حقيقت و فضيلت «دحو الارض» از منظر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

به يقين هر چه انسان درباره نظام جهان آفرينش و شگفتى‏هاى آن، چه در مورد آغاز خلقت و چه در ادامه راه مى‏انديشد، حيران‏تر مى‏شود؛ حيرتى آميخته با عشق آفريننده اين دستگاه با عظمت و حيرتى توأم با شناخت و معرفت ذات پاك او.[1]

در این میان «دحو الارض‏» روز سر بر آوردن خشكى‏ها از زير آب‏ها است؛ زيرا زمانی تمام كره زمين را آب فرا گرفته بود؛ به تدريج آب ‏ها در خُلَل و فُرَج(منافذ و شکافها) زمين فرو رفت و خشكى ‏ها از زير آب پيدا شدند.^[2]

دحوالارض در قرآن

اینکه خداوند می فرماید: «وَالْأَرْضَ بَعْدَ ذلِكَ دَحاها؛[3] زمين را بعد از آن گسترش داد» اشاره به همین گستردن زمین می باشد.[4]

«دحا» از ماده دَحو (بر وزن مَحو) به معنى گستردن است.[5] منظور از «دحو الارض» نیز اين است كه زمانی [در تاریخ طبیعی زمین] تمام سطح زمين‏ را آب هاى حاصل از باران هاى سيلابى نخستين فرا گرفته بود. اين آب ها تدريجاً در گودال هاى زمين جاى گرفتند و خشكي ها از زير آب سر بر آوردند و روز به روز گسترده‏تر شدند تا به وضع فعلى در آمد.[6]

هم چنین دیگر آیات قران کریم نیز به این مسأله اشاره می کند، در قرآن کریم آمده است: «و الأرض مددناها؛[7] ما زمين را گسترش‏ داديم». «مد» در اصل به معنى گسترده ساختن و بسط دادن است، و به احتمال قوى در اينجا اشاره به سر برآوردن خشكي هاى زمين از زير آب است.[8]

و یا آیۀ «و هو الذي مَدَّ الأرض؛[9]‏ او كسى است كه زمين‏ را گسترش‏ داد». اين احتمال در اين جمله وجود دارد كه منظور از«مد الأرض‏» اشاره به همان مطلبى باشد كه دانشمندان زمين‏شناسى مى‏گويند؛ یعنی تمام زمين در آغاز زير آب پوشيده بود، سپس آب ها در گودال ها قرار گرفت و خشكي ها تدريجاً از آب سر بر آوردند و روز به روز گسترده شدند، تا به صورت كنونى در آمدند.[10]

«دحو الارض» در روایات

روايات اسلامى تصريح مى‏كند كه همه زمين نخست زير آب غرق بود و خشكي ها تدريجاً سر از آب بيرون آوردند (علم امروز نيز اين معنى را پذيرفته است).[11]

اين روايات مى‏گويد: نخستين نقطه‏اى كه از زير آب سر برآورد «كعبه» بود، و سپس خشكي هاى زمين‏ از كنار آن گسترش‏ يافت كه از آن به عنوان دحو الارض (گسترش‏ زمين‏) ياد شده است.[12]

مطابق بعضی از روايات، نخستين جايى كه از زير آب بيرون آمد و خشك شد و سپس گسترش يافت، سرزمين «مكه» و بخصوص محل «خانه كعبه» بود؛ لذا مكه «ام‏القرى؛ مادر همه آبادى‏ها» نام گرفت.^[13] چرا که اصل و آغاز پيدايش تمام خشكي هاى روى زمين است.[14]

لذا اولین نقطه ی خشکی که از زمین سر بر آورد سرزمین مکه بود و به تدریج ادامه یافت تا به صورت فعلی تثبیت شد به نحوی که دریاها سه چهارم روی زمین و خشکی ها یک چهارم آن را تشکیل داد.[15]

امام علی عليه السلام نیز در فرازی در توصیف صفات خداوند به مسألۀ گسترش زمین اشاره می کند و عرضه مى‏دارد: «اللهم داحى‏ المدحوات؛ بار خدايا! اى گستراننده گسترده‏ها».[16]

