بایسته های «مداحی» در ایام محرم از منظر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

در حال حاضر مکتب اهل بیت (ع) در دنیا در حال پیشروی است و تمام کشورهای اسلامی رو به سوی اهل بیت (ع) آورده اند و از شیعه به عظمت یاد می شود.^[1]

 در این میان عاشورا سرمایه ی عظیم و گران بهایی است که در اختیار ماست، البته هر سرمایه ی مهمی آفت هایی دارد، لذا باید عاشورا را از آفت هایی که کم کم به سوی آن می رود مصون داشت.^[2] [اهمیت این مسأله وقتی دو چندان می شود که بدانیم] دشمن، مراسم عاشورا را هدف قرار داده، لذا ما باید این افتخار را در جهان شیعه زنده نگه داریم تا دشمن مایوس شود.^[3]

از سوی دیگر احیای عاشورا یک پایه اش بر دوش مداحان است و می توانند در تقویت این تشکیلات نقش موثری داشته باشند.^[4]

در طول تاریخ مداحان اهل بیت (علیهم السلام) خدمات مهم فرهنگی به این مکتب انسان ساز کرده اند و گاه شعری یا قصیده ای از آنان موجی از انزجار نسبت به دشمنان اهل بیت (علیهم السلام) ایجاد کرده، موجی که فراتر از زمان و مکان بوده است.^[5]

البته امروزه مداحی نسبت به سابق گسترده تر شده است؛ به همین دلیل باید مراقبت های ویژه ای در این خصوص صورت گیرد.^[6]

مداحی برای امام حسین (ع) افتخاری بزرگ است

مداحی برای اهل بیت به ویژه برای امام حسین (ع) یک افتخار بزرگ است، چون که اهل بیت با مداحان و شاعران برخورد والایی داشتند، و همواره آنها را مورد تحسین قرار می دادند.[7]

ائمه اهل بیت (علیهم السلام) با مداحان برخورد بسیار ویژه ای داشته اند و به آن ها هدایایی گوناگونی می دادند و حتی پیراهن خودشان را به ایشان می بخشیدند و این نشان از مقام مداحان در پیشگاه ائمه دارد.[8]

 لذا مداحان بدانند گام برداشتن در این مسیر و شعله ورتر نمودن نور امام حسین (ع) افتخاری بزرگ است که خداوند آن را نصیب مداحان کرده است.[9] از آنجا که آنها قدم، جاى پاى شاعرانى چون «فرزدق» مى گذارند باید متخلّق به اخلاق حضرت امام حسين عليه السلام و يارانش باشند تا سخنانشان بر دل نشيند و به مصداق «كُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِغَيْرِ أَلْسِنَتِكُمْ؛^[10] با غیر زبان هآیتان مردم را دعوت کنید»، همه شنوندگان از آنها الگو گيرند.[11]

بر این اساس مداحان باید جایگاه خود را بدانند که می توانند در مسیر ترویج فرهنگ مکتب اهل بیت(علیهم اسلام) و اشاعه انوار مقدس سیدالشهدا(ع) گام بردارند.[12] آنان باید جنبه های مثبت برنامه های مداحی خود را تقویت و جنبه های منفی آن را تا جایی که امکان دارد حذف کنند و مداحی ها باید به گونه ای باشد که مورد رضایت امام زمان(عج) باشد.[13]

مداحان، انتقال دهنگان پیام عاشورا هستند

نقش مداحان و شاعران در جاودانه کردن وقایع تاریخی بسیار کلیدی و مهم است و آن ها از صدر اسلام برای زنده نگه داشتن اسلام فعالیت های بسیاری انجام داده اند.^[14]

گفتنی است مداحی یک بحث عاطفی است چون تحریک کننده عواطف است، اثرپذیری هم در لحظات عاطفی زیاد است.^[15] اینگونه است که مداحان اهل بیت (ع) در طول تاریخ با به خطر انداختن جان خود، شعله عشق به اهل بیت (ع) را به همگان نشان می دادند و در دوران تقیه، با اشعار خود، عشق مردم را به اهل بیت (ع) آشکار می کردند.^[16] «دعبل» یکی از شاعرانی است که برای زنده نگه داشتن اسلام و مبارزه با کفر فعالیت های بسیاری انجام داده است که توانسته۵۰ سال با بنی امیه مبارزه کند.^[17]

