بی تردید شناخت دقیق تکالیف و رعایت احکام اسلامی که از ضروریات دین اسلام به شمار می آید، نقش به سزایی در رشد و تعالی انسان و سعادت ایفا می کند، در این میان اسلام به عنوان نجاتگر انسان ها، بزرگترين خدمت را به زنان دنيا ارائه نمود، و با وضع قوانين و احكام عادلانه به مظلوميّت و محروميّت زنان مهر پايان بخشید، و براى آن ها حقوقى شايسته شخصيّت حقيقى شان قرار داد، و از آن ها تكاليفى متناسب با وضع روحى و جسمى آن ها طلب كرد.
حال در راستای رفع نیاز بانوان و برای پاسخگویی به بخشی از سؤالات جامعۀ زنان در باب مسائل فقهی و احکام و عبادات، ضرورت تدوین کتابی که بانوان را در راه استفاده بهتر از رساله های عملیه کمک می‌کند انکار ناپذیر است.
ضرورت این مسأله وقتی دو چندان می شود که بدانیم شناخت تکالیف و احکام مربوط به بانوان از مهمترین مسئولیت های هر بانوی مسلمان است و علاوه بر ارتقاء مهارت های فردی بانوان، در پیشبرد هرچه موثرتر رسالت های بانوان در جایگاه نقش مادری نیز حائز اهمیت است.
در این زمینه کتاب «احکام بانوان» اثر ارزشمند حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، از جمله آثاری است که با هدف تبيين احكام و حقوق مربوط به بانوان و در راستای آشنایی هر چه بیشتر زنان با احکام دینی و افزایش سطح بینش دینی و مذهبی آنان به رشتۀ تحریر درآمده است.
«احکام بانوان» در یک نگاه
احكام بانوان، کتابی است مشتمل بر تمام احکام اختصاصی و مورد نیاز و ابتلای بانوان در تمام فقه، از مباحث بلوغ، تقليد، طهارت، وضو و غسل و... گرفته تا نماز، روزه، زكات، خمس، ازدواج و طلاق و مسائل پزشکى و... مطابق با نظريّات و فتاواى مرجع عاليقدر جهان تشيّع، حضرت آيه اللّه العظمى مكارم شيرازى «مدّ ظلّه العالى»، كه با استفاده از «توضيح المسائل» و «مجموعه استفتائات جديد، جلد اوّل و دوم و سوم» و حواشى معظّم له بر عروه الوثقى، و استفتائات شفاهى از محضر ايشان تألیف شده است.
در این اثر همه مسائل مرتبط با زنان بيان شده و در مجموع به تعداد هزار مسئله و استفتاى شرعى پاسخ داده شده است.
انگیزۀ تألیف
در مقدمۀ کتاب و در بیان انگیزۀ تألیف اثر آمده است: هر چند كتاب هاى متعدّدى به عنوان «احكام بانوان» تاكنون چاپ و منتشر شده، و در جاى خود، در خور تقدير است، امّا غالب اين كتاب ها به تبيين «احكام خون هاى سهگانه» و برخى، علاوه بر آن به مسائلى از نماز و ازدواج قناعت نموده اند، و تاكنون به كتابى كه مشتمل بر تمام احكام اختصاصى بانوان در سراسر فقه باشد، برخورد نكرده ايم.
كتاب حاضر، كه شامل احكام اختصاصى يا مورد ابتلا و حاجت بانوان در سراسر فقه مى‌باشد، براى پر كردن اين خلأ به رشته تحرير در آمده است.
