پيامبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم بزرگ ترين سنت را كه آيين اسلام است در ميان جامعه بشريت قرار داده است،[1] لذا آيين تشيّع یک «نهضت اسلامى محمدى» است كه از عواطف و علايق خاص مسلمانان نسبت به پيامبر اسلام نشأت می گیرد[2]
لیکن پس از رحلت پيامبر عظيم الشأن اسلام ، حضرت محمد صلّى الله عليه وآله وسلّم، و انحراف خلافت از مسير اصلى اش، ارزش هاى اخلاقى كه پيامبر صلّى الله عليه وآله وسلّم براى رواج آن خون دل خورده بود، توسط بنى اميّه و بازماندگان دوران جاهليّت به تدريج كمرنگ شد و جاى خود را به بعضى از مفاسد زمان جاهليّت داد؛[3] بنى اميّه خلافت را غصب كردند، و به ناحق بر مسند قدرت تكيه زدند، بدعت هاى فراوانى در دين ايجاد كرده، و سنّت پيامبر صلّى الله عليه وآله وسلّم را می راندند؛ چرا كه ادامه حياتشان در گرو احياى بدعت ها و محو سنّت هاى پيامبر اسلام صلّى الله عليه وآله وسلّم بود.[4]
در این میان امام حسين عليه السلام به منظور اصلاح امّت جدّش و جامعه اسلامى قيام كرد[5] و سنّت پيامبر عاليقدر اسلام، حضرت محمّد صلّى الله عليه وآله وسلّم را احیاء نمود.[6] لذا همه ساله در ایام منتهی به اربعین حسینی، انبوهى از جمعيّت عاشقان و دلدادگان امام حسين عليه السلام در كربلا جمع مى شوند[7] و بر مبنای آیه «وَأَوْفُوا بِعَهْدِ اللَّهِ إِذا عاهَدْتُمْ وَلا تَنْقُضُوا الْأَيْمانَ بَعْدَ تَوْكيدِها؛ و هنگامى كه با خدا عهد بستيد به عهد او وفا كنيد، و سوگندها را بعد از محكم ساختن نشكنيد».[8]،[9] نشان می دهند همچون كوه، ثابت و استوار ايستاده اند، و عهدى كه با آن حضرت بستند هرگز گسستنى نيست![10]
«عهد» در لغت و اصطلاح
«عهد» در لغت به معنای پاسداری و سرکشی کردن و حفظ چیزی است،[11] در اصطلاح به قراردادها و پیمان‌هایی که باید آنها را حفظ کرد و دقیقاً رعایت نمود عهد گفته می‌شود.[12]
تبیین مفهوم «عهد»
بعضى گفته اند: «عهد» همان ايمان به پروردگار، اقرار به يگانگى او و تصديق پيامبران خدا است. بعضى ديگر گفته اند: «عهد» به معناى شهادت به وحدانيت حق و بيزارى از كسانى است كه در برابر خدا پناهگاه و قدرتى قائلند و همچنين اميد نداشتن به غير «اللّه».[13]
«عهد» در قرآن کریم مفهوم وسيعى دارد كه هم عهدهاى مردمى را شامل مى شود و هم عهدها و پيمان هاى الهى را؛ زيرا «عهد» هرگونه التزام و تعهدى است كه انسان نسبت به ديگرى مى دهد، و بدون شك، كسى كه ايمان به خدا و پيامبر او مى آورد، با اين ايمان تعهدات وسيعى را پذيرفته است.[14]،[15]
اقسام عهد و پیمان
عهد انواع و اقسامی دارد که از یک نظر می‌توان آن را به سه قسم تقسیم کرد:[16]
- عهد با خدا
- عهد با مردم
- عهد با خویشتن[17]
در عهد با خداوند بسیاری از فقهاء در کتب فقهی خود در کنار مباحث نذر، بحث عهد را عنوان کرده‌اند، عهد با مردم نیز هر گونه قرارداد و پیمانی را شامل می‌شود. و چنانچه در قالب شرع و عقل درآید عمل به آن واجب است. اما عهدهایی که انسان با خودش کند به هنگام خودسازی و در طریق تکامل از صفات نیک و بسیار مؤثر و سازنده است.[18]