لذا خطاب به مداحان می گوئیم شما می توانید پیام های عاشورا را در لابه لای اشعار خود بیاورید^[18]، در واقع مداحان می توانند به عزاداران حسینی اهداف این قیام را به طور واضح و کامل بیان کنند و در این راه می توانند از زیارت عاشورا کمک بگیرند.^[19]

هم چنین بیان مسایل اخلاقی توسط مداحان عزیز امری شایسته است؛ داستان امام حسين(ع)، داستان نشر اسلام است و مي توان با بيان حالات حضرت علي اكبر(ع)، حضرت قاسم(ع) و... به بيان نكات اخلاقي پرداخت.[20]

ضرورت آشنایی مداحان با «مقتل شناسی»

از آنجا كه مدّاحى تركيبى از «علم» و «هنر» است، نسل هاى قديمى، تجربيات خود را به نسل جوان منتقل كنند و با آموزش عقايد، سطح فكر و انديشه دينى آنان را بالا ببرند.^[21]

لذا آموزش برای مداحی ضروری است و باید محتوا، شکل و نتیجه به مداحان آموزش داده شود و تجربیات لازم به مداحان جوان منتقل گردد. مداحان باید پاسخگویی به «شبهات» وهابیت، بهائیت، صوفی ها و راه های نفوذ در جوانان را فرا گیرند تا سطح مداحی بالا رود.^[22]

از سوی دیگر ضرورت آموزش «مقتل» به مداحان غیر قابل انکار است؛ لذا مناسب است که دوره هایی آموزشی ای برای آموزش مقتل و دیگر مواد آموزشی به مداحان ایجاد شود و ظلم ستیزی در صدر فعالیت مداحان باشد زیرا انقلاب اسلامی از برکت عاشورا شکل گرفت.^[23]

ضرورت بهره گیری مداحان از «منابع معتبر»

نخستین گام این است که آنچه می دانید بگویید و از آنچه اطلاع ندارید سخن نگویید؛[24] لذا مهمترین مسئله ای که توسط مداحان باید رعایت شود، مراجعه به کتب و منابع معتبر است و اشعاری که متعلق به کسانی است که از منابع معتبر استفاده می کنند، زیرا این اشعار ارزشمند هستند.^[25] و اینچنین شأن امام حسین(ع) و اصحابش در محتوای اشعار حفظ می شود.^[26]

در این میان «زبان حال» نیز خوب است؛ اما بايد درست بيان شود؛^[27] منظور از زبان حال آن است كه حالت آن بزرگواران چنين تعبيراتى را اقتضا مى كند؛^[28] یعنی واقعاً حال امام حسین(ع) و اصحابش اقتضای اشعاری که می خوانید داشته باشد چرا که باید شأن و منزلت امام حسین(ع) در محتوای اشعار حفظ شود.[29]

 مثلاً وقتی می شنویم مداحی خطاب به امام حسین(ع) می گوید: «یقین دارم که در دل آرزویی به جز دامادی اکبر نداری»! عاشورا از آن علو مقامش چقدر پایین می آید؟! این مداح نه تنها بر خلاف تاریخ حرف زده، چرا که آن حضرت ازدواج کرده بود، بلکه خودش را جای امام حسین(ع) حساب کرده و در واقع فکر و آرزوی خودش را بر زبان می آورد.[30] حال آنکه سیدالشهدا(ع) می فرمایند آمدم «حکومت اسلامی ایجاد کنم»، «داد مظلوم را از ظالم بگیرم» و «سنت فراموش شده جدم حضرت محمد (ص) را احیا کنم».[31]

و یا مداحی درباره امام زمان(ع) می گوید: نمی دانم تو آواره ی کدام بیابان هستی که من هم در آن آواره شوم. امام زمان(عج) که آواره نیست، آن حضرت در میان ما است، در میان محبان و شیعیان است.[32]

اشعار مداحی باید «حماسی و پرشور» باشد

در مجالس امام حسین علیه السلام باید از بیان مطالبی که بوی «ذلّتم می دهد و مناسب شأن شهدای کربلا نیست اجتناب شود، بلکه به جنبه های حماسی این واقعه تاریخی توجه گردد.^[33]