ساختار اصلی کتاب
کتاب احکام بانوان مشتمل بر مقدمه محقق و متن اصلی(22فصل) است که عبارتند از:
1- بلوغ و نشانه هاى آن2- احكام تقليد3- احكام طهارت و نجاست4- مسائل وضو5- غسل حيض و احكام آن6- احكام غسل نفاس7- غسل استحاضه8- غسل جنابت9- غسل مسّ ميّت10- برخى از احكام غسل11- احكام مردگان12- مسائل نماز13- احكام روزه14- احكام اعتكاف15- احكام خمس16- احكام زكات17- احكام حج18- احكام ازدواج19- احكام طلاق20- احكام ارث زنان21- احكام پزشكى22- مسائل متفرّقه
گزارش محتوایی اثر
اجتهاد و مرجعیت زنان
پرسش: آيا زنان مى‌توانند علوم اسلامى را تحصيل نموده و به مقام رفيع و بلند اجتهاد، كه به تعبير بعضى از فقهاى بزرگ از جنگ و جهاد سخت‌تر است، برسند؟
پاسخ: مانعى ندارد و ممكن است به مقام اجتهاد برسند. همچنين معظم له در پاسخ به این پرسش كه: اگر خانمى به مقام اجتهاد برسد، آيا تقليد بر او نيز حرام است؟می نویسد: «در این مسئله فرقى میان مرد و زن نيست»[1]
فلسفه حجاب در نماز
پرسش: فلسفه پوشش و حجاب زن به هنگام نماز چيست؟ مگر خداوندِ جمیل و دوستدارِ زيبايى ها، از همه كس، حتّى شوهر به زن نزدیک تر نيست؟ پس چرا زن بايد خود را در مقابل خداوند بپوشاند؟
پاسخ: زن بايد بهترين و مناسب‌ترين لباس را در مقابل خداوند بپوشد و بهترين لباس زن، حجاب كامل است؛ به‌علاوه این سبب مى‌شود كه در موارد ديگر، حجاب را فراموش نكند.[2]
اسراف در لباس پوشیدن
پرسش: بعضى از خانم ها در هر میهمانى يا عروسى یک نوع لباس مى‌پوشند و برای بار دوم از آن استفاده نمى‌كنند؛ چراكه مردم آن لباس را یک بار به تن آن ها ديده اند! اولا: آيا این كار جايز است و اسراف محسوب نمى‌شود؟ ثانياً: با توجه به اينكه چنين لباس هایى یک بار استفاده شده، آيا خمس دارد؟
پاسخ: به‌يقين این كار نوعى اسراف است و زنان باايمان بايد از آن بپرهيزند و چنين لباس هایى خمس دارد.[3]
آیا حجاب از ضروریات دین است؟
پرسش:آيا حجاب از ضروريّات دين است؟ منكر حجاب چه حكمى دارد؟ لطفاً توضيح دهيد كه منظور از «ضرورى دين» چيست؟
پاسخ: حجاب از ضروريّات دين و برگرفته از قرآن مجيد است و همه مذاهب اسلامى آن را قبول دارند و منظور از ضرورى دين چيزى است كه هركس با مسلمین مقدارى معاشرت داشته باشد، مى‌فهمد مسلمانان به آن پاى‌بند هستند.[4]
حکم شرعی شبیه سازی
سوال:شبيه‌سازى تحت چه شرايطى جايز مى‌باشد؟ توضيح اينكه از طريق موادّى از پوست خود زن، باعث ايجاد جنينى در او مى‌شوند كه این جنين از هر جهت شبيه به خود او مى‌باشد. این كار برای اوّلين بار در انگلستان نسبت به گوسفند انجام شده است. آيا این عمل، نسبت به انسان جايز است؟
جواب: این عمل از نظر شرع خالى از اشكال نيست و مفاسد زيادى بر آن مترتّب مى‌شود؛ به همین جهت، حتّى افرادى كه پاى‌بند به شريعت و دينى نيستند، به‌خاطر مفاسد اجتماعى آن، به مخالفت با آن پرداخته اند.[5]
ختم انعام با شیوه رایج سند شرعی ندارد
