مسأله 1132ـ هرگاه بخواهد به محلّى که هشت فرسخ يا بيشتر است برود، اگر پيش از آن که به هشت فرسخ برسد مردّد شود که بقيّه راه را برود يا نه و در آنجا مقدارى متوقّف شود و بعد تصميم بگيرد بقيّه راه را ادامه دهد بايد نماز را شکسته بخواند و اگر در حال ترديد مقدارى از مسافت را طى کند سپس تصميمش بر ادامه راه شود، چنانچه باقيمانده راه با آنچه قبلاً با قصد طى کرده هشت فرسخ يا بيشتر باشد نماز را شکسته مى خواند.
مسأله 1131ـ اگر پيش از رسيدن به چهار فرسخ از قصد خود برگردد، يا مردّد شود بايد نماز را تمام بخواند، امّا اگر بعد از رسيدن به چهار فرسخ از مسافرت خود منصرف شود، بايد نماز را شکسته بخواند، مگر اين که مردّد درماندن و برگشتن باشد و يا بخواهد همان جا ده روز بماند.
مسأله 1127ـ اگر اوّل مى خواهد به محلّى که کمتر از هشت فرسخ است برود ودر وسط راه يا پس از رسيدن به آن مقصد قصد کند مسافرت خود را ادامه دهد بطورى که مجموع مسافرت او هشت فرسخ باشد، چون از اوّل قصد نداشته بايد نماز را تمام بخواند، ولى اگر در اثنا، يا پس از رسيدن به مقصد قصد کند از آنجا هشت فرسخ يا بيشتر برود، نماز او شکسته است.
مسأله 1124ـ اگر ميان دو محلّى که فاصله آن کمتر از چهار فرسخ است چند مرتبه رفت و آمد کند نماز او شکسته نخواهد بود، هرچند روى هم رفته هشت فرسخ و بيشتر شود مگر اين که عرفاً به او مسافر بگويند و در اين صورت بنا بر احتياط هم نماز را تمام و هم شکسته بخواند.
مسأله 1123ـ هرگاه يقين دارد سفر او هشت فرسخ است و نماز را شکسته بخواند، بعد بفهمد هشت فرسخ نبوده، نمازش باطل است و بايد آن را اعاده کند و چهار رکعت بخواند و اگر وقت گذشته قضا نمايد، امّا اگر يقين داشت مسافت مورد نظر هشت فرسخ نيست و در اثناء راه فهميد که هشت فرسخ بوده بايد نماز را شکسته بخواند و اگر تمام خوانده اعاده کند.
مسأله 1118ـ هرگاه بفهمد نماز را پيش از وقت خوانده، يا پشت به قبله به جا آورده، بايد آن را اعاده کند و اگر وقت گذشته قضا نمايد، امّا اگر سهواً نماز را به طرف راست يا چپ خوانده نماز باطل نيست.
مسأله 1110ـ هرگاه بعد از نماز کارى کند که صورت نماز را به هم مى زند يا نماز را باطل مى کند (مثل اين که پشت به قبله کند) بايد قضاى سجده و تشهّد را به جا آورد و نماز را بنابر احتياط واجب اعاده کند و اگر کارى کند که سجده سهو مى آورد، بعد از قضاى سجده يا تشهّد احتياط آن است که سجده سهو به جا آورد.
مسأله 1108ـ در قضاى سجده و تشهّد فراموش شده تمام شرايط نماز مانند طهارت و قبله و شرطهاى ديگر لازم است و بايد بلافاصله بعد از نماز انجام دهد و در تشهّد فراموش شده باید سلام هم داده شود.
مسأله 1107ـ هرگاه کسى يک يا چند سجده نماز را فراموش کرد بايد قضاى آن را بعد از نماز به جا آورد (البته اگر دو سجده از يک رکعت فراموش شود نماز باطل است) همچنين اگر تشهّد را فراموش نمايد بايد بلافاصله بعد از نماز آن را قضا کند و علاوه بر قضاى سجده و تشهّد بايد براى هر کدام بنابر احتياط واجب دو سجده سهو به جا آورد (ولى چنان که قبلاً نيز گفته شد تشهّد سجده سهو، کفايت از تشهّد فراموش شده مى کند).
مسأله 1098ـ احکامى که درباره شکّ و سهو و ظنّ در نمازهاى واجب روزانه گفته شد، در ساير نمازهاى واجب نيز عيناً وجود دارد، مثلاً اگر در نماز آيات شک کند که يک رکعت خوانده يا دورکعت چون شک او در نماز دو رکعتى است نماز باطل مى شود، همچنين ساير احکام شکّ و سهو و ظنّ.
مسأله 1097ـ هرگاه قضاى سجده يا قضاى تشهّد يا سجده سهو بر او واجب شده و در عين حال نماز احتياط نيز بر او واجب است بايد اوّل نماز احتياط را به جا آورد، بعد قضاى سجده يا تشهّد را و بعد سجده سهو را.