لذا مداحان باید اشعار حماسی قرائت کرده تا نهضت حماسی سیدالشهدا(ع) زنده بماند،^[34] و در نتیجه روح حماسه در جوانان ارتقاء یابد چرا که امروز بیش از هر زمان به این روحیه نیاز داریم.^[35]

در مذمت نوحه های بی محتوا

مداحان سخنی برخلاف موازین نگویند هرچند در شور عزاداری باشد و بهانه به دست دشمنان ندهند و کاری که خدای ناکرده سبب اختلاف در میان علاقه مندان حسینی می شود انجام ندهند تا خداوند عزاداری های آنها را قبول فرماید.^[36]

به عنوان نمونه از جملاتى همچون «ما همه سگ حسينيم» در مجالس عزادارى، جداً خوددارى شود؛ زيرا حضرت سيّدالشّهدا عليه السلام از اينگونه امور بيزار است و اينگونه تعبيرات، شايسته عزاداران حسينى نيست.[37]

هم چنین تکرار نام ائمّه در مدّاحى به شكلى كه به طور واضح تلفظ نشود، و يا به گونه اى ديگر تغيير كند مثلا «حوسين» به جاى «حسين» عليه السلام گفته شود، بايد از اين گونه تكرار نام امام عليه السلام اجتناب كنند.[38]

مداحان با حرف های کفرآمیز بهانه به دست تکفیری ها می دهند

در گوشه و کنار، تعبیراتی به گوش می رسد که خیلی زننده است مثلا گفته مى شود من «على اللّهى ام، يا من حسين اللّهى ام و يا زينب اللّهى ام» و یا «اگر نماز می خوانم به سوی قبر حسین است».[39]

این تعابیر دو عیب بسیار بزرگ دارد یکی اینکه خلاف تعلیمات اسلام است و دیگر اینکه اگر به گوش دشمنان برسد، می گویند شیعیان کافرند، ممکن است کسانی که این سخنان را می گویند مفهوم آنها ندانند و وظیفه ی پیشکسوتان و سخنرانان است که این افراد را راهنمایی کنند.^[40]

لذا مداحان محترم از این گونه تعبیرات باید جدا پرهیز کنند، که تعبیراتی زننده است به علاوه بهانه به دست دشمنان اسلام مخصوصاً وهابیون که کارشان ایجاد اختلاف و خونریزی است می دهد.[41]

پاپ شدن نوحه؛ ابزار نرم تقدس زدایی از عزاداری

یکی از آفات بزرگ در مداحی، این صداهای آزاردهنده است حال آنکه مداحی برای اهل بیت(ع) نیاز به آموزش دارد و از طرفی مداحان باید با صوت و لحنی زیبا و محتواهای مناسب معرفتی به مدح بپردازند.^[42]

از سوی دیگر شاهدیم اخیرا برخی برای جذب جوانان از آهنگ ها و لحن های موهن استفاده می کنند،^[43] برخی مداحان با تقلید از اشعار و موزیک های نامناسب تلاش می کنند طرفداران بیشتری را جذب خود کنند،^[44] حال آنکه برای جذب مخاطب نباید از سبک ها و تعبیرات نامناسبی در مداحی استفاده کرد.^[45]چرا که جوانان آنان را از خود دفع خواهند کرد.^[46]

 از این رو باید لحن سنگین، مناسب و دور از مسائلی که مربوط به موسیقی های روز مره است، مورد استفاده قرار گیرد.^[47] مبادا اجازه دهیم تا آهنگ های سطحی، توسط مداحان در مجالس عزاداری ایران خوانده شود.^[48]

مداحان به مقدسات مذاهب دیگر توهین نکنند

مبادا درجلسات مداحی به مقدسات مذاهب دیگر توهین شود، زیرا نتیجه اش ریخته شدن خون شیعیان در مناطق دیگر است.[49]

وقتی از «عبدالمالک ریگی» معدوم پرسیدند که شما چگونه افراد را برای انجام عملیات های انتحاری تربیت می کنید، در جواب پاسخ داده بود شما یک نفر را به من بدهید در کمتر از ۴۸ ساعت با پخش نوار اهانت های یک منبری به مقدسات اهل سنت آن را تحریک و برای این کار آماده می کنم.[50]

لذا مداحان باید در بیان گفته های خود در مجالس نهایت دقت را داشته باشن؛ نباید در شرایط فعلی که تکفیری ها بوجود آمده اند و می خواهند شیعیان و اهل سنت را به جان هم بیندازند در مسیر اهداف دشمنان گام برداریم و وظیفه شما در این زمینه سنگین است.[51]

چراغ سبز گناه روشن نکنید!