کاوشی در حقیقت علمی دحو الارض

علم امروز نیز «دحو الارض» را تایید کرده؛[17] و می گوید پيدايش زمين بعد از خورشيد بوده و پيدايش آب در سطح زمين و سپس گياهان و همچنين پيدايش كوه‏ها را بعد از خلقت زمين بر مى‏شمرد.[18]

از نظرات دانشمندان امروز، استفاده می شود که وقتی زمین از خورشید جدا شد به صورت یک گلوله سوزان و آتشین بود،[19] چیزی نگذشت که در اطراف آن، ترکیب اکسیژن و هیدوژن آب شکل گرفت و باران‌های سیلابی از آسمان می‌ریخت و به زمین سوزان می‌خورد،[20] لیکن به قدری فضای اطراف زمین داغ بود که این آب سریعاً بخار می شد و بالا می رفت و دوباره سرد می شد و سیلاب وار به سمت زمین سرازیر می شد[21] و دوباره بخار می‌شد و این چرخه آنقدر ادامه پیدا کرد تا زمین کاملاً سرد شد.[22]

سپس این آبها روی زمین مستقر شد[23] به نحوی که کل زمین را در برگرفت[24] و دیگر خشکی و جای سکونتی در آن وجود نداشت،[25] لیکن به واسطه نفوذ آب به هسته زمین،[26] در وهلۀ نخست دریاها و اقیانوس ها شکل گرفت[27] سپس نقاط مختلف زمین که مرتفع‌تر بود کم کم از زیر آب بیرون آمد.[28] و اینچنین نقاط خشکی در آن پدیدار گشت.[29]

البته اشکال نشود که چگونه سرزمین مکه که در نقطه ی پستی قرار دارد اولین جایی بود که از زیر آب ها بیرون آمد.[30]چرا که اگر ارتفاع اين سرزمين در حال حاضر بلندترين ارتفاع زمين هاى دنيا نيست هيچگونه منافاتى با اين سخن ندارد، زيرا از آن روز صدها میليون سال مى‏گذرد و تا كنون وضع نقاط روى زمين به كلى دگرگون شده، بعضى از كوه‏ها در اعماق اقيانوس ها قرار گرفته و بعضى از اعماق اقيانوسها تبديل به قله كوه شده است و اين‏ از مسلمات علم زمين‏شناسى و جغرافياى طبيعى است.[31]

دحو الارض؛ نشانه توحید

سراسر كره ‏زمين زير آب بود، اما به تدريج خشكى‏هاى زمين نمايان شد، به اين ترتيب خداوند، زمين (خشكى‏هاى زمين) را گسترش داد؛[32]«والارض مددناها؛[33] ‏زمين‏ را گسترش‏ داديم».^[34]

 بی شک آفرينش زمين و پيدايش خشكي هاى آن از نشانه‏هاى بزرگ توحيد است.^[35]

دحو الارض؛ روز استجابت دعا

در روایات است که دعاهای امروز(دحوالارض) مستجاب می شود.[36] حضرت علی علیه السلام در روایتی فرمود: در آن روز، اگر گروهى به ذكر خدا بپردازند، خداوند حاجتشان را پيش از آن‏كه متفرق شوند برآورده سازد؛ خداوند در اين روز هزار هزار رحمت نازل مى‏كند كه قسمتى از آن شامل كسانى است كه جمع گردند و به ذكر خدا بپردازند و روزش را روزه بدارند و شبش را عبادت كنند.[37]

دحوالارض؛ روزی مبارک

این زمین ها از نعمت های خدا است و چون اولین طلیعه ی این نعمت در این روز بود، این روز در روایات ما به عنوان روز مبارکی معرفی شده است.[38]

تأکید بر روزه داری و عبادت در روز دحوالارض

برای روز دحو الارض، اعمالی وارد شده است.[39] از جمله در روايتى از اميرمؤمنان عليه السلام نقل شده است: اول رحمتى كه از آسمان به زمين نازل شد، روز بيست و پنجم ذى‏القعده بود؛ بنابراين اگر كسى آن روز را روزه بگيرد، و آن‏ شب‏ را به‏ عبادت‏ بپردازد، پاداش عبادت يكصد سال را دارد.[40]

