشر صلاح و حق و حقیقت باید از بهترین ابزار های نوین بهره برد و برای نشر اخلاق پاکی و معنویت از آنان بهینه استفاده نمود.[15]
زبان دانی و نهضت ترجمه ؛ شاخصۀ مهم در ترویج معارف شیعی در فضای مجازی
بی شک مولفۀ زبان دانی در میان مروّجان و مبلغان دینی در سطوح مختلف تبلیغی به ویژه در مواجهه با رسانه های نوظهور همچون فضای مجازی امری بدیهی و غیر قابل انکار است، از این رو حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی با استناد به روایتی از امام صادق (ع) لزوم زبان دانی طلاب و مبلغان دینی در عرصۀ نشر علوم اسلامی و نیز ترجمۀ معارف اسلامی به زبان های مختلف را یادآور گردید و اظهار داشت؛ در روایتی از امام صادق(ع) آمده است زمانی می آید که علم از قم به سراسر دنیا صادر می شود؛ حال با این اوصاف باید گفت کلام امام صادق (ع)دلیل روشنی بر لزوم ترجمۀ معارف اسلامی به زبان های دیگر و نیز تلاش برای یادگیری زبان های مختلف است.[16]
قاعدۀ فقهی میسور[17]، راهبرد حضور مستمر و موثر در فضای مجازی
مرجع عالی قدر جهان تشیع در تبیین الزام همگان به ضرورت بهره گیری از تکنولوژی مدرن در مقولۀ فضای مجای با اذعان به قاعدۀ فقهی میسور به نوبۀ خود در راستای ترسیم نقشۀ راه مسئولان در لزوم بهره گیری از فضای مجازی در حد توان و ظرفیت موجود اقدام نموده و فرمودند: در این حوزه باید طبق قاعده میسور در فقه، عمل کنیم؛ یعنی آنچه را که در توان است انجام دهیم و به بهانه اینکه نمی‌توانیم، نباید حضور خود را متوقف کنیم.[18]
معظم له اخلاق و ضرورت بازتولید فریضۀ امر به معروف و نهی از منکر در شبهه زدایی را به عنوان ماهیت معنایی قاعدۀ فقهی میسور در فضای اجتماعی مورد تأکید قرار داده و اذعان نمودند: این قاعده در مسایل اخلاقی هم حاکم است و تا جایی که می توانیم باید زمینه امر به معروف و نهی از منکر را فراهم کنیم. همانطور که از حضور روحانیون در فضاهای مختلف به ویژه فضای مجازی بهره برده اید، با قدرت بیشتری از این امکان استفاده کنید تا حضور افراد دیندار در همه فضاها و اماکن برای مشورت و پاسخ گویی به شبهات فراهم شود.[19]
ترویج آموزه های شیعی؛ مهمترین دستاورد در فضای مجازی
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ضرورت نشر روز افزون آموزه های غنی شیعی در فضای مجازی را موجب برکات بسیار دانسته و گسترش معارف غنی شیعی را به عنوان شاخصۀ کلیدی موفقیت روز افزون دغدغه مندان ترویج معارف اهل بیت(ع) در مولفه های رسانه ای عنوان نموده و فرمودند؛ بدانید و آگاه باشید علیرغم همۀ فعالیت های مخرب دشمنان اسلام، لیکن با تلاش و کوشش برای نشر مکتب اهل بیت(ع) در سایت های اینترنتی و شبکه های اجتماعی ونیز شبکه های ماهواره ای می توان به دستاوردهای عظیمی دست یافت.[20]
تبدیل تهدید به فرصت در فضای مجازی در گرو بهره گیری از ظرفیت حوزه و دانشگاه
باید اذعان نمود برخی فعالیت های فردی و مستقل که منبعث از دغدغه مندی شخصی مروجان مکتب اهل بیت (ع) است در نوع خود می تواند موثر واقع گردد، لیکن بهره گیری تخصصی از ظرفیت عظیم حوزه و دانشگاه در عرصۀ رسانه های دیجیتال و فضای مجازی یقیناً نقش بسزایی در تبدیل بسیاری از تهدیدات فضای مجازی به فرصت ایفا خواهد نمود، از این رو حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در تأکید این مسأله فرمودند: باید مجموعه‌ای از کارشناسان حوزوی و غیر حوزوی راهکارهای چگونگی ایستادن و مواجهه در برابر هجوم عظیم رسانه‌ای و فضای مجازی غرب را مورد بررسی قرار دهند به ویژه تهدیدات فضای مجازی در شرایط کنونی که به فرصت‌های آن می‌چربد و شبهات و تبلیغات ضد اسلامی از رسانه های دشمن، ماهواره ها و شبکه های اینترنتی شبانه روزی در جهان اسلام پخش می شود.[21]
لذا باید فضای مجازی را به سمت و سوی تعلیم و تربیت صحیح هدایت کنیم و در این راستا نیز از راهنمایی ها و هدایت حوزویان و کارشناسان تعلیم و تربیت بهره جوییم.[22]
لزوم مدیریت فضای مجازی در هدایت جوانان و تقویت نهاد خانواده
بدیهی است حضور بی شائبۀ جوانان در فضای مجازی اگر با غفلت از ظرفیت های مهم موجود در آموزه های اسلامی توأم گردد به نوبۀ خود آسیب های جدی اخلاقی و اجتماعی را پدید خواهد آورد، لذا حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی با ترسیم راهبرد هدایت محوری در رسانه های دیجیتال به ویژه شبکه های اجتماعی لزوم مدیریت فن آوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی را برای تحقق اصل هدایت پذیری جوانان و استحکام و تقویت نهاد مقدس خانواده را مورد تأکید قرار داده و فرمودند: از آنجا که جوانان و نوجوانان دارای قلبی پاک هستند و این وظیفه مسوولان است که نقشی صحیح و زیبا بر قلب‌های جوانان بنگارند، لذا باید از ابزاری که میتواند عامل هدایت یا ضلالت خانواده‌ها باشد به نحو صحیح استفاده کنیم، زیرا نمی‌توان از ورود آن به خانه‌ها جلوگیری کرد، بر همین اساس باید ابزار فضای مجازی را به سمت و سویی هدایت کنیم که به تربیت صحیح نسل آینده منجر شود.[23]
خلاقیت دینی؛ مهترین نیاز در فضای مجازی
هم چنین مرجع عالی قدر جهان تشیع در تشریح راهکارها و الزامات کارآمدی هر چه بیشتر فعالیت های مروّجان معارف اهل بیت(ع) در فضای مجازی فرمودند: اکتفاء به برخی اقدامات و فعالیت های دینی موجبات عقب گرد را فراهم خواهد نمود، لذا باید رو به جلو حرکت نمود.