مسأله 1094ـ اگر در عدد رکعتهاى نماز احتياط نيز شک کند بايد بنا را بر بيشتر بگذارد، امّا اگر طرف بيشتر نماز را باطل مى کند، بنا را بر کمتر مى گذارد و نمازش صحيح است.
مسأله 1085ـ کسى که نشسته نماز مى خواند اگر شکّى کند که بايد براى آن يک رکعت نماز احتياط ايستاده، يا دورکعت نشسته بخواند، بايد يک رکعت نماز نشسته به جا آورد و اگر شکّى کند که بايد براى آن دو رکعت نماز احتياط ايستاده بخواند بايد دو رکعت نشسته به جا آورد، همچنين در ساير شکها.
مسأله 1084ـ هرگاه مى داند در وسط نماز شکّ کرده، امّا نمى داند مثلاً شکّ دو و سه بوده، يا دو و چهار، احتياط واجب آن است که به دستور هر دو عمل کند و نماز را نيز اعاده نمايد.
مسأله 1079ـ ظن و گمان در رکعات نماز در حکم يقين است، يعنى بايد بنابر گمان بگذارد و نماز را ادامه دهد، ولى اگر در رکعت اوّل و دوم باشد احتياط واجب اين است که نماز را بعداً نيز اعاده کند.
مسأله 1078ـ هرگاه يکى از شکهاى صحيح براى انسان پيش آيد نمى تواند نماز را بشکند، بلکه بايد به دستورهاى بالا عمل کند و در مورد تمام شکها بايد قبلاً کمى فکر کند اگر يقين به هيچ طرف حاصل نشد و يا گمان در مواردى که معتبر است بر هيچ طرف قرار نگرفت، چنانچه از شکهاى باطل باشد نماز را رها مى کند و اگر از شکهاى صحيح باشد به دستور آن عمل مى نمايد.
مسأله 1071ـ هرگاه در عدد رکعتهاى نماز مستحبّى شک کند مخيّر است بنا را بر کمتر بگذارد يا بيشتر، مگر اين که طرف بيشتر، نماز را باطل کند که در اين صورت بنا را بر کمتر مى گذارد، مثلاً اگر شک ميان يک و دو کند مخيّر است بنا را بر يک يا دو بگذارد، امّا اگر شک در ميان دو و سه کند حتماً بنا را بر دو، مى گذارد.
مسأله 1070ـ براى آگاه کردن امام ممکن است به عدد رکعات نماز دست بر زانو بزند، يا «اللّه اکبر» بگويد و يا به هر ترتيب ديگر که سخن گفتن و کارى بر خلاف نماز انجام دادن در آن نباشد، ولى نبايد قبل از امام برخيزد و نماز خود را ادامه دهد.
مسأله 1069ـ اگر امام جماعت در عدد رکعتهاى نماز شک کند، مثلاً نداند سه رکعت خوانده يا چهاررکعت هرگاه مأموم بداند چهار رکعت خوانده با علامتى به امام مى فهماند و امام بايد مطابق آن عمل کند و بعکس اگر امام مى داند چند رکعت خوانده، ولى مأموم شک مى کند، بايد از امام پيروى کند و به شکّ خود اعتنا نکند.
مسأله 1068ـ اشخاص وسواسى بايد به يقين و شکّ خود عمل نکنند بلکه مطابق اشخاص معمولى عمل کنند خواه يقين براى آنها حاصل شود يا نه، و الاّ در بسيارى از موارد نمازشان باطل خواهد بود.
مسأله 1065ـ کسى که فقط در يک مورد نماز زياد شک مى کند (مثلاً در حمد و سوره) چنانچه در چيزهاى ديگر شک کند بايد به دستور شک عمل نمايد، تنها درموردى که زياد شک مى کند اعتنا نخواهد کرد، همچنين اگر کسى در نماز معيّنى مانند نماز صبح زياد شک مى کند، فقط در آن بايد اعتنا نکند و نيز اگر کسى در مکان مخصوصى ( مثلاً وقتى در ميان جمع نماز مى خواند) زياد شک مى کند فقط در همان جا اعتنا به شکّ خود نمى کند.
مسأله 1064ـ منظور از اعتنا نکردن به شک اين است که آن طرف را که به نفع اوست بگيرد، مثلاً اگر شک کند سجده يا رکوع را به جا آورده، بنا بگذارد که به جا آورده است، هرچند از محل آن نگذشته است، يا اگر شک کند نماز صبح را دو رکعت خوانده يا سه رکعت، بنا بگذارد که دو رکعت خوانده است.
مسأله 1063ـ هرگاه به خاطر يک حالت فوق العاده مانند بيمارى، غضب يا مصيبت موقّتاً گرفتار حالت کثرت شک شود بايد به شکّ خود اعتنا کرده و مطابق احکام آن رفتار کند.