عهد امام علیه السلام و عهد با امام علیه السلام
بدیهی است امام (رهبر معصوم همه جانبه مردم) بايد از سوى خدا تعيين گردد، زيرا امامت يك نوع عهد و پيمان الهى است و چنين كسى را بايد خداوند كه او طرف پيمان است، تعيين كند.[19]
لذا در قرآن کریم می خوانیم: «وَ اذ اْبتَلى ابراهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَاتَمَّهُنَّ قَالَ انِّى جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ امَاماً قَالَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتى قَالَ وَلَايَنالُ عَهْدِى الظَّالِمينَ[20]؛ هنگامی که خداوند، ابراهیم علیه السلام را با وسایل گوناگونی آزمود [و او به خوبی از عهده آزمون برآمد]؛ خداوند به او فرمود: من تو را امام مردم قرار دادم. ابراهیم علیه السلام گفت: از فرزندان من [نیز] امامانی قرار بده] خداوند فرمود: پیمان من به ستمکاران نمی‌رسد»[21]
در این فراز قرآنی، واژه «عهد» در آیه[22]، هم «امامت» را شامل مى شود و هم «نبوّت» را؛ زيرا هر دو عهد الهى[23] محسوب مى شوند، چرا كه عهد را هرگونه تفسير كنيم هر دو را در بر مى گيرد، و چنين موهبتى نصيب ظالمان نمى شود.[24]
از سوی دیگر با مراجعه به آموزه های روایی در می یابیم ايمان به ولايت على علیه السلام و دیگر ائمه معصومین علیهم السلام به عنوان بخشی از پایبندی به عهد و پيمان ذكر شده، همانگونه که يكى از مواد پيمان بنى اسرائيل قبول رسالت پيامبران الهى و تقويت آنها بود، و مى دانيم قبول جانشينان آنها نيز دنباله همان مساله رهبرى و ولايت است كه در هر زمان متناسب با آن عصر بايد تحقق می يابد.[25]
از این رو امام علی علیه السلام بارها روى بيعتى كه مردم با او كردند تكيه مى كند؛[26] و مى فرمايد: «اى مردم شما بر من حقى داريد، و من بر شما حقى دارم، اما حق شما بر من اين است كه دلسوز و خير خواه شما باشم،[27] و بيت المال شما را در راه خودتان مصرف كنم، شما را تعليم دهم تا از جهل نجات يابيد، و تاديب كنم تا آگاه شويد، سپس مى افزايد: «و اما حقى عليكم فالوفاء بالبيعة، و النصيحة فى المشهد و المغيب، و الاجابة حين ادعوكم، و الطاعة حين آمركم؛ اما حق من بر شما اين است كه در بيعت و عهد خويش وفادار باشيد، و در آشكارا و نهان خير خواهى كنيد هر وقت شما را مى خوانم اجابت نمائيد، و هر گاه فرمان مى دهم اطاعت كنيد»[28]،[29]
فلسفه اين همه تأكيد براى اهميت دادن به مسأله عهد و پيمان[30] را می توان در قرآن کریم جستجو کرد، لذا خدواند با اشاره به رانده شدن مجرمان در قيامت به سوى جهنّم، مى فرمايد: «لا يَمْلِكُونَ الشَّفاعَةَ الّا مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمانِ عَهْداً؛[31] آنها مالک و صاحب اختيار شفاعت نيستند مگر كسى كه نزد خداوند رحمان عهد و پيمانى دارد»[32] اين توصيفى است براى شفاعت شوندگان، و مسلّماً منظور از عهد و پيمان در اينجا چيزى جز ايمان به خدا، و اقرار به يگانگى او، و تصديق پيامبران، و قبول ولايت اوصياء، نيست.[33]
«زیارت»؛ تجدید عهد با ائمه علیهم السلام