معظم له در تبیین این مسأله فرمودند: باید هر روز و هر سال فعالیت های دینی در فضای مجازی با نوآوری و خلاقیت توأم گردد.
سخن آخر
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در خاتمه تحقق نشر صلاح و رستگاری در جوامع بشری را منوط به تلاش همۀ مسئولان دربهره گیری از فن آوری های نوین دانسته و سعی و کوشش مجاهدان جبهۀ فرهنگی انقلاب اسلامی در فضای مجازی را به ذخیره ای برای یوم المعاد عنوان نموده و فرمودند:
ناشران فساد در دنیای امروز بسیار فعال و افسار گسیخته عمل می کنند و باید در مقابل آنان ناشران صلاح و رستگاری نیز با استفاده از فناوری های نوین و تکنولوژی روز دنیا تلاش فراوان نمایند.[24]
هم چنین از آنجایی که رویکرد مروجان معارف اهل بیت(ع) بر مبنای هدایت و پیشگیری از گمراهی و انحراف فکری و اعتقادی مخاطبین در فضای مجازی منحصر شده است لذا این گونه اقدامات را باید به عنوان ذخیره ای برای یوم المعاد مومنان و مروّجان آموزه های دینی در فضای مجازی مورد توجه قرار داد.[25]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
[1] بیانات حضرت آيت الله العظمي مکارم شيرازي (مدّظلّه) در ديدار با آقاي دکتر لاريجاني،1393/6/9.
[2] بیانات حضرت آيت الله العظمي مکارم شيرازي (مدّظلّه) در ديدار مشاورین روحانیت استانداران سراسر کشور،1393/10/11.
[3] بیانات حضرت آيت الله العظمي مکارم شيرازي (مدّظلّه) در ديدار با آقاي دکتر لاريجاني،1393/6/9.
[4] بیانات حضرت آيت الله العظمي مكارم شيرازي در دیداربا آقای دکتر قالیباف ،شهردار تهران،1392/1/30.
[5] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار رئیس و مسوولان ستاد همکاری‌های آموزش و پرورش و حوزه‌های علمیه،1393/2/24.
[6] بیانات حضرت آيت الله العظمي مکارم شيرازي (مدّظلّه) در ديدار مشاورین روحانیت استانداران سراسر کشور،1393/10/11.
[7] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در پاسخ به استفتای جمعی از فعالان فضای مجازی،1393/6/4.
[8] همان.
[9] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم رونمایی از نسخه جدید پایگاه اطلاع رسانی دفتر معظم له،1394/7/9.
[10] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیران حوزه و مدیران دارالاعلام لمدرسه اهل البیت(ع) ، مدرسه امام موسی کاظم(ع)،1394/4/24.
[11] همان.
[12] بیانات حضرت آيت الله العظمي مکارم شيرازي (مدّظلّه) در ديدار با آقاي دکتر لاريجاني،1393/6/9.
[13] همان.
[14] همان.
[15] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم رونمایی از نسخه جدید پایگاه اطلاع رسانی دفتر معظم له،1394/7/9.
[16] همان.
[17] در اصطلاح فقهي به اين معناست كه وقتي، شارع به چيزي كه مركب از اجزاء و شرایط و موانعي است امر فرمود و انجام برخي از اجزاء و شرایط آن واجب يا ترك برخي از موانع آن مقدور مکلف نبود، وجوب مابقي اجزاء و شرایط، باقي است،http://www.wikifeqh.ir.
[18] بیانات حضرت آيت الله العظمي مكارم شيرازي در دیداربا آقای دکتر قالیباف ،شهردار تهران،1393/1/30.
[19] همان.
[20] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم رونمایی از نسخه جدید پایگاه اطلاع رسانی دفتر معظم له،1394/7/9.
[21] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار رئیس و مسوولان ستاد همکاری‌های آموزش و پرورش و حوزه‌های علمیه،1393/2/24.
[22] همان.
[23] همان.
[24] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم رونمایی از نسخه جدید پایگاه اطلاع رسانی دفتر معظم له،1394/7/9.
[25] همان.