پرسش: در بعضى از شهرها، مجالس زنانه به‌عنوان «ختم انعام» برقرار مى‌گردد. در این رابطه جزواتى نيز منتشر شده و در وسط آيه هاى سوره انعام، اذكارى نيز خوانده مى‌شود. همچنين يازده مرثيه مى‌خوانند. این كار چه حكمى دارد؟
پاسخ: درباره ختم انعام به‌صورتى كه معمول است روايت مستندى نيافتيم؛ هرچند در بعضى کتاب ها، اشاره اى به آن ديده مى‌شود، ولى جاى شك نيست كه تلاوت این سوره مبارکه و عمل به آن، مى‌تواند باعث حلّ مشكلات گردد و شايسته است به هنگام تلاوت سوره مطلقاً چيزى به آن نيفزايند و هنگامى كه تلاوت سوره تمام شد به سراغ دعاها و مرثيه ها بروند.[6]
بررسي حضور اجتماعي زنان
پرسش:آيا از حديث «خير للنساء أن لا يرين الرجال و لا يراهن الرجال» كه از حضرت فاطمه زهراء(س)، روايت شده، استحباب پوشانيدن چهره و عدم ورود در مسائل اجتماعى، به‌جز مواردى كه با اذن ولىّ فقيه زمان باشد، استفاده نمى‌شود؟
پاسخ: هنگامى كه ضرورت هاى سياسى و اجتماعى ايجاب كند، زنان مى‌توانند با حفظ جهات عفّت، وارد این صحنه ها شوند؛ همان گونه كه از آن بانوى بزرگوار نيز نقل شده است.[7]
تحلیل تفاوت های حقوق زنان در فقه امامیه و ماده 1 کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان
پرسش: بر اساس مادّه اوّل معاهده كنوانسيون «محو كلّيه اشكال تبعيض عليه زنان»، بايد هرگونه تمايز، استثنا و يا محدوديّت بر اساس جنسيّت، در زمینه هاى سياسى، اقتصادى، اجتماعى، فرهنگى، مدنى و يا هر زمینه ديگر لغو گردد. با توجّه به این مادّه، تفاوت زن و مرد در مواردى همچون میزان پوشش واجب بدن، نظر و لمس بدن جنس مخالف، ديه، قصاص، شهادت، ارث، طلاق، تعدّد همسران، امامت جماعت، لزوم تمكين جنسى، ولايت بر فرزندان، سرپرستى خانواده، حقّ حضانت، عيوب موجب فسخ نكاح، نشوز، لزوم سپرى شدن عدّه برای ازدواج بعدى، مرجعيّت و قضاوت، تبعيض تلقّى مى‌گردد و بايد از میان برداشته شود! آيا تساوى زن و مرد در موارد مذكور، با احكام شرع مطابقت دارد؟
پاسخ: بى‌شك مساوات كامل، نه‌تنها مخالف ضرورت فقه شيعه، بلكه مخالف ضرورت اسلام و برخلاف نصّ صريح قرآن و روايات متواتره است و هيچ‌یک از علماى اسلام، نه در گذشته و نه در حال، اعتقاد به چنين مساواتى نداشته اند. اصولاً بايد این معنى برای مجامع جهانى تبيين گردد كه: «ملّت ها نمى‌توانند با فرهنگ و مذهب خود وداع كنند و چشم و گوش بسته تسليم مقرّراتى شوند كه نه در تصویب آن حضور داشته اند و نه از نظر وجدان و منطق قطعيّت دارد». البتّه ممكن است در بعضى از موارد جزئى، گفتگویى در میان علماى اسلام باشد؛ امّا مساوات كامل، به‌صورتى كه گفته شد، هيچ موافقى ندارد.[8]
لازم به ذکر است این اثر فقهی با تهیه و تنظيم حجه الاسلام عليان‌نژادى نخستین بار در سال 1380 در یک جلد و در 264صفحه، در قطع وزیری توسط انتشارات امام علی بن ابیطالب (ع) به زیور طبع آراسته شده و تا کنون نیز چندین مرتبه تجدید چاپ شده است. این کتاب به زبان عربی نیز ترجمه و منتشر شده است.
[1] متن کتاب، ص24.
[2] همان،ص105.
[3] همان، ص126.
[4] همان،ص185.
[5] همان، ص253-254.
[6] همان، ص257.
[7] همان، ص260.
[8] همان، ص260- 261.