در روايات اهل بيت عليهم السلام با مضامين و تعابير مختلف به زيارت امامان معصومین علیهم السلام اهمّيّت زيادى داده شده است كه بخشى از آن عام و مربوط به همه ائمّه است[34] به ویژه از روايات متعدّدى به دست مى آيد كه اگر انسان بخواهد كاملًا به عهد و پيمانش نسبت به هر كدام از ائمّه وفا كند، بايد به زيارت قبورشان رود و بداند كه هر كس با ميل و رغبت به زيارتشان رود و مكتب آنان را تصديق نمايد مشمول شفاعتشان در روز قيامت قرار مى گيرد؛ «إِنَّ لِكُلِّ إمامٍ عَهْداً في عُنُقِ أَوْلِيائِهِ وَ شيعَتِهِ، وَ إنَّ مِنْ تَمامِ الوَفَاءِ بِالْعَهْدِ، وَ حُسْنِ الأداءِ، زِيارةَ قُبُورِهِمْ، فَمَنْ زارَهُمْ رَغْبَةً في زِيارَتِهِمْ، وَ تَصْديقاً بِما رَغِبُوا فيهِ، كانَ أَئِمَّتُهم شُفَعائَهم يَوْمَ القِيامَةِ».[35]،[36]
عهد اربعینی؛ از نهضت حسینی تا امتداد قیام مهدوی
امام حسين عليه السلام در برابر خطر بزرگی كه اسلام عزيز را تهديد مى كرد و در زمان «يزيد» به اوج خود رسيده بود، با یک فداكارى فوق العاده و از خودگذشتگى مطلق، سكوت مرگبارى را كه بر جامعه اسلامى سايه افكنده بود، درهم شكست و ماهیت پلید «بنى اميّه» را آشكار ساخت و با خون پاک خود،[37] سطور درخشانى بر پيشانى تاريخ اسلام نوشت كه به حماسه اى جاويد و پرشور برای آینده جهان مبدل شد.[38]
از آنجا که هر كارى انجام مى شود هدفى در پى آن است؛[39] نهضت امام حسین علیه السلام نیز، فرزندان و نسل هاى آينده را به حركت در آورد، و اى بسا تمام تاريخ را در طول قرون و اعصار تحت تاثير خود قرار داد[40]، به نحوی که اهداف امام عليه السلام در تشكيل حكومت اسلامى در سرتاسر كره زمين، با آماده ساختن جهان براى حكومت حضرت مهدى عليه السلام فراهم خواهد شد.[41]
اینگونه است که امام صادق علیه السلام در کلامی نورانی فرمود: «عَظَّمَ اللَّهُ اجُورَنا بِمُصابِنا بِالْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلام، وَجَعَلَنا وَايَّاكُمْ مِنَ الطَّالِبينَ بِثارِهِ، مَعَ وَلِيِّهِ الْإِمامِ الْمَهْدِىِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِمُ السَّلامُ؛ خداوند اجر ما را در مصيبت امام حسين عليه السلام فراوان دهد و ما و شما را توفيق جبران خون حضرتش به همراه وليّش امام مهدى عليه السلام كه از آل محمّد عليهم السلام است، عطا فرمايد.»[42]
برسی تاريخ بيان گر اين واقعيّت است كه توده هاى مردم در اعصار مختلف به هيچ شعارى جز خونخواهى امام حسين عليه السلام در رکاب حضرت حجت عجّل الله تعالی فرجه الشریف وقعى نمى نهادند.[43]
به اين ترتيب راهپیمایی اربعین حسینی يك نوع عهد و پيمان الهى و مردمى است که از نهضت حسینی آغاز شده و تا امتداد قیام حضرت مهدی عجّل الله تعالی فرجه الشریف ادامه خواهد داشت.[44]
عهد اربعینی در سایه ی کادر سازی برای ظهور