مستحب است در آغاز روز (هنگامى كه آفتاب كمى بلند شود) دو ركعت نماز بجا آورد و در هر ركعت، بعد از سوره حمد پنج مرتبه سوره والشمس را بخواند و پس‏از سلام نماز، اين دعا را بخواند: «لا حول ولا قوة الا بالله العلى العظيم، يا مقيل العثرات، اقلنى عثرتى، يا مجيب الدعوات، اجب دعوتى، يا سامع الأصوات، اسمع صوتى، وارحمنى وتجاوز عن سيئاتى وما عندى، يا ذاالجلال والإكرام؛[41]پناهگاه و نيرويى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و باعظمت نيست، اى ناديده گير لغزش ها، ناديده گير لغزشم را، اى اجابت كننده دعاها اجابت كن دعايم را، اى شنواى صداها بشنو صدايم را و به من رحم كن و از گناهانم و آنچه بدى دارم درگذر اى صاحب جلالت و بزرگوارى».[42]

هم چنین مستحب است در اين روز، اين دعا را بخوانند: «اللهم داحى الكعبة... واظهر بالحق قآئمهم، واجعله لدينك منتصرا، وبامرك فى اعدآئك مؤتمرا، اللهم احففه بملائكة النصر، وبما القيت اليه من الأمر فى ليلة القدر، منتقما لك حتى ترضى، ويعود دينك به وعلى يديه جديدا غضا، ويمحض الحق محضا، ويرفض الباطل رفضا، اللهم صل عليه‏ وعلى جميع آبائه، واجعلنا من صحبه واسرته، وابعثنا فى كرته، حتى‏ نكون فى زمانه من اعوانه، اللهم ادرك بنا قيامه، واشهدنا ايامه، وصل‏ عليه، وعليه السلام، واردد الينا سلامه، ورحمة الله وبركاته».[43]

«خدايا اى گسترنده خانه كعبه... و قائمشان را به حق ظاهر گردان و يارى ستاننده دينت و فرمانرواى در ميان دشمنانت قرارش ده‏ خدايا فرشتگان يارى دهنده را گرداگردش قرار ده و بدان دستورى كه در شب قدر بر او فرستى وى راانتقام كشنده براى خودت قرار ده بدان حد كه تو خشنود گردى و دين تو به وسيله او و بدست او بصورت نو و تازه‏اى‏ درآيد و حق كاملا خالص گردد و باطل يكسره از بين برود خدايا درود فرست بر او و بر همه پدرانش و قرار ده ما را از اصحاب و نزديكانش و در زمان رجعت او ما را برانگيز تا ما در زمان او جزء يارانش باشيم خدايا توفيق درك زمان قيام او را نصيب ما گردان و در روزگار ظهورش ما را حاضر كن و درود فرست‏بر او و سلام او را بسوى ما بازگردان و سلام و تحيت و رحمت خدا و بركاتش بر او باد».[44]

سخن آخر: (دحوالارض، پاسداشت انبوهي از نعمت‌هاي بي‌پايان خداست)

نکته ی مهم این است که ادعیه و عباداتی که برای این روز وارد شده است در واقع شکرانه ی نعمت خداست؛ «وَ اللَّهُ جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ بِساطاً؛[45] خداوند زمين را براى شما فرش گسترده‏اى قرار داد» و معنای آن این است که اولین خانه برای زندگی بشر در چنین روزی در سطح زمین پدیدار شد.[46]

لذا دستورهایی در این روز به ما داده شده است تا فراموش نکنیم که این زمین همواره به این شکل نبوده است. در حقیقت اعمال این روز برای شکرانه ی این نعمت بزرگ الهی است.[47]

(شکرانۀ) روزی که خداوند اولین نعمتش را به انسان داد. و با بیرون آوردن خشکی از زیر آب، جایی برای سکونت برای انسان مقرر کرد؛ جایی که از سرزمین مکه آغاز شد.[48]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir

منابع:

1. بیانات معظم له

2. تفسیر نمونه

3. كليات مفاتيح نوين

4. پيام قرآن

5. پيام امام امير المومنين عليه السلام