جمعى در گوشه و كنار اجتماع، افراد جامعه را بيش از حد اميدوار مى كنند و ترس از خدا را به آنها گوشزد نمى كنند؛ فقط سخن از رجا مى گويند، و خوف را به فراموشى مى سپارند؛ بهشت را توصيف مى كنند، امّا ذكرى از جهنّم به ميان نمى آورند؛ مثلا، مى گويند: «چشمى كه در مراسم عزادارى مى گريد، به آتش جهنّم نمى سوزد».^[52]

حال آنکه باید در مداحی ها و اشعاری که خوانده می شود شکوه و عظمت امام حسین(ع)، خاندان و اصحاب حضرت نمایان باشد، باید توجه داشت در کنار عزاداری اهداف نیز مشخص باشد و اینکه مطرح کنیم هر کسی هر کاری انجام داد و با عزاداری امام حسین(ع) همه چیز درست می شود این گفته نادرست است.^[53]

لذا نباید در اشعار محرم و مذهبی، به مردم برای گناه کردن و بخشش توسط ائمه (ع) چراغ سبز داد بلکه باید به ایشان آموزش داد که ارادتمند اهل بیت (ع)، کمتر گناه می کند یا گناه نمی کند و این پیام به مردم منتقل شود.^[54]

نباید به نام مداحی کارهای سیاسی کرد

هر چند دين از سياست جدا نيست، ولى غلطيدن مدّاحان در مسايل «جناحى» صلاح نيست. لذا نباید به نام مداحی کار های سیاسی و جناحی کرد.[55]

مستمع را خسته و دل زده ننماید؟

یکی از اشتباه هایی که در برخی از جلسه ها باعث پراکندگی می شود خسته کردن مستمعان است؛ حال آنکه بیان اشعار و سخنان، باید مطابق حال مستمع و مقتضای سن و سطح سواد آن باشد ، به همین علت مداحان باید تنها تا آنجا که در پیشانی و چهره مستمع نشاط و آمادگی می بینند ادامه دهند.[56]

صدای بلندگوها، مردم را اذیت نکند

هم چنین باید در مداحی ها مزاحمتی برای همسایگان ایجاد نشود، چون گاهی از ما سوال می کنند که مسجد محله تا دو بعد از نیمه شب مشغول مداحی است، و چون صدای بلندگو در فضای بیرون مسجد پخش می شود، برای افراد محله و کسانی که مریض دارند، ایجاد مزاحمت می کند.[57]

مداحی شغل و منبع درآمد نیست

نباید مداحان به گونه ای عمل کنند که مردم تصور کنند، مداحی یک حرفه و شغل است و معامله ای انجام می شود،^[58] لذا مداحان نباید به مداحی به عنوان شغل نگاه کنند چرا که درآمد زایی از این راه مجاز نیست و اجر اخروی ندارد.^[59]

سخن آخر: (مداحان الگوی عملی برای دیگران باشند)

در خاتمه باید تأکید کرد مردم از مداحان انتظار دیگری دارند؛ وقتی مداحان کار خلافی انجام می دهند مردم می گویند که فلان مداح امام حسین(ع) این کار را انجام داده، لذا مداحان ما باید دارای حسن برخورد باشند.[60] چرا که شخصیت مداحان امام حسین (ع) الگوی مردم است؛ از این رو کاری کنید که مردم از شما الگوی مناسب بگیرند.[61]

امیدوارم مرثیه خوانان عزیز تلاش کنند با اشعاری که در خور مکتب امام حسین و ائمه هدی (علیهم السلام) است به تعظیم این شعائر بپردازند و مخصوصاً هدایت گر جوانان باشند،[62] من از صمیم دل برای شما عزیزان دعا می کنم و موفقیت شما را از خداوند خواستارم.[63]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir

منابع:

1.احکام عزاداری

2. بیانات معظم له