ما شيعيان همه ساله با چشم خود آثار حيات امام حسين عزيز علیه السلام و دوستان شهيدش را در راهپیمایی عظیم اربعین حسینی مى بينيم و ناظر حركت ميليون ها نفر مسلمان بيدار در ایام اربعین آن حضرت[45] برای همراهى و تجدید عهد و پیمان با حضرت مهدى عجّل الله تعالی فرجه الشریف در برافراشتن پرچم حقّ و عدالت هستیم و تا اينها نباشد، كار درست نمى شود زیرا مسأله انتظار ظهور كار مشكلى است، برخلاف آن چه كه ما فكر مى كنيم مسأله تعجيل ظهور نياز به مقدّماتى دارد كه بايد آماده و مهيّا شود[46] که از جمله شرط ظهور، تربيت یک گروه عظيم صالح است.[47]
از اين جا معلوم مى شود كه در كنار دعاهايى كه براى تعجيل ظهور مى كنيم، بايد دو كار را فراموش نكنيم:[48] خودمان را بسازيم، يعنى ايمان، عمل صالح، شجاعت، تقوا و خدا ترسى، ترك گناه، داشتن افكار بلند و والا در حدّ یک حكومت جهانى داشته باشيم.[49]
در وهله ی بعد باید جامعه را بسازيم، چرا كه ما عهده دار هدايت ديگران هستيم يعنى بگوييم كه اى مردم اگر مى خواهيد حضرت ظهور كند، بايد «الذين آمنوا و عملوا الصالحات» و «عبادى الصالحون» باشيد.[50]
آری پیاده روی عظیم اربعین حسینی و تجدید عهد و پیمان با حضرت حجت عجّل الله تعالی فرجه الشریف، سبب کادرسازی برای ظهور امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف و تقويت کننده ی پيوندها و در نتيجه وحدت با محور مهدویت به شمار می آید؛[51]
اين است چهره حقيقى قيام حسين عليه السلام و از اين جا روشن مى شود كه چرا نام و تاريخ امام حسين عليه السلام هرگز فراموش نمى شود. او متعلّق به یک عصر و یک قرن و یک زمان نبوده، بلكه او و هدفش جاودانى است.[52]
عهد اربعینی؛ تمرین سربازی امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف
همانگونه که از امام صادق عليه السلام روايت شده كه هر كس چهل روز صبح ها دعای عهد را بخواند از ياوران حضرت قائم عليه السلام خواهد بود؛[53] به يقين خروش میلیونی مردم در پیاده روی اربعین؛ تمرین سربازى امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف محسوب می شود، البته کسانی شايستگى حضور در ميان ياران آن حضرت را كسب مى كنند که خودسازى و تهذيب نفس و تلاش براى اصلاح جامعه را مد نظر قرار دهند.[54]
اگر چه از زمان ظهور حضرت مهدی عجّل الله تعالی فرجه الشریف جز خداوند كسى از آن اطّلاع ندارد ولی زائران اربعین حسینی خود را آماده و منتظر می سازند، تا كه جزء ياران و سربازان آن حضرت قرار گیرند.[55]
سخن آخر
در خاتمه باید گفت پيروان و عاشقان مكتب اهل بیت علیهم السلام، زمانى مى توانند ادّعاى عشق و پيروى راستين كنند كه به مفاسد موجود عصر و زمان خود بينديشند، و آنچه در توان دارند براى مبارزه با آن به كار گيرند؛ به يقين آن حجم عظيم عزاداران اربعین حسینی هرگاه تصميمى منطقى و حساب شده و مدبّرانه براى برخورد با مفاسد و سوق جامعه به سوى اصلاح بگيرند به نحو احسن به عهد خود با امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف پایبند خواهند بود. [56]
بارالها! ما را از مؤمنانى كه بر عهد خود با تو وفا كرده اند و كمر به اطاعتت بسته اند قرار ده، آمين يا رب العالمين.[57]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
[1] پيام امام امير المومنين عليه السلام؛ ج 15؛ ص 20.
[2] آيين ما (اصل الشيعة)؛ ص 127.
[3] اهداف قيام حسينى؛ ص 29.
[4] همان؛ ص 48.
[5] همان؛ ص 32.
[6] همان؛ ص 47.
[7] كليات مفاتيح نوين؛ ص 401.
[8] سوره نحل؛ آيه 91.
[9] پيام امام امير المومنين عليه السلام؛ ج 11؛ ص 412.
[10] تفسير نمونه؛ ج 17؛ ص 245.
[11] مفردات راغب؛ ذیل واژه «عهد».
[12] اخلاق در قرآن؛ ج 3؛ ص 246.
[13] لغات در تفسير نمونه؛ ص 390.
[14] سوره ی مريم؛ آيه 87؛ (تفسیر نمونه؛ ج 13؛ ص 154- 155)، سوره معارج؛ آيه 32 (تفسیر نمونه؛ ج 25؛ ص 46).
[15] لغات در تفسير نمونه؛ ص 390.
[16] اخلاق در قرآن؛ ج 3؛ ص 261.
[17] همان.
[18] همان.
[19] قهرمان توحيد، شرح و تفسير آيات مربوط به حضرت ابراهيم علیه السلام؛ ص 202.
[20] سوره بقره؛ آيه 124.
[21] پيام قرآن؛ ج 7؛ ص 79.
[22] سوره بقره؛ آيه 124.
[23] پيام قرآن؛ ج 7؛ ص 81.
[24] پيام قرآن، ج 7، ص82.
[25] تفسير نمونه؛ ج 1؛ ص 203.
[26] همان؛ ج 22؛ ص 75.
[27] همان.
[28] نهج البلاغه؛ خطبه 34.
[29] تفسير نمونه؛ ج 22؛ ص 76.
[30] برگزيده تفسير نمونه؛ ج 1؛ ص 499.
[31] سوره مریم؛ آیه 87.
[32] پيام قرآن؛ ج 6؛ ص 391.
[33] همان.
[34] قابل ذكر است كه در بخشى ديگر، قبل از زيارات هر كدام از چهارده معصوم عليهم السلام، به بعضى از روايات خاص اشاره مى شود.
[35] بحارالانوار؛ ج 97؛ ص 116؛ ح 1. عيون اخبار الرضا؛ ج 2؛ ص 260؛ ح 24.
[36] كليات مفاتيح نوين؛ ص 209.
[37] احكام عزادارى؛ ص 18.
[38] همان؛ ص 19.
[39] اهداف قيام حسينى؛ ص 12.
[40] تفسير فى ظلال؛ ج 7؛ ص 189.
[41] اهداف قيام حسينى؛ ص 89.
[42] كليات مفاتيح نوين؛ ص 433.
[43] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها؛ ص 685.
[44] پيام امام امير المومنين عليه السلام؛ ج 11؛ ص 415.
[45] تفسير نمونه؛ ج 20؛ ص 130.
[46] مشكات هدايت؛ ص 159.
[47] همان؛ ص 158.
[48] همان؛ ص 159.
[49] همان.
[50] همان.
[51] اخلاق در قرآن؛ ج 3؛ ص 258.
[52] احكام عزادارى؛ ص 19.
[53] مزار كبير؛ ص 663، مصباح الزائر؛ ص 455، بحارالانوار؛ ج 99؛ ص 111.
[54] كليات مفاتيح نوين؛ ص 522.
[55] از تو سوال مى كنند (مجموعه سوالات قرآنى از پيامبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم)؛ ص 156.
[56] اهداف قيام حسينى؛ ص 33.
[57] تفسير نمونه؛ ج 25؛ ص 50